Działalność Jana Plewińskiego w ruchu ludowym w okresie II Rzeczypospolitej i w konspiracji antyhitlerowskiej

• Authors: Leszek Olejnik

Title variants

EN

Jan Plewiński’s activity in the peasants’ movement in the period of the Second Polish Republic and in the anti-Nazi conspiracy

Abstracts

EN

Jan Plewiński (1898–1970) can be counted among the most outstanding people's activists in the history of the Sieradz region. Now, however, it is rather little known, as if forgotten. His activity in the years 1945–1972 in the people's movement (in SL, PSL, ZSL) is described in more detail in the biographical sketch included in issue 37 (2021) of the “Yearbook of the Historical Museum of the History of the Polish People's Movement” in Warsaw. From 1919, he was active in the peasant movement in the youth circle of his native village of Strzałki (Majaczewice commune). From 1923, he joined the PSL “Wyzwolenie” (“Liberation”), and from 1931 he was active in the Stronnictwo Ludowe – People's Party (SL), which then gathered members of three previously independently functioning peasant groups. The strongest position was achieved by Plewiński in the 1930s, both in SL and ZMW RP “Wici”. From 1934, he was a member of the SL County Management, a year later he became the county secretary and held it until the outbreak of World War II. In 1936, in 1936, he was elected to the Provincial Board of SL in Łódź. In the years 1935–1936 he headed the poviat structures of the ZMW RP “Wici”. In the years 1936–1938 he was a member of the Provincial Board of this organization. He was associated with the milieu of radical young people's activists, who focused on the periodical „Chłopskie Życie Gospodarcze” (“Peasant Economic Life”). He was a valued speaker and often performed at various public gatherings organized by the Sieradz people's movement. He co-organized the great peasant strike in 1937. At the beginning of the Nazi occupation (November–December 1939), he was imprisoned in Sieradz (as part of the anti-Polish repressions of the occupant). After escaping from prison, he actively participated in the creation of the structures of the people's underground. He belonged to the local leadership of this conspiracy (he was part of the “trio” and then the “five” of the poviat SL “Roch”, in the years 1944–1945 – after the arrest of Adam Banach, he headed the people's underground in the Sieradz district). He was also a soldier of “Chłostra”, and from 1941, of the Bataliony Chłopskie (Peasants' Battalions). During the period of the Second Polish Republic he was imprisoned several times for his activities against the Sanacja regime.

PL

Jana Plewińskiego (1898–1970) zaliczyć można do grona najwybitniejszych w dziejach najnowszych działaczy ludowych ziemi sieradzkiej. Obecnie jednak jest raczej mało znany, jakby zapomniany. Od 1919 r. działał w ruchu ludowym w kole młodzieży swojej rodzinnej wsi Strzałki (gmina Majaczewice). Od 1923 r. związał się z PSL „Wyzwolenie”, a od 1931 r. działał w Stronnictwie Ludowym (SL), w którym wtedy skupili się członkowie trzech dotąd samodzielnie funkcjonujących ugrupowań chłopskich. Najsilniejszą pozycję Plewiński wypracował sobie w latach 30. XX w., zarówno w SL jak i ZMW RP „Wici”. Od 1934 r. wchodził w skład Zarządu Powiatowego SL, w rok później objął funkcję sekretarza powiatowego i piastował ją do wybuchu II wojny światowej. W 1936 r. wybrany został do Zarządu Wojewódzkiego SL w Łodzi. W latach 1935–1936 stał na czele powiatowych struktur ZMW RP „Wici”. W latach 1936–1938 był członkiem Zarządu Wojewódzkiego tej organizacji. Był związany ze środowiskiem młodych, radykalnych działaczy ludowych, którzy skupili się wokół wydawanego wpierw w Poznaniu, a następnie w Łodzi czasopisma „Chłopskie Życie Gospodarcze”. Był cenionym prelegentem i często występował na różnych zgromadzeniach publicznych organizowanych przez sieradzki ruch ludowy. Współorganizował wielki strajk chłopski w 1937 r. Za swą działalność przeciw władzy sanacyjnej był w okresie Drugiej Rzeczypospolitej kilkakrotnie więziony. Na początku okupacji hitlerowskiej (listopad–grudzień 1939) znalazł się w sieradzkim więzieniu (w ramach antypolskich represji okupanta). Po ucieczce z więzienia włączył się aktywnie w tworzenie struktur konspiracji ludowej. Należał do kierownictwa lokalnego tej konspiracji (wchodził w skład „trójki” a następnie „piątki” powiatowej SL „Roch”, w latach 1944–1945 – po aresztowaniu Adama Banacha stanął na czele konspiracji ludowej powiatu sieradzkiego). Był także żołnierzem „Chłostry”, a od 1941 r. Batalionów Chłopskich. Jego działalność w latach 1945–1972 w ruchu ludowym (w SL, PSL, ZSL) szerzej opisuję w szkicu biograficznym zamieszczonym w numerze 37 (2021) „Rocznika Historycznego Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” w Warszawie.

