O społecznej koncepcji i jej artystycznym wcieleniu w Ostapie Bondarczuku Józefa Ignacego Kraszewskiego

• Authors: Semen Abramowycz

Abstracts

EN

The article highlights the fact that the author’s deep setting consists in opposing the eddy currents of modernity and the bright “Napoleonic” possibilities of the era to a certain hidden metaphysical program, which would be perceived by positivists as “natural”. Nevertheless, but the writer himself interpreted it more in the spirit of romanticized Christian folk wisdom. Ultimately, Krashevski’s perspective for a person to go beyond the limits of his class and the mentality conditioned by it, to “liberate himself,” is hampered by the persistence of this original program. Theprogram is based on the biblical-folklore archetype of the primordial physical-social inequality of people, equal only in original sin. For all the sincerity of the count’s desire to turn Ostap into “his”, into “Eustachiy”, with all the efforts of the latter to justify the hopes of the new parents, the central character does not show daring, the ability to seriously go beyond the stencil predetermined by birth and the first years of life. And the fact that Ostap, against his will, “changed his fate”, did not make him really free and happy. A genuine change in social role is achieved not by “fabulous” mercy from the outside, but by personal hard work and selfless devotion: this would be of interest to the positivist. In other words, we are still dealing with a fundamentally romantically integral mono-character of the protagonist. On the other hand, J.I Krashevski only partially and very fluently used the positivist individual methods of depicting a person in a dynamic environment as additional material, which enriched the author’s style, but did not change his artistic method.

PL

Autor artykuł rozpatruje powieść J.I. Kraszewskiego Ostap Bondarczuk w scenerii wirowych prądów nowoczesności i nowych możliwości epoki napoleońskiej oraz pewnego ukrytego programu metafizycznego, który w tym ujęciu byłby postrzegany przez pozytywistów jako „naturalny”. Zwraca uwagę, że pisarz swoją powieść zinterpretował raczej w duchu romantycznej chrześcijańskiej mądrości ludowej. Ostatecznie sam Kraszewski wyszedł poza granice swojej klasy i uwarunkowanej przez nią mentalności. „Wyzwolenie samego siebie” jest utrudnione przez przypisanie człowieka do jego oryginalnego programu. Program ten oparty jest na biblijno-folklorystycznym archetypie pierwotnej fizyczno-społecznej nierówności ludzi. Mimo całej szczerości pragnienia hrabiego, aby przekształcić Ostapa w „swojego”, czyli w „Eustachego”, przy wielkich wysiłkach tego ostatniego, aby spełnić nadzieje „nowych rodziców”, główna postać nie wykazuje odwagi, zdolności do zdecydowanego wyjścia poza szablon określony z góry przez narodziny i pierwsze lata życia. Fakt, że Ostap wbrew swojej woli „odmienił swój los”, nie uczynił go naprawdę wolnym i szczęśliwym. Prawdziwa zmiana roli społecznej dokonuje się nie przez „wspaniałe” miłosierdzie z zewnątrz, ale osobistą ciężką pracą i bezinteresowne poświęcenie – takie spojrzenie byłoby interesujące i zgodne z nurtem pozytywizmu. Wciąż jednak mamy do czynienia z romantyczną konstrukcją bohatera. Z drugiej strony J.I. Kraszewski tylko częściowo i bardzo płynnie wykorzystywał pozytywistyczne indywidualne metody przedstawiania osoby w dynamicznym środowisku jako materiale dodatkowym, co wzbogacało styl autora, ale nie zmieniało jego metody artystycznej.

Keywords

PL

chłopi; szlachta; sprawiedliwość społeczna; archetyp; romantyzm; realizm; chrześcijaństwo

EN

peasants; gentry; social justice; archetype; romanticism; realism; Christianity

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2021
• Volume: 27
• Pages: 131-153

Dates

published

2021

Contributors

author

Semen Abramowycz

• Uniwersytet Narodowy w Kamieńcu Podolskim im. Iwana Ohijenka, Katedra Filologii Słowiańskiej i Językoznawstwa Ogólnego

