Kozakoznawstwo jako nurt naukowy – perspektywy, stan i możliwości

• Authors: Daria Ławrynow

Abstracts

EN

The article presents various methodological approaches to the Cossacks Studies with a special focus on the past and present academic discourses and practices in Ukraine, the Russian Federation, the Republic of Kazakhstan and Poland. Images of Cossack armies provide an interesting but hybrid research material, because these military groups represent both the identity of the border communities and the military democratic society. Hence the exceptionally varied ways of viewing their identity in which this group has been seen as a nation, ethnic group, Asian Orda or Russian//Ukrainian military nobility. In contemporary Ukrainian science, the Cossacks have been perceived as a leading force behind the nation-building process, while for the Russian researchers, they have been depicted as local insurgents. In Polish science and discourse, the Cossacks are analyzed strictly from the Polish historical perspective. The article suggests that those diversified approaches to the Cossack identity and history may help formulating a comprehensive and universal discourse and methodology for the Cossacks Studies.

PL

Artykuł naświetla różne podejścia badawcze w kwestii badań nad Kozaczyzną, metodologię, wykorzystywaną przy analizie obiektu badawczego w ośrodkach naukowych Ukrainy, Rosji, Kazachstanu i Polski. Ów obiekt badawczy był traktowany niejednoznacznie z racji swej tradycyjnej specyfiki społeczności transgranicznej, opartej na demokracji militarnej. W związku z powyższym Kozaczyzna była postrzegana zarówno jako oddzielny naród, grupa etniczna, orda azjatycka bądź też rosyjska lub ukraińska zmilitaryzowana warstwa społeczna. W ukraińskim dyskursie naukowym Kozacy byli tradycyjnie postrzegani jako warstwa państwotwórcza, w przeciwieństwie do rosyjskiej szkoły badawczej, często traktującej Kozactwo jako lokalne siły zbrojne albo burzycieli tradycyjnego porządku. Natomiast w polskiej nauce Kozaczyzna tradycyjnie była wplatana w polską perspektywę historyczną. Zdaniem autorki porównanie różnych podejść badawczych pomoże w wypracowaniu całościowego nurtu badawczego i metodologii kozakoznawstwa.

Keywords

PL

Kozakoznawstwo; Kozaczyzna; nurt naukowy; Ukraina; Rosja; Kazachstan; polski dyskurs naukowy

EN

Cossacks studies; Cossacks armies and societies; scientific trends; Ukraine; Russia; Kazakhstan; Polish scientific discourse

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2021
• Volume: 61
• Issue: 2
• Pages: 7-23

Dates

published

2021

Contributors

author

Daria Ławrynow

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, ul. Szturmowa 4, 02-678 Warszawa

