After Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1939–2018

• Authors: Arkadiusz Morawiec

Title variants

Po Berezie. Literatura polska wobec Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej. 1939–2018

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article concerns the inclusion in the broadly understood Polish literature of the theme and motif of the Confinement Centre in Bereza Kartuska (1934–1939). I discussed in it the formation of the image of the concentration camp since it ceased its operation (in 1939), mainly defined by ideology and politics, including the politics of memory. I particularly focussed on works of literature regarding the Confinement Centre created after the Centre ceased its operations. Those include both recollections, mainly by communists (e.g. by Michał Mirski and Jan Wójcik), and works of fiction, including the short story Jestem by Leon Pasternak, the play Bereziacy by Karol Obidniak and Roman Sykała, and novels: Wzbierająca fala by Czesław K. Domagała, Król by Szczepan Twardoch, and Szakale by Robert Żółtek.

PL

Artykuł dotyczy obecności w szeroko rozumianej literaturze polskiej tematu i motywu Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Omówiono w nim kształtowanie wizerunku tego obozu koncentracyjnego od chwili zaprzestania jego działalności (w 1939 roku), dyktowane w zasadniczej mierze przez ideologię oraz politykę, w tym politykę pamięci. Wśród analizowanych utworów są zarówno wspomnienia, głównie komunistów (m.in. Michała Mirskiego i Jana Wójcika), jak i utwory fikcjonalne, w tym opowiadanie Jestem Leona Pasternaka, dramat Bereziacy Karola Obidniaka i Romana Sykały oraz powieści: Wzbierająca fala Czesława K. Domagały, Król Szczepana Twardocha i Szakale Roberta Żółtka.

Keywords

EN

Confinement Centre in Bereza Kartuska; concentration camps; Polish literature; theme and motif; politics of memory

PL

Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej; obozy koncentracyjne; literatura polska; temat i motyw; polityka pamięci; Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej; obozy koncentracyjne; literatura polska; temat i motyw; polityka pamięci

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 55
• Issue: 4
• Pages: 273-309

Dates

published

2019-12-31

Contributors

author

Arkadiusz Morawiec

• Associate Professor; University of Lodz, Chair of Polish Literature of the 20th and 21st Century, ul. Pomorska 171 /173, 90–236 Łódź

