Zjawy, kociaki i Milicja Obywatelska. Literackie i społeczne konteksty Strachów w Biesalu Jerzego Putramenta

• Authors: Robert Dudziński

Title variants

EN

Apparitions, kittens and Citizens’ Militia. Literary and social contexts of Strachy w Biesalu (Fears in Biesal) by Jerzy Putrament

Abstracts

EN

The article looks at three aspects of the crime novel Strachy w Biesalu (Fears in Biesal, 1958) penned by Jerzy Putrament. In the first part of the text, the author describes how this work aligned with the process of changing the official stand on action novels, a shift that was characteristic of the post-Stalinist thaw. The second segment of the article features an analysis of the metafictional and pastiche protagonist of Putrament's novel, revealing and extracting themes related to mechanisms governing the convention of crime fiction. The final part reconstructs the social and cultural context of Fears in Biesal – the novel refers to the processes of women's emancipation and gender stereotypes associated with these processes that were characteristic of the second half of the 1950s.

PL

Artykuł stanowi próbę kulturowej analizy powieści kryminalnej Jerzego Putramenta Strachy w Biesalu (1958). Utwór osadzony został w literackim i społecznym kontekście epoki, co pozwoliło na scharakteryzowanie jego genezy, formy oraz recepcji. W toku analizy omówione zostały trzy główne aspekty dzieła Putramenta. W pierwszej części tekstu autor opisuje, w jaki sposób powieść wpisywała się w charakterystyczny dla okresu postalinowskiej odwilży proces przemiany oficjalnego stosunku do literatury sensacyjnej. Zaakceptowano wówczas powieść kryminalną jako gatunek rozrywkowy i oczekiwano, że sięgną po niego cieszący się uznaniem pisarze – wierzono bowiem, że zapewni to wysoki poziom powstającym w ten sposób utworów. W drugiej części artykułu analizie poddano metafikcjonalny i pastiszowy charakter powieści Putramenta, która dzięki licznym odwołaniom do metaforyki teatralnej ujawnia i tematyzuje mechanizmy rządzące konwencją kryminalną. W części ostatniej zrekonstruowany został społeczny kontekst Strachów w Biesalu – powieść odnosi się bowiem do charakterystycznych dla drugiej połowy lat 50. procesów emancypacji kobiet i wykorzystuje genderowe stereotypy związane z tymi procesami. Powieść Putramenta stanowi zatem także satyrę wykpiwającą środowisko artystyczne oraz młode, zafascynowane modą i kulturą Zachodu kobiety. Autor artykułu dowodzi jednak, że krytycznemu tonowi powieści towarzyszy także mimowolna fascynacja wyemancypowaną kobiecością.

Keywords

PL

Jerzy Putrament; odwilż; powieść detektywistyczna; powieść milicyjna

EN

Jerzy Putrament; Khrushchev Thaw; detective novel; militia novel

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2023
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 177-195

Dates

published

2023

Contributors

author

Robert Dudziński

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000283874314

References

• Putrament Jerzy, Arka Noego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1961.
• Putrament Jerzy, Pół wieku, t. 5: Poślizg, Czytelnik, Warszawa 1980.
• Putrament Jerzy, Strachy w Biesalu, Wydawnictwo MON, Warszawa 1958.
• Barańczak Stanisław, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, [w:] S. Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej, wyb., oprac., posł. A. Poprawa, Ossolineum, Wrocław 2017, s. 183–417.
• Brzostek Dariusz, „Przecież nie zabił jej duch…” Schemat fabularny kryminału w narracjach niewerystycznych, [w:] Literatura kryminalna. Na tropie źródeł, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2015, s. 125–138.
• Cyganiewicz Stanisław Zbyszko, Na ringach całego świata. Księga wspomnień, Księgarnia Karoliny Piszowej, Nowy Sącz 1937.
• Czubaj Mariusz, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
• Dauksza Agnieszka, Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej, IBL PAN, Warszawa 2017.
• Dudziński Robert, Od „potwornej szmiry” do „własnego kiczu”. Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku, Universitas, Kraków 2021.
• Fidelis Małgorzata, Stańczak-Wiślicz Katarzyna, Piękne i zaradne: rytuały ciała, moda i uroda, [w:] K. Stańczak-Wiślicz i in., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, Kraków 2020, s. 407–455.
• Jachymek Karol, Film – ciało – historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych, Katedra, Gdańsk 2016.
• Jagielski Sebastian, Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968–1982, Universitas, Kraków 2021.
• Kraska Mariusz, Zbrodnia jako spektakl. Agatha Christie i powieść detektywistyczna, [w:] Ogród sztuk. Maska, red. M. Jarmułowicz, współprac. K. Kręglewska, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2017, s. 267–279.
• Kurz Iwona, Twarze w tłumie. Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955–1969, Świat Literacki, Warszawa 2005.
• Larek Michał, Co wydarzyło się w 1959 roku (w Polsce)? Powieść kryminalna według Pesco, Alexa i Lema, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014, s. 93–106.
• Lichański Stefan, Putrament „kryminalista”, „Orka” 1958, nr 37, s. 4.
• Miller-Klejsa Anna, Filmowe igrzyska Sienkiewiczem podszyte, czyli „Quo Vadis” na dużym ekranie, „Kwartalnik Filmowy” 2017, nr 97/98, s. 113–128.
• Mirek [Mirosław Malcharek], „Strachy” walczą ze szmirą, „Współczesność” 1958, nr 22, s. 3.
• Pacławski Jan, Proza literacka Jerzego Putramenta, Wydawnictwo UJK, Kielce 2003.
• Quincey Thomas de, O morderstwie jako jednej ze sztuk pięknych, [w:] T. de Quincey, Wyznania angielskiego opiumisty i inne pisma, wyb., przekł. M. Bielewicz, wstęp W. Rulewicz, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 322–408.
• zk [Zbigniew Kubikowski], „Strachy w Biesalu”, „Odra” 1958, nr 23, s. 12.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.66.08

Biblioteka Nauki

2231103