• https://orcid.org/000000026064353X

References

• Chynczewska-Hennel Teresa, Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
• Drozd Jacek, Chwała Bogu, że my Kozacy! http://www.new.org.pl/1305-chwala-bogu,-ze-my-kozacy [dostęp 22.02.2018].
• Drozd Jacek, Kozacy, nowi pretorianie Putina, „Najwyższy czas!” http://nczas.com/2013/07/28/drozd-kozacy-nowi-pretorianie-putina/ [dostęp 22.02.2018].
• Drozd Jacek, Krzyż i szabla – o polityce Patriarchatu Moskiewskiego wobec rosyjskich Kozaków http://geopolityka.org/analizy/jacek-drozd-krzyz-i-szabla-o-polityce-patriarchatu-moskiewskiego-wobec-rosyjskich-kozakow [dostęp 22.02.2018].
• Drozd Jacek, Za Boga, Ojczyznę i Cara – Kozacy w Rosji http://geopolityka.org/analizy/jacek-drozd-za-boga-ojczyzne-i-cara-kozacy-w-rosji [dostęp 22.02.2018].
• Franz Maciej, Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI–XVII wieku, Historia Powszechna, Toruń 2006.
• Franz Maciej, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI–XVII wieku. Geneza i charakter, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.
• Grünberg Karol, Bolesław Sprengel, Trudne sąsiedztwo: stosunki polsko-ukraińskie w X–XX wieku, Książka i Wiedza, Warszawa 2005.
• Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego: Kroll Piotr: Najważniejsze publikacje http://www.ihuw.pl/instytut/o-instytucie/pracownicy/dr-piotr-kroll [dostęp 22.02.2018].
• Podhorodecki Leszek, Kozacy Zaporoscy. Czy Polska stworzyła Ukrainę, Bellona, Warszawa 2011.
• Podhorodecki Leszek, Sicz Zaporoska, Książka i Wiedza, Warszawa 1960.
• Sobol Valentyna: Bibliografia UW http://bibliografia.icm.edu.pl/g2/main.pl?mod=s&a=1&s=8115&imie=Valentyna&nazwisko=Sobol [dostęp 22.02.2018].
• Sobol Valentyna: Katedra Ukrainistyki: Książki http://www.ukraina.uw.edu.pl/node/61 [dostęp 22.02.2018].
• Wójcik Zbigniew, Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960.
• Wójcik Zbigniew, Traktat andruszowski 1667 roku i jego geneza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959.
• Wójcik Zbigniew, Wojny kozackie w dawnej Polsce, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989.
• Pícha V., Kozáci v první Československé Republice. Nezavršené národní obrození. Diplomová práce, Lískovec u Frýdku-Místku 2012.
• Aâgan B., Imâ naroda: proishoždenie termina „Kazah” http://www.zakon.kz/page,1,0,63399-imja-naroda-proiskhozhdenie-termina.html [dostęp 20.02.2018].
• Ahmatnurov S., Kazakizolotoj Ordy, Algoritm, Moskva 2017.
• Ankudinov K., Karasev A., Kazaki: narod ili social’naâ struktura?, „Russkij Žurnal” 20.10.11 8:59 http://www.russ.ru/layout/set/print/pole/Kazaki-narod-ili-social-naya-struktura [dostęp 17.02.2018].
• Arčakov S., Kazaki. Narod ili soslovie? Kto dast otvet na vopros o samoidentifikacii, „Večernââ Moskva” 29.06.2015 http://vm.ru/news/2015/06/29/kazaki-narod-ili-soslovie-kto-dast-otvet-na-vopros-o-samoidentifikatsii-290529.html [dostęp 17.02.2018].
• Bajer G.Z. , Kratkoe opisanie vseh slučaev kasaûŝihsâ do Azova ot sozdaniâ goroda do vozvraŝeniâ onago pod Rossijskuû deržavu, per. I.K. Traubert, izd. 3, Imperskaâ akademiâ nauk, Sankt-Peterburg 1768.