• https://orcid.org/0000-0001-6424-1194

References

• B. H. [Heydenkorn Benedykt], “Ukraińskie wspomnienia z Berezy”, Kultura [Paris] 1955, issue 12, pp. 78–85.
• Bajdor Jerzy, “‘Bereziacy’ – próba tematu”, Słowo Polskie 1968, issue 124, p. 2.
• Bartz Maksymilian, “Kuźnia”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 313–315.
• Bartz Maksymilian, Przeżycia Bereziaka Nr. 793, Bogdan Sobiesiński, Brussels 1945.
• “Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 24–67.
• Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Warsaw 1965, Książka i Wiedza.
• [Bierut Bolesław], O upowszechnienie kultury. Przemówienie Prezydenta Rzeczypospolitej Bolesława Bieruta na otwarciu radiostacji we Wrocławiu 16 listopada 1947, Radiowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1948.
• Borkowicz Leonard, “Bereza szkołą walki”, Za wolność i lud 1952, issue 6, pp. 8–9.
• Borkowicz Leonard, “Okruchy wspomnień”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 274–279.
• Brandstaetter Roman, Milczenie. Dramat w trzech aktach, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1957.
• Brzoza Jan, Moje przygody literackie, Śląsk, Katowice 1967.
• Buryła Sławomir, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Universitas, Krakow 2016.
• Byczyński Zygmunt, “Zbrodnia Berezy. Do redaktora ‘Wiadomości’”, Wiadomości [London] 1956, issue 17, p. 6.
• Cimek Henryk, “Żydzi w ruchu komunistycznym w Polsce w latach 1918–1937”, Polityka i Społeczeństwo, vol. 9 (2012), p. 27–41.
• [author not credited], “Czesław Kazimierz Domagała”, [in:] Public Information Bulletin of the Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation, Institute of National Remembrance, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/1481 [accessed on: 7.04.2018]
• Decree of 22 January 1946 on the reponsibility for the September defeat and the fascisation of state life, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19460050046 [accessed on: 27.11.2018]
• Dolińska Anna Maria, e-mail to Arkadiusz Morawiec of 6 November 2018, held by the recipient.
• [Domagała Czesław], “Naszym celem – rozkwit ojczyzny, budowa socjalizmu i pokój. Przemówienie I sekretarza KW PZPR w Krakowie tow. Czesława Domagały”, Gazeta Krakowska 1968, issue 72, p. 2–3.
• [Domagała Czesław], “Tow. pos. Czesław Domagała” [statement in a Sejm debate of 11 April 1968], Trybuna Ludu 1968, issue 102, p. 6.
• Domagała Czesław K., Wzbierająca fala, Książka i Wiedza, Warsaw 1976.
• [author not credited], “Domagała Czesław (1911–1998)”, [in:] Sejm Library, https://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000004082&find_code=SYS&local_base=ARS10 [accessed on: 7.04.2018]
• Dymarski Mirosław, “Polskie obozy odosobnienia we Francji i w Wielkiej Brytanii w latach 1939–1942”, Dzieje Najnowsze 1997, issue 3, pp. 113–127.
• Feldhuzen Maciej, “Rubens miał filię w Szkocji”, Kultura [Paris] 1953, issue 11, pp. 105–119.
• Gazdajka Piotr, “Za drutami Berezy”, Za wolność i lud 1951, issue 6, pp. 14–15.
• Gębala Stanisław, “1 maja i Bereza Kartuska”, Życie Literackie 1965, issue 18, pp. 8–9.
• [author not credited], “Henryk Zołotow”, Zeszyty Prasoznawcze 1965, issue 2, pp. 137–138.
• Inglot Mieczysław, Polska kultura literacka Lwowa lat 1939–1941, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1995.
• (K.), “W greckim Dachau”, Za wolność i lud 1950, issue 4, p. 9.
• Karczewska Wanda, “Teatr Powszechny i żywy”, Kultura [Warsaw] 1968, issue 22, p. 10.
• Kłossowicz Jan, “Wstęp do dramatu”, Polityka 1968, issue 16, p. 6.
• Колошук Надія, “Береза Картузька в українській табірній мемуаристиці”, Київські полоністичні студії, vol. 18 (2011), p. 280–287.
• Kolski Witold, “Walec (Wspomnienia z Berezy)”, Czerwony Sztandar [Lviv] 1939, issue 53, p. 2.
• Kolski Witold, “Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną”, Czerwony Sztandar 1940, issue 104, p. 2.
• Krasuski Krzysztof, “Realizmu socjalistycznego śmierć i życie pośmiertne”, [in:] Słownik realizmu socjalistycznego, Zdzisław Łapiński, Wojciech Tomasik (eds.), Universitas, Krakow 2004, pp. 271–278.
• Kwiatkowski Jerzy, “Autentyzmy”, Życie Literackie 1956, issue 12, pp. 4–5.
• Leblang Leon, “Transport z ‘Brygidek’”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 52–54.
• Łoboda Roman, “Bereziacy”, Odgłosy 1968, issue 18, p. 7.
• Макар Володимир, Береза Картузька (Спомини з 1934–35 рр.), Ліґа Визволення України, Toronto 1956.
• [author not credited], “Maksymilian Bartz”, [in:] Public Information Bulletin of the Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation, Institute of National Remembrance, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/8 [accessed on: 29.10.2018]
• Miednoje. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, developed by a team led by G. Jakubowski, vol. 2, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warsaw 2006.
• Mirski Michał, …biegiem marsz!, Książka i Wiedza, Warsaw 1958.
• Morawiec Arkadiusz, “After Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1934–1939”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2019, issue 4(55), pp. 231–271.
• Morawiec Arkadiusz, “Campo de Concentración de Miranda de Ebro. Niedostrzeżony rozdział polskiej literatury obozowej”, in: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Kontynuacje, Zbigniew Andres (ed.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, p. 308–347.
• Morawiec Arkadiusz, Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt, temat, metafora, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2009.
• Nawrocki Roman, “Od agenta ‘ochrany’ do komendanta Berezy”, Za wolność i lud 1949, issue 6, p. 10.
• Nawrocki Witold, “Opowieść o rewolucjonistach”, Życie Literackie 1976, issue 45, p. 12, 17.