• https://orcid.org/0000000273079106

References

• Bachorz J., Poszukiwanie realizmu. Studium о polskich obrazkach prozą w okresie międzypowstaniowym 1831–1863, Gdańsk 1972.
• Balla O., Psihoterapevtičeskaâ utopiâ i projekt Moderna, „Znanie–Sila” 2005 [Балла О.,
• Психотерапевтическая утопия и проект Модерна, „Знание–Cила” 2005], nr 12.
• Bar A., Charakterystyka i źródła powieści Kraszewskiego w latach 1830–1850, Warszawa, 1934.
• Bazylow L., Społeczeństwo rosyjskie w pierwszej połowie XIX w., Wrocław 1973.
• Budrewicz T., „Zdrowie” i „choroba” w języku Kraszewskiego (w okresie wołyńskim), [w:] Budrewicz T., Kraszewski – przy biurku i wśród ludzi, Kraków 2004.
• Chmielowski P., Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzno-literacki, Kraków 1888.
• Czachowski K., Józef Ignacy Kraszewski, [w:] Czachowski K., Między romantyzmem a realizmem, Warszawa 1967.
• Čelovek. Mysliteli prošlogo i nastoâŝego o ego žizni, smerti i bessmertii. Drevnij mir – êpoha Prosveŝeniâ, red. I.T. Frolov i dr, Moskva 1991. [Человек. Мыслители прошлого и настоящего о его жизни, смерти и бессмертии. Древний мир – эпоха Просвещения, pед. И.Т. Фролов и др., Москва 1991].
• Čornous S., Ukraïnìka u tvorčostì Û.Ì. Kraševs’kogo, „Kiïvs’kì Polonìstičnì Studìï” 2006, t. 7: „Ukraïns’ka škola” v lìteraturì ta kul’turì ukraïns’ko-pol’s’kogo pograniččâ, Kiïv. [Чорноус С., Україніка у творчості Ю.І. Крашевського, „Київські Полоністичні Студії” 2006, т. 7: „Українська школа” в літературі та культурі українсько-польського пограниччя, Київ].
• Danek W., Sylwetka ideowa J.I. Kraszewskiego, „Ruch Literacki” 1962, z. 6.
• Epsztein T., Wielka własność ziemska w guberni podolskiej na tle Ukrainy Prawobrzeżnej w XIX wieku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, nr 1.
• Głowiński M., Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, [w:] Proces historyczny w literaturze i sztuce. Materiały konferencji naukowej. Maj 1965, Warszawa 1967.
• Gorodeisky K., 19th Century Romantic Aesthetics, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Dostępny w Internecie: https://plato.stanford.edu/entries/aesthetics-19th-romantic/
• Grabias-Banaszewska K., Sytuacja narracyjna w opowiadaniu Józefa Ignacego Kraszewskiego „Życie po śmierci. Powieść pijaka”, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ za materiałami mìžregìonal’nogo naukowo-praktičnogo cemìnary ìz mìžnarodnoûy častû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir, red. O.P. Polìŝuk, B. Troha, V.O. Êršov, M.A. Kozlovec’, N.A. Sejko, Žitomir 2017. [Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць за матеріалами між регіонального науково-практичного семінару із міжнародноюу частю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир, pед. О.П. Поліщук, Б. Троха, В.О. Єршов, М.А. Козловець, Н.А. Сейко, Житомир 2017].
• Herberstein S. von, Rerum moscoviticarum commentarii, Bazylea 1549.
• Ihnatowicz E., Proza Kraszewskiego. Codzienność, Warszawa 2011.
• Janion M., Żmigrodzka M., Romantyzm i historia, Gdańsk 2001.
• Jeż T.T. [Zygmunt Miłkowski], Wasyl Hołub, Kraków 1909.
• Kącka Е., Człowiek według Smilesa. Kraszewski pozytywistów (Struve, Chmielowski, Orzeszkowa), „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2012, R. V (47).
• Kijas J., Kraszewski wobec kwestii chłopskiej w latach 1840–1862, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 13 „Seria Nauk Społecznych, Filologia. Prace Historyczno-Literackie”, z. 3, Kraków 1957.