• Bronevskij V.B., Načalo i proishoždenie Donskih Kazakov. 1520–1540, w: V.B. Bronevskij, Istoriâ Donskogo Vojska, opisanie Donskoj zemli i Kavkazskih mineral’nyh vod, č. 1, Sankt-Peterburg 1834 http://adjudant.ru/lib/bronevsky1-03.htm [dostęp 18.02.2018].
• Bykadorov I.F., Istoriâ kazačestva, kn. 1. Proishoždenie kazačestva. Vozniknovenie respublik Volʹnogo kazačestva – Donskogo, Volžskogo, Âickogo i Terskogo vojsk. Osnovnye čerty ih bytiâ v period gosudarstvennoj nezavisimosti (1549–1671 g.), Biblioteka vol’nogo kazačestva, Praga 1930.
• Ènciklopediâ kazačestva, sost. V.G. Gubarev, red. A.I. Skrylov, Veče, Moskva 2008.
• Fedosov P., Kazaki:ètnos ili soslovie?, „Stavropol’skaâ pravda” ot 18 marta 2009 g http://srn.su/?p=1606 [dostęp 17.02.2018].
• Forum sajta Vol’naâ stanica: Ètnogenez kazakov http://forum.fstanitsa.ru/viewforum.php?f=36 [dostęp 17.02.2018].
• Gordeev A.A., Istoriâ kazačestva, Veče, Moskva 2006.
• Gumilëv L.N., Hazariâ i Terek: (Landšaft i ètnos): II http://gumilevica.kulichki.net/articles/Article106.htm [dostęp 17.02.2018].
• Gumilëv L.N., Otkrytie Hazarii http://gumilevica.kulichki.net/articles/dk09.htm [dostęp 19.02.2018].
• Gusev V.A., Službadonskih kazakov. XVII vek, „Materialy po istoriii genealogii kazačestva”, vyp. 5 http://terskiykazak.livejournal.com/803139.html [dostęp 17.02.2018].
• Hadži-Murat Šaâhmetovič I., K voprosu o proishoždenii ètnonimov „Kirgiz” i „kazak” (kazak) http://www.cossackdom.com/articles/i/iluf_vkazak.pdf [dostęp 20.02.2018].
• Istoriâ donskogo kazačestva. Učebnik dlâ studentov vysših učebnyh zavedenij, otvetstvennyj redaktor A.V. Venkov, Izdatel’stvo Ûžnogo federal’nogo universiteta, Rostov-na-Donu 2008.
• Karamzin N.M., Istoriâ gosudarstva Rossijskogo, t. 5 http://author-karamzin.ru/index.php?wh=p00015&pg=94 [dostęp 19.02.2018].
• Karaulov M.A., Terskoe kazačestvo, Veče, Moskva 2008.
• Kazaki. Soslovie Ili nacional’nost’? Diskusiâ na sajte Donskie kazaki v bor’be s bol’ševikami http://elan-kazak.org/forum/viewtopic.php?f=61&t=487&start=40 [dostęp 17.02.2018].
• Kazancev I., Opisanie kirgiz-kajsak, Tip. T-va „Obŝestvennaâ pol’za”, Sankt-Peterburg 1867.
• Konovodov I.N., Kazačij narod, č. 1, izd. Kazač’e-Aamerikanskogo Narodnogo Soûza, N’û-Jork 1965.
• Krajsvetnyj M., O roli narodov Kavkaza v rannem ètnogeneze donskogo kazačestva, w: Pervaâ Abhazskaâ Meždunarodnaâ arheologičeskaâ konferenciâ: Materialy, otvet. red. A.Û. Skakov, M.T. Kašuba, Suhum 2006, s. 213–218 http://passiondon.org/kazak/kraisv_2.html [dostęp 20.02.2018].
• Lavrynov D., Različnye teorii vozniknoveniâ kazačestva. Sostoânie issledovanij (na prawach rękopisu, praca licencjacka obroniona w dniu 11.06.2013 na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika pod kierunkiem dr Moniki Goszczyńskiej).
• Lukičev P.N., Skorik A.P., Kazačestvo: istoriko-psihologičeskijportret, w: Vozroždenie kazačestva:istoriâ i sovremennost’. Sbornik statej k V Vserossijskoj (meždunarodnoj) naučnoj konferencii, izdanie 2-e, ispr. i dop, Novočerkassk 1995 http://annales.info/rus/kazak/portret.htm [dostęp 17.02.2018].
• Maksidov A.A., Familii adygskogo proishoždeniâ na Ukraine http://zihia.narod.ru/ethnic/ukraine.htm [dostęp 20.02.2018].
• Mamonov V.F., Istoriâ kazačestva Rossii, t. 1, Rossijskaâ Akademiâ Nauk. Ural’skoe otdelenie, Ekaterinburg–Čelâbinsk 1995.
