Archeologia widzenia i wiedzy (rekonesans). Refleksje na marginesie Oczu urocznych z „trylogii ludowej” Piotra Szulkina

• Authors: Iwona Grodź

Title variants

EN

Archaeology of vision and knowledge (reconnaissance) Reflections on the margin of Charming eyes [Oczy uroczne] from Piotr Szulkin’s “folk trilogy”

Abstracts

EN

The subject of these considerations is to recall the need to analyze categories on the border of cultural archaeology, such as “folklore” in the context of visual perception as “archeology” of not only seeing, but also knowledge. So it is not an interpretation of a specific work or the work of one author. No less important for these reflections was the film Charming eyes [Oczy uroczne] (1976) by Piotr Szulkin (1950–2018), in which the director was inspired by a text by Jan Kasprowicz (1860–1926) from the series Stories and fairy tales [Bajki, klechdy i baśnie] (1922). The aim is to try to answer the question: Do the images, including the film ones, only present sensual perceptions about reality (and therefore, in a way, also of folk culture)? Or just our knowledge about it? Methodology: tools from cultural anthropology, semiotics, psychology of perception.

PL

Tematem eseju jest przypomnienie potrzeby powrotu do refleksji na temat terminów z pogranicza archeologii kultury, takich jak m.in. „ludowość” w kontekście percepcji wizualnej jako „archeologii” nie tylko widzenia, ale i wiedzy. Prezentowany tekst nie jest więc interpretacją konkretnego dzieła czy twórczości jednego autora. Niemniej ważnym dla tych rozmyślań okazał się film Oczy uroczne z 1976 r. Piotra Szulkina (1950–2018), w którym reżyser inspirował się tekstem Jana Kasprowicza (1860–1926) z cyklu Bajki, klechdy i baśnie (1922). Celem jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy obrazy, w tym filmowe, przedstawiają jedynie poznawalne zmysłowo wyobrażenia na temat rzeczywistości (a więc poniekąd też kultury ludowej)? Czy naszą wiedzę na ten temat? Metodologia: narzędzia z zakresu antropologii kultury, semiotyka, psychologia percepcji.

Keywords

PL

percepcja wizualna; ludowość; film; Piotr Szulkin; Oczy uroczne (1976)

EN

visual perception; folklore; film; Piotr Szulkin; Charming eyes (1976)

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2022
• Volume: 28
• Issue: 2
• Pages: 267-283