• Obrdlik Antonin J., “‘Gallows humor’ – a sociological phenomenon”, The American Journal of Sociology 1942, issue 5, pp. 709–716.
• Obserwator, “Punkt obserwacyjny”, Za wolność i lud 1953, issue 1, p. 19.
• Pankowski Marian, “Wina”, [in:] Pankowski Marian, Pieśni pompejańskie, R.-J. Stenuit, Brussels 1946, pp. 43–45.
• Pankowski Marian, Z Auszwicu do Belsen. Przygody, Czytelnik, Warsaw 2000.
• Pasternak Leon, “Album”, Dialog 1965, issue 1, pp. 5–32.
• Pasternak Leon, “Bereza” [note on having written a play entitled Bereza], Sztandar Wolności [Minsk] 1940, issue 23, p. 4.
• Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956.
• Pasternak Leon, “Jestem”, [in:] Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 66–77.
• Pasternak Leon, “Nareszcie książka o Berezie”, Nowe Drogi 1958, issue 11, pp. 161–163.
• Pasternak Leon, “Pierwsza konna”, [in:] Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 127–137.
• Piętka Bohdan, Józef Kamala-Kurhański – komendant Berezy Kartuskiej i więzień KL Auschwitz, https://bohdanpietka.wordpress.com/2014/07/08/jozef-kamala-kurhanski-komendant-berezy-kartuskiej-i-wiezien-kl-auschwitz/ [accessed on: 22.03.2018]
• Pogan Józef, “Wicek z Berezy nie wrócił”, Orka 1946, issue 10, pp. 4–5; issue 11, pp. 4–5; issue 12, pp. 4–7.
• Polak Edmund, [statement], [in:] Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Oświęcim nieznany, Wydawnictwo Literackie, Krakow 1981, p. 294.
• Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003.
• Poterucha, “Polityczni więźniowie obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej (Z niedalekiej przeszłości)”, Sztandar Wolności [Minsk] 1940, issue 55, p. 4.
• Przeperski Michał, Polska “noc długich noży”, https://histmag.org/Polska-noc-dl-ugich-nozy-7219/1 [accessed on: 25.11.2018]
• Przytulski Filip, “Druga wojna światowa, okupacja niemiecka i zagrożenie wojenne w propagandzie prasowej Polski Ludowej (1948–1989)”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 2012, issue 3, p. 63–104.
• Rajewski Ludwik, Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warsaw 1971.
• Resolution of the President of the Republic of Poland of 17 June 1934 on persons threatening the security, peace, and public order, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/Doc-Details.xsp?id=WDU19340500473 [accessed on: 5.03.2018]
• Resolution of the Council of Ministers of 26 September 1941 on repealing the resolution of the President of the Polish Republic of 17 June 1934 on persons threatening the security, peace and public order, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=LDU19410060014 [accessed on: 5.03.2018]
• Rodak Mateusz, “Praca więźniów w Drugiej Rzeczypospolitej na przykładzie więzienia karnego ‘Mokotów’ w Warszawie”, [in:] Praca i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej. Zbiór studiów, Włodzimierz Mędrzecki, Cecylia Leszczyńska (eds.), Instytut Historii PAN, Warsaw 2014, pp. 293–318.
• Sandułowicz Nikola, “Goli Otok. Wyspa śmierci”, Za wolność i lud 1953, issue 4, p. 21.
• Siekanowicz Piotr, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Instytut Historyczny im. Romana Dmowskiego, Instytut im. Romana Dmowskiego, Warsaw 1991.
• Spilios Ap., “Jura – grecki obóz śmierci”, Za wolność i lud 1953, issue 2, p. 20.
• Szałagan Alicja, “Twardoch Szczepan”, [in:] Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku, http://www.ppibl.ibl.waw.pl/mediawiki/index.php?title=Szczepan_TWARDOCH [accessed on: 2.11.2018]
• Szejnert Małgorzata, Wyspa Węży, Znak, Krakow 2018.
• Szymański W., “Wspomnienia z Berezy (Z niedalekiej przeszłości)”, Sztandar Wolności [Minsk] 1941, issue 32, p. 2.
• Śleszyński Wojciech, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Benkowski, Białystok 2003.
• Świderski Wacław, “Majowe wspomnienia z Berezy”, Za wolność i lud 1957, issue 5, pp. 5–6.
• Świderski Wacław, “Pierwsze dni w Berezie”, Za wolność i lud 1957, issue 2, pp. 5–7.
• Terlecki Władysław L., Odpocznij po biegu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.
• Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Instytut Badań Literackich PAN, Warsaw 2017.
• Twardoch Szczepan, Król, Wydawnictwo Literackie, Krakow 2016.
• Wachsmann Nikolaus, Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych, trans. Maciej Antosiewicz, Świat Książki, Warsaw 2016.
• Wawrzkiewicz Marek, “Łódzki ‘sezon polityczny’”, Współczesność 1968, issue 10, p. 9.
• Wawrzyniak Joanna, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Trio, Fundacja „Historia i Kultura”, Warsaw 2009.
• [author not credited], “Wieczór autorski”, Czerwony Sztandar [Lviv] 1940, issue 327, p. 6.
• Willenberg Samuel, “Treblinka w ogniu”, Za wolność i lud 1950, issue 7, pp. 16–17.
• Wirpsza Witold, Dziennik Kożedo, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1952.
• Witek Teofil, “Powstanie w Buchenwaldzie. Pod sztandarem internacjonalizmu”, Za wolność i lud 1950, issue 7, pp. 12–13, 22.
• Wójcik Jan, Poszedłbym tą samą drogą, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1955. 2nd edition extended: Książka i Wiedza, Warsaw 1973.
• Wreciona E. [Jewhen], “Bereza Kartuzka [!] z innej strony”, trans. Józef Łobodowski, Kultura [Paris] 1950, issue 4, pp. 115–126.
• Wróblewski Andrzej, “Przemoc jest bezsilna”, Panorama Północy 1968, issue 19, p. 12.
• [author not credited], “Znieść obóz koncentracyjny w Berezie Kartuskiej!”, Czerwona Pomoc 1935, issue 3, pp. 20–21. Reprinted in: Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 48 and 49.
• Zołotow Henryk, “Chleb”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 123–132.
• Żółtek Robert, Szakale (opowieść o UPA), published by author, Ostróda 2014.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.55.14