• Markedonov S.M., Ot istorii k konstruirovaniû nacional’noj identičnosti (istoričeskie vozzreniâ učastnikov „Vol’nokazač’ego dviženiâ”), „Ab imperio” № 3, 2001, red. I.V. Gerasimov, M.B. Mogil’ner http://www.cossackdom.com/articles/m/markedonov_otistorii.htm [dostęp 17.02.2018].
• Mininkov N.A., Donskoe kazačestvo na zare svoej istorii. Učebnoe posobie dlâ studetov i učitelej srednej školy, Ûžnyj federal’nyj universitet, Rostov-na-Donu 1992.
• Muhamed-Haleluly Sulejmanov I., Aktual’nye problemy kazakovedeniâ. Ob ustarevših paradigmah imetedologičeskih innovaciâh v kazahstanskoj istoričeskoj nauke http://e-history.kz/ru/books/library/read/828#scontent [dostęp 20.02.2018].
• Muhin A.A., Pribylovskij V., Kazač’e dviženie v Rossii i stranah bližnego zarubež’â, 1988–1994 gody, t. 1, Panorama, Moskva 1994.
• Nikitin V.F., Krov’ i bol’ moâ Kazačestvo, Kniga po trebovaniû, Moskva 2013.
• Nikitin V.F., Tradicii kazačestva, Velikoe bratstvo kazač’ih vojsk, Moskva 2015.
• Noskov A.A., K voprosu o praŝurah rossijskogo kazačestva, w: Velikij Volžskij torgovyj put’. Materialy mežregional’noj naučnoj konferencii, Âroslavl’ 2008 http://www.gvw-rggu.narod.ru/section/section3/stati3/2.htm [dostęp 30.03.2017].
• Nosovskij G.V., Fomenko A.T., Kazaki-arii: iz Rusi v Indiû. Kogda bylisozdany znamenitye eposy „Mahabharata” i „Ramaâna” i o čem oni rasskazyvaût http://chronologia.org/kazaki_arii/kazaki01_02.html [dostęp 19.02.2018].
• Ordynskij period. Lučšie istoriki: Sergej Solov’ev, Vasilij Klûčevskij, Sergej Platonov, red.-sost. 2016 https://kartaslov.ru/ [dostęp 19.02.2018].
• Plehanov A.A., Plehanov A.M., Kazačestvo na rubežah Otečestva, Veče, Moskva 2009.
• Popov A.G., Istoriâ o Donskom Vojske, č. 1, Universitetskaâ tipografiâ, Har’kov, 1814, s. VII , 2.
• Povest’ ob Azovskomosadnom sidenii donskih kazakov http://www.drevne.ru/lib/kazak.htm [dostęp 17.02.2018].
• Ratušnâk V.N., Problemy istorii kazačestva: Sbornik naučnyh trudov, izd-vo Volgogradskogo gos. Universiteta, Volgograd 1995.
• Rigel’man A.I., Istoriâili povestvovanie o Donskih kazakah, Universitetskaâ tipografiâ, Moskva 1846.
• Savel’ev E.P., Drevnââ istoriâ kazačestva, Veče, Moskva 2012.
• Simonovskij P.I., Iz’’âsnenie imeni kozaka po suŝestvu i dejstviû ego, w: P.I. Simonovskij, Kratkoe opisanie o kozackom ego malorossijskom narode i o voennyh delah, Moskva 1847 http://litopys.org.ua/symon/sym01.htm [dostęp 20.02.2018].
• Skrynnikov R., Vol’nye kazaki, w: Ermak, Moskva 2008 https://www.e-reading.club/chapter.php/93493/3/Skrynnikov_-_Ermak.html [dostęp 19.02.2018].
• Solov’ev S.M., Obŝedostupnye čteniâ o russkoj istorii http://az.lib.ru/s/solowxew_sergej_mihajlowich/text_0160.shtml [dostęp 19.02.2018].
• Sopov A.V., Istoriografiâ voprosa o proishoždenii kazačestva, „Problemy izučeniâ i propagandy kazač’ej kul’tury”, Majkop 1998 http://znanium.com/bookread2.php?book=523175 [dostęp 30.03.2017].
• Sopov A.V., Sovremennye naučnye koncepcii proishoždeniâ kazačestva, „Novye tehnologii” № 1/2006 http://cyberleninka.ru/article/n/sovremennye-nauchnyekontseptsii-proishozhdeniya-kazachestva [dostęp 30.03.2017].
• Šambarov V.E., Kazačestvo: put’ voinov Hristovyh, Algoritm, Moskva 2012.