Keywords

PL

historia najnowsza; ziemia sieradzka; ruch ludowy; Jan Plewiński

EN

recent history; the Sieradz region; the popular movement; Jan Plewiński

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2022
• Volume: 28
• Issue: 2
• Pages: 163-189

Dates

published

2022

Contributors

author

Leszek Olejnik

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Polski i Świata po 1945 r.

• https://orcid.org/0000000274049507

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Materiały KW MO w Łodzi z lat 1960–1961
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi
• Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Stanu Cywilnego Burzenin
• Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Wojewódzki Łódzki
• Archiwum Państwowe w Łodzi Oddział w Sieradzu, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację Oddział Powiatowy Sieradz
• Archiwum Państwowe w Łodzi Oddział w Sieradzu, Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa Obwód Sieradzki
• Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego, Okręg V – woj. łódzkie, sygn. V/767
• Centralne Archiwum Wojskowe, Komunikaty Informacyjne Samodzielnego Referatu Informacyjnego DOK nr IV
• „Chłopskie Życie Gospodarcze” 1935, 1936, 1937
• „Głos Poranny” 1939
• „Ilustrowana Republika” 1939
• Księga poległych i pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940–1945, Warszawa 1995.
• „Kurier Polski” 1938
• „Łodzianin” 1939
• Sprawozdania miesięczne wojewody łódzkiego. Rok 1938. Legalny ruch polityczny i narodowościowy, oprac. i red. nauk. J. Walicki i in., Łódź 2012.
• Sprawozdania miesięczne wojewody łódzkiego. Rok 1939, część 1: Legalny ruch polityczny i narodowościowy, oprac. i red. J. Walicki i in., Łódź 2012.
• „Ziemia Sieradzka” 1920
• Aneksy – członkowie Zarządu Łódzkiego Związku Młodzieży Wiejskiej, zestawił W. Piątkowski, [w:] Ruch ludowy w województwie łódzkim. Sesja popularno-naukowa Łódź 14–15 X 1965, pod red. E. Podgórskiej, Łódź 1968.
• Banach K., Z dziejów Batalionów Chłopskich. Wspomnienia. Rozważania. Materiały, Warszawa 1984.
• Gmitruk J., Bataliony Chłopskie. Konspiracyjna organizacja ruchu ludowego, Warszawa 2015.
• Jarecka-Kimlowska S., Wojciech Janczak „Kostrzewa” 1912–1945, [w:] Nie wszystko umiera. Szkice biograficzne żołnierzy BCh, Warszawa 1976.
• Lesiakowski K., Hitlerowcy w Sieradzu 1939–1945, [w:] Sieradz. Dzieje miasta od 1939 roku, pod red. K. Lesiakowskiego, Łódź–Sieradz 2014.
• Lesiakowski K., Polityka wobec ludności polskiej 1939–1945, [w:] Sieradz. Dzieje miasta od 1939 roku, pod red. K. Lesiakowskiego, Łódź–Sieradz 2014.
• Milczarek J., Powiat sieradzki w latach okupacji hitlerowskiej, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, Łódź 1977.
• Nowak E., Bataliony Chłopskie w okręgu łódzkim – organizacja i formy działalności, „Rocznik Łódzki” 1995, t. XLII.
• Nowiński Z., Ruch ludowy na terenie województwa łódzkiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945), [w:] Ruch ludowy w województwie łódzkim. Sesja popularno-naukowa Łódź 14–15 X 1965, pod red. E. Podgórskiej, Łódź 1968.
• Olejnik L., Jan Plewiński (1898–1970). Działalność społeczno-polityczna po II wojnie światowej, „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Ruchu Ludowego” 2021, nr 37.
• Piątkowski W., Łódzki Związek Młodzieży Wiejskiej (1928–1939), [w:] Ruch ludowy w województwie łódzkim. Sesja popularno-naukowa Łódź 14–15 X 1965, pod red. E. Podgórskiej, Łódź 1968.
• Pietrzak J., Szubzda J., Sieradzcy zakładnicy, Sieradz 2011.
• Rzepeccy K. i T., Sejm i Senat 1928–1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyk i mapy poglądowe, Poznań 1928.
• Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, Warszawa 1989.
• Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich, oprac. i red. M. Wojtas, t. IV, Lublin 2007.
• Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich, oprac. i red. M. Wojtas, t. V, Lublin 2009.
• Socha J., Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” w Sieradzkiem (1915–1931). Część II. Rozwój organizacyjny i wpływy polityczne, „Rocznik Łódzki” 1977, t. XXII.
• Świniarska K., Adam Banach (1907–1945), „Na Sieradzkich Szlakach” 2007, nr 2–3 (86–87).
• Wachowska B., Życie polityczne powiatu sieradzkiego w latach 1918–1939, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, Łódź 1977.
• Wawrzyńczyk J., Z dziejów ruchu ludowego w województwie łódzkim w latach 1905–1939, [w:] Ruch ludowy w województwie łódzkim. Sesja popularno-naukowa Łódź 14–15 X 1965, pod red. E. Podgórskiej, Łódź 1968.

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.28.17

Biblioteka Nauki

27279192