• Kostâkevič K., Ûzef Ìgnacìj Kraševs’kij âk majster romantičnogo opisu ukraïns’kih selân XIX stolìttâ, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ (za materiałami mìžregìonal’nogo naukowo-praktičnogo semìnaru iz mižnarodnoû učastû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir), Žitomir 2017 (Косякевич К., Юзеф Ігнацій Крашевський як майстер романтичного опису українських селян ХІХ століття, [w:] Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць (за матеріалами міжрегіонального науково-практичного семінару із міжнародною участю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир), Житомир 2017.
• Kozłowska A.A., Fizjonomiczne ślady w epoce pozytywizmu na przykładzie „Dziwadeł” J.I. Kraszewskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2016, sectio FF – Philologia, vol. XXXIV, nr 1.
• Kraszewski J.I., Ostap Bondarczuk, Lwów 1875.
• Krechowiecki A., Józef Ignacy Kraszewski, „Pamiętnik Literacki” 1912, z. 3.
• Leszczyński A., Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa 2020.
• Litwinowicz-Droździel M., Józef Ignacy Kraszewski i choroby wieku, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014.
• Lul M., Drzewo, człowiek i drobnoustroje w powieściowym laboratorium. O „Historii kołka w płocie” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2020, nr 8.
• Lul M., Wielkim nudziarzem był? Kraszewski, blogspot i czytanie klasyki, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014.
• Ławski J., Józef Ignacy Kraszewski – nowe style lektury, „Volin’–Žitomirŝina” 2014 [„Волинь–Житомирщина”. Історико-філологічний збірник з регіональних проблем, Житомир 2014], nr 25.
• Malûkovič S.D., Stanovlenie realizma v tvorčestve Ûzefa Kraševskogo (povesti i pomany 30–40-h godov), Diss. … kandydata filologičeskih nauk, Moskva 1984. [Малюкович С.Д., Становление реализма в творчестве Юзефа Крашевского (повести и романы 30–40-х годов), Дисс. … кандидата филологических наук, Москва 1984].
• Markiewicz H., Literatura pozytywizmu, Warszawa 1986.
• Matuszewski J., Geneza polskiego chama Studium semazjologiczne, „Acta Universitatis Lodziensis” 1982, Folia iuridica, t. XI.
• Nagielski M., Ukraińcy, [w:] Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, pod red. M. Kopczyńskiego i W. Tygielskiego, Warszawa 2010.
• Nazirov R.G., Ditâ v korzine i primety izobrannikov. Opyt rekonstrukcji êtnografičeskogo substrata mifov, „Nazirovskij Arhiv” 2016 [Назиров Р.Г., Дит явко рзинеиприметыизбранников. Опыт реконструкции этнографического субстрата мифов, „Назировский Aрхив” 2016], nr 4. Dostępny w Internecie: http://nevmenandr.net/nazirov/journal.php
• Nowina-Sroczyńska E., Przezroczyste ramiona ojca. Etnologiczne studium o magicznych dzieciach, Łódź 1997.
• Petričenko N., Volin’ ì Žitomirŝina – druga bat’kìvŝina Û.Ì. Kraševs’kogo (ukraïns’kì zacìkavlennâ, tematika, žanrova naracìâ prozovoï spadŝini pis’mennika), „Volin’–Žitomirŝina” 2009, nr 19. [Петриченко Н., Волинь і Житомирщина – друга батьківщина Ю.І. Крашевського (українські зацікавлення, тематика, жанрова нарація прозової спадщини письменника), „Волинь–Житомирщина”. Історико-філологічний збірник з регіональних проблем, Житомир 2009].
• Pobłocki K., Chamstwo, Wołowiec 2021.
• Prokofjewa D.S., Józef Ignacy Kraszewski w prasie rosyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2.
• Rak R., Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, Warszawa 2019.
• Rauszer M., Chłop – niewolnik? Pańszczyzna w perspektywie antropologii historii, „Lud” 2017, t. 101.
• Ševčenko T.G., Povnezìbrannâ tvorìv. U 12 t., red. M.G. Žylins’kij ta ìn., t. 2: Poezìâ 1847–1861, Kiïv 2001. [Шевченко Т.Г., Повнезібрання творів. У 12 т., pед. М.Г. Жулинський та ін., т. 2: Поезія 1847–1861, Київ 2001].
• Sienkiewicz Т.W., Intertekstual’nost’ romana „Maslav” Û.I. Kraševskogo, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014. [Sienkiewicz Т.W., Интертекстуальность романа „Маслав” Ю.И. Крашевского, [w:] Kraszewski i wiek XIX. Studia, red. A. Janicka, K. Czajkowski, P. Kuciński, Białystok 2014].