Dates

published

2022

Contributors

author

Iwona Grodź

• Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze

• https://orcid.org/0000000301516909

References

• Archeologia widzenia – kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Z prof. Andrzejem P. Kowalskim rozmawia Michał Rydlewski, „Rocznik Antropologii Historii” 2013, nr 1 (4).
• Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, przekł. J. Mach, Warszawa 1978.
• Baluch A., Archetypy literatury dziecięcej, Kraków 1992.
• Baluch A., Dziecko i świat przedstawiony, czyli Tajemnice dziecięcej lektury, Warszawa 1987.
• Berger J., O patrzeniu, przeł. S. Sikora, Warszawa 1999.
• Berger J., Sposoby widzenia. Na podstawie cyklu programów telewizyjnych BBC, przeł. M. Bryl Warszawa 1997.
• Bieńczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.
• Bogusławski M., Wariacje (post)humanistyczne, Łódź 2020.
• Braidotti R., Po człowieku, przekł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, przedm. do wyd. pol. J. Bednarek, Warszawa 2014.
• Bruner J., Kultura edukacji, przekł. T. Brzostowska-Tereszkiewicz, wstęp A. Brzezińska, wyd. 2, Kraków 2010.
• Buchowski M., Kultura ludowa – mit czy rzeczywistość?, „Lud” 1991, nr 74.
• Burszta W.J., Etnografia ludowości, [w:] Kultura ludowa. Teorie. Praktyki. Polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa 2014.
• Chmielecki K., The Concept of Ocularcentrism & Photographic Models of Vision From the Perspectives of Software Studies and Cultural Analytics Methods of Social Media Images and the Consumer Society Theory, „Studia Medioznawcze” 2021, t. 22, nr 3 (86).
• Czerwińska K., Problematyka sztuki ludowej w etnologii pogranicza, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2011, nr 11.
• Dayan D., Widz wpisany w obraz, „Film na Świecie” 1989, nr 369.
• Dąbkowska-Zydroń J., Kulturotwórcza rola surrealizmu, Poznań 1999.
• Dobrowolski K., Chłopska kultura tradycyjna, [w:] Antropologia kultury, red. A. Mencwel, Warszawa 1987.
• Droba K., Sonoryzm polski, [w:] Kompozytorzy polscy 1918–2000, t. 1: Eseje, red. M. Podhajski, Gdańsk–Warszawa 2005.
• Fatyga B., Kultura ludowa: z ludem czy bez ludu?, [w:] Kultura ludowa. Teorie. Praktyki. Polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa 2014.
• Foucault M., Archeologia wiedzy, Warszawa 1977.
• Gołaszewska M., Estetyka rzeczywistości, Warszawa 1984.
• Gołaszewska M., Zarys estetyki. Problematyka, metody, teorie, wyd. 2, Warszawa 1984.
• Gombrich E., Sztuka i złudzenie. O psychologii przedstawienia obrazowego, przeł. J. Zarański, Warszawa 1981.
• Helman A., Co to jest kino? Panorama myśli filmowej, Warszawa 1978.
• Helman A., Kino jako propozycja dialogu: rys historyczny, „Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura” 2013, nr 2 (27).
• Helman A., Przesunięcie akcentów, „Kino” 1999, nr 11.
• Helman A., Summa wiedzy o obrazie, „Kino” 1999, nr 10.
• Iser W., Czym jest antropologia literatury? Różnica między fikcjami wyjaśniającymi a odkrywającymi, „Teksty Drugie” 2006, nr 5.
• Jackowski A., Kultura ludowa – sztuka ludowa, „Lud” 1991, t. 74.
• Janicka K., Surrealizm, wyd. 5, Warszawa 1985.
• Janion M., Do Europy. Tak, ale razem z naszymi umarłymi, Warszawa 2000.
• Janion M., Gorączka romantyczna, Warszawa 1975.
• Kasprowicz J., Bajki, klechdy i baśnie, Inowrocław 1996.
• Klechdy, starożytne podanie i powieści ludowe, zebrał i napisał Kazimierz Władysław Wójcicki, il. rys. Andriollego i in., wyd. 3, Warszawa 1876.
• Klekot E., Samofolkloryzacja. Współczesna sztuka ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej, „Kultura Współczesna” 2014, nr 1.
• Klekot E., Trwałe obrazy rzeczy ludowych, [w:] Polska – kraj folkloru?, red. J. Kordjak, Warszawa 2020.
• Kmita J., O strukturalnym ujęciu rzeczywistości humanistycznej, [w:] Sztuka i jej poznawanie. Wybór tekstów „szkoły poznańskiej” opublikowanych w latach 1965–1978 w czasopismach „Nurt” i „Sztuka”, wybór i redakcja T. Kostyrko, J. Grad, Poznań 2008.
• Leiris M., Lustro tauromachii, przeł. M. Ochab, Gdańsk 1999.
• Mamzer H., Ostoja-Zagórski J., Orientacje badawcze w polskiej archeologii, „Nauka” 2007, nr 1.
• Marczuk M., Oko uświęcone. O pewnej idée fixe myśli francuskiej pierwszej połowy XX wieku, „Racjonalia” 2012, nr 2.
• Maron M., Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947–1990, Lublin 2019.
• Morozow I., Antropologia i filmoznawstwo: dialogu ciąg dalszy?, „Człowiek i Społeczeństwo” 2012, nr XXXIV.
• Mróz P., Surrealizm a filozofia. André Bretona przygody z nadrzeczywistym, Kraków 1998.
• Nycz R., Antropologia literatury – kulturowa teoria literatury – poetyka doświadczenia, „Teksty Drugie” 2007, nr 6.
• Parandowski J., Alchemia słowa, Warszawa 1986.
• Poprzęcka M., Inne obrazy. Oko, widzenie, sztuka. Od Albertiego do Duchampa, Gdańsk 2008.
• Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009.
• Rudowski T., O percepcji dzieła plastycznego. Artystyczno-estetyczne i ideowe wartości warunkujące percepcję dzieła plastycznego, Warszawa 2004.
• Smoleń-Wasilewska E., Piotr Szulkin: film jak matematyka, „Film” 1975, nr 37.
• Solik R., Sztuka a sztuka ludowa. Rozważania o pojęciach, powinowactwie i relacjach. Rekonesans, „Studia Artystyczne” 2015, nr 3.
• Stróżewski W., W kręgu wartości, Kraków 1992.
• Strzemiński W., Wybór pism estetycznych, Kraków 2006.
• Sulima R., Folklor i literatura, Warszawa 1985.
• Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, praca zbiorowa pod red. T. Kostyrko, Warszawa 1987.
• Sztuka i jej poznawanie. Wybór tekstów „szkoły poznańskiej” opublikowanych w latach 1965–1978 w czasopismach „Nurt” i „Sztuka”, wybór i redakcja T. Kostyrko, J. Grad, Poznań 2008.
• Szulkin P., Życiopis, [z Piotrem Szulkinem rozmawiają] P. Kletowski, P. Marecki, Kraków 2012.
• Szwajgier K., Sonoryzm wobec współczesności, „Teoria Muzyki” 2012, nr 1.
• Tyszka A., Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia, Warszawa 1971.
• Uspienski B., Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia form kompozycji, przeł. P. Fast, Katowice 1997.
• Węglarz S., Chłopi jako „obcy”. Prolegomena, [w:] Pożegnanie paradygmatu? Etnologia wobec współczesności. Studia poświęcone pamięci Profesora Józefa Burszty, red. W. Burszta, J. Damrosz, Warszawa 1994.
• Wölfflin H., Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej, przekł. z jęz. niem. D. Hanulanka, Wrocław 1962.
• https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/44819-jan-kasprowicz-oczy-uroczne.html [dostęp: 6 lutego 2022].
• https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/1549-johann-wolfgang-goethe-krol-olszyn.html [dostęp: 29 maja 2022].
• http://poradnia.pwn.pl/lista.php?kat=7&szukaj=pras%B3owia%F1skiego [dostęp: 6 lutego 2022].

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.28.20

Biblioteka Nauki

27281517