• Šennikov A.A. , Obŝie voprosy istorii Červlenogo Âra i sosednih rajonov, w: A.A. Šennikov, Červlenyj Âr http://gumilevica.kulichki.net/SAA/saa04.htm [dostęp 19.02.2018].
• Tatiŝev V.N., Istoriâ Rossijskaâ s samyh drevnejših vremen neusypnymi trudami čerez tridcat’ let sobrannaâ i opisannaâ pokojnym tajnym sovetnikom i astrahanskim gubernatorom, Vasiliem Nikitičem Tatiŝevym, kn. 1, č. 2, Imperatorskij Moskovskij Universitet, Moskva 1769.
• Telepen’ S., Istoričeskaâ nauka o proishoždenii kazačestva http://www.npoles.narod.ru/Lit_arhiv/telepen1.htm [dostęp 30.03.2017].
• Temirgaliev R., Ak Orda. Istoriâ kazahskogo hanstva, Almaty 2012.
• Valihanov Č.Č., Sočineniâ Čokana Čingisoviča Valihanova, „Zapiski Imperatorskogo Russkogo Geografičeskogo Obŝestva po Otdeleniû Ètnografii”, t. XXIX, Meždunarodnye otnošeniâ, Sankt-Peterburg 1904.
• Venkov A.V., Azovskoe sidenie, Veče, Moskva 2009.
• Vernadskij G.V., Rossiâ v srednie veka, Lean, Tver’ 1997.
• Berest D., Vitoki kozactva http://www.ukrcenter.com/ [dostęp 21.02.2018].
• Brehunenko V., Kozaki na stepovomu Kordonì Êvropi: Tipologìâ kozac’kih spìl’not XVI – peršoï polovini XVII st., NAN Ukraïni. Ìnstitutukraïns’koï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševs’kogo, Kiïv 2011.
• Cûrenko O.P. , Proekt «Kozaki – harakterniki, âk džerelo tvorennâ ukraïns’koï nacìï», Žovten’ 2014 http://erudite.at.ua/MetodRobota/5_11Klasu/ChurenkoOP/Harakterniki.pdf [dostęp 21.02.2018].
• Goculâk V.V., Ìstoričnij rozvitok ì sučasnij stan kozakoznavstva, „Guržìïvs’kììstoričnì čitannâ: Zbìrnik naukovih prac’”, vip. 3/2009 http://chtyvo.org.ua/authors/Hotsuliak_Viktor/Istorychnyi_rozvytok_i_suchasnyi_stan_kozakoznavstva/ [dostęp 22.02.2018].
• Gorban’ V.Ì., Nagorna T.V., Problema pohodžennâ kozactva v ìstorìčnìj naucì, POÌPOPP, Poltava 1998.
• Gricak Â., Lûbiti Ukraïnu po-rosìjs’ki http://tsn.ua/analitika/lyubiti-ukrayinu-porosiyski-417107.html [dostęp 18.02.2018].
• Halimonenko G., Ìnstitut kozactva: tûrks’kogo j ukraïns’kogo http://ukrhistory.narod.ru/texts/halimonenko-1.htm [dostęp 17.02.2018].
• Kalândruk T., Taêmnicìbojovih mistectv Ukraïni, Pìramìda, L’vìv 2007.
• Matâh V.M., Kozakoznavčì studìï v ukraïns’kìj ìstorìografìï, w: Ìstorìâ ukraïns’kogo kozactva. Narisi u dvoh tomah, t. 2, redkol.: V.A. Smolìj (vìdp. red.) ta ìn. Vid. Dìm Kiêvo-Mogìlâns’ka akademìâ, Kiïv 2007.
• Nalivajko S., Ìndìjs’kì suvìri, ukraïns’kì sìveri j kìmerìjcì, w: S. Nalivajko, Taêmnicì rozkrivaê sanskrit, Kiïv 2000 http://rubooks.org/book.php?book=7414&page=4 [dostęp 21.02.2018].
• Plačinda S., Lebediâ. Âk ì koli vinikla Ukraïna, Kiïvs’ka pravda, Kiïv 2005.
• Plohìj S., Kozakoznavstvo bez kordonìv: notatki pro korist’ porìvnâl’nogo analìzu, „Ukraïns’kij gumanìtarnij oglâd”, vip. 10 (2004), s. 63–84.
• Plohìj S., Nalivajkova vìra: kozaki ta relìgìâ vrann’omodernìj Ukraïnì, Časopis „Kritika”, Kiïv 2006.
• Zaporoz’ke kozactvo vukraïns’kìj ìstorìï, kul’turì ta nacìonalnìj samosvìdomostì: materìali mìžnarodnoï naukovoï konferencìï, red. V.A. Smolìj, Nacìonal’na akademìâ nauk Ukraïni, Kiïv–Zaporìžžâ 1997.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.61.01

Biblioteka Nauki

1812099