• Sokyrska W.W., Strogosz T., Hajdamacy i koliszczyzna w historiografii polskiej i ukraińskiej. Polsko-ukraiński dwugłos, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, nr 2.
• Sowa J., Inna Rzeczpospolita jest możliwa! Widma przeszłości, wizje przyszłości, Warszawa 2015.
• Stomma L., Polskie złudzenia narodowe, Poznań 2006.
• Szladowski M., Ciemne świecidła nadziei – starość Józefa Ignacego Kraszewskiego (na przykładzie „Nocy bezsennych”), „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 2012, R. 5 (47).
• Szulska I., Litwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, Warszawa 2011.
• Trembecki S., Sofijówka, Warszawa 2000.
• Tubelevič V.I., Istoriâ hristianskih konfessij VKL v trudach I. Kraševskogo, [w:] Razvitie metodologičeskih issledovanij i podgotovka kabrov istorikov v Respublike Belarus’, Rossijskoj Feberacii i Respublike Pol’ša. Sbornik naučnyh statej, Grodno 2012. [Тубелевич В.И., История христианских конфессий ВКЛ в трудах И. Крашевского, [w:] Развитие методологических исследований и подготовка кадров историков в Республике Беларусь, Российской Федерации и Республике Польша. Сборник научных статей, Гродно 2012].
• Ûng K.G., Ob Otnošenii analitičeskoj psihologii k poêtiko-hudožestvennomu tvorčestvu, [w:] Ûng K.G., Sobranie sočinenij v 19 tt., t. 15: Fenomen duha v iskusstve i nauke, Moskva 1992. [Юнг К.Г., Об отношении аналитической психологии к поэтико-художественному творчеству, [w:] Юнг К.Г., Собрание сочинений в 19 тт., т. 15: Феномен духа в искусстве и науке, Москва 1992].
• Warzenica E., „Powieści romantyczne” J.I. Kraszewskiego, [w:] Z teorii i historii literatury. Prace poświęcone V. Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii, red. K. Budzyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
• Wojciechowski K., Historia powieści w Polsce. Rozwój typów i form romansu polskiego na tle porównawczem, Lwów 1925.
• Zawodziński K.W., Studia о Kraszewskim, [w:] Zawodziński K.W., Opowieści о powieści, Kraków 1963.
• Zelìns’ka L.V., Vìdobražennâ „seredn’ogo klasu” u malârstvì ta lìteraturì Rosìjskoï ìmperìï dr. pol. XVIII – per. pol. XIX st., „Naukovì zapiski Nacìonal’nogo unìversitetu. Ostroz’ka akademìâ”, Serìâ Fìlologìčna, Vip. 55, Ostrog 2015. (Зелінська Л.В., Відображення „середнього класу” у малярстві та літературі Російської імперії др. пол. ХVІІІ – пер. пол. ХІХ ст., „Наукові записки Національного університету. Острозька академія”, Серія Філологічна, Вип. 55, Острог 2015).
• Zielonko E., Józef Ignacy Kraszewski w wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 1986, R. 21.
• Żmigrodzka M., Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu, Warszawa 1965.
• Żmigrodzka M., Polska powieść biedermeierowska, „Pamiętnik Literacki” 1966, t. 52, z. 2.
• Żmigrodzka M., Proza fabularna w kraju, [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 3, t. 1: Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831–1863, red. M. Janion, B. Zakrzewski, M. Dernałowicz, Kraków 1975.
• Żok D., Józef Ignacy Kraszewski – niedoceniony i zapomniany w polskiej szkole, [w:] Ûzef Kraševs’kij v kul’turnìj spadŝinì Ukraïni ta Pol’ŝì. Zbìrnik naukovih prac’ za materiałami mìž regìonal’nogo naukowo-praktičnogo semìnary ìz mìžnarodnoûy častû, 20 grudnâ 2017 roku, m. Žitomir, red. O.P. Polìŝuk, B. Troha, V.O. Êršov, M.A. Kozlovec’, N.A. Sejko, Žitomir 2017. [Юзеф Крашевський в культурній спадщині України та Польщі. Збірник наукових праць за матеріалами між регіонального науково-практичного семінару із міжнародноюу частю, 20 грудня 2017 року, м. Житомир, pед. О.П. Поліщук, Б. Троха, В.О. Єршов, М.А. Козловець, Н.А. Сейко, Житомир 2017].

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.27.06

Biblioteka Nauki

2034250