Barokowy hortus ludi w perspektywie geopoetyki (na wybranych przykładach literackich)

• Authors: Krystyna Krawiec-Złotkowska

Title variants

Barokowy hortus ludi w perspektywie geopoetyki (na wybranych przykładach literackich)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje barokowy hortus ludi (ogród zabaw) w perspektywie geopoetyki. Przedmiotem eksploracji są wybrane utwory poetów XVII wieku, na podstawie których badane zjawisko zostało poddane refleksji. Wykazano, na ile rzeczywiste miejsca mogły inspirować autorów opisujących szlacheckie bądź magnackie wirydarze, a z drugiej strony podjęto próbę określenia, w jakim stopniu kreacja literacka buduje miejsca poddane deskrypcji u potencjalnego odbiorcy dzieła literackiego (czytelnika). W wyniku analizy stwierdzono, że opisy barokowych hortus ludi to kreacje miejsc przetworzone w umyśle poety, odznaczające się aspektem malarskości, który może inspirować nie tylko architektów krajobrazu, ale również malarzy i innych artystów.W artykule uwzględniono także genezę barokowych ogrodów zabaw i cechy charakterystyczne parkowo-ogrodowych założeń począwszy od średniowiecza po barok. Obecny w poezji XVII wieku hortus ludi ukazano w nowym, geopoetycznym ujęciu.

EN

The article shows a baroque hortus ludi (the garden of entertainment) in the perspective of geopoetics. The subject of explorations are chosen works of seventeenth century’s poets in the base of which there was considered this studied phenomenon. There was demonstrated to what extent real places could inspire authors who were writing about noble or baronial patios and on the other hand, there was made a try of designation how the literary creation builds subjected places for a potential receiver (reader). As a result of analysis it was alleged that descriptions of baroque hortus ludi – creations of places processed in poet’s mind, characterised by aspect of being painterly, which can inspire not only landscape architects, but also painters and other artists.In the article there was also considered a genesis of baroque gardens of entertainment and distinctive features of park-garden assumptions, starting with medieval times to baroque. Hortus ludi present in poetry of seventeenth century was shown in new, geopoethical conceptualization.

Keywords

PL

Barok; poezja; kultura; ogród; hortus ludi; Arkadia; topos; przestrzeń; geopoetyka; interakcje geograficzno-literackie; Barok; poezja; kultura; ogród; hortus ludi; Arkadia; topos; przestrzeń; geopoetyka; interakcje geograficzno-literackie

EN

Baroque; poetry; garden; hortus ludi; Arcadia; topos; space; geopoetry; geographical-literary interactions

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica
• Year: 2016
• Issue: 26
• Pages: 21-45

Dates

published

2016-12-30

Contributors

author

Krystyna Krawiec-Złotkowska

References

• Horacy, 1971, Beatus ille, qui procul negotis…, przekł. J. Birkenmajer, [w:] idem, Wybór poezji, oprac. J. Krukowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN II, nr 25.
• Kochanowski J., 1972, Pieśń świętojańska o Sobótce, [w:] idem, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, PIW, Warszawa.
• Kochowski W., 1991, Pieśń XXXI z Księgi I, Gniazdo ojczyste do moich M.M. P.P. braciej, Pieśń XXIII, Rozjezne pożegnanie z ojczystym Gajem dnia 19 maja 1663 z Księgi III, [w:] idem, Utwory poetyckie. Wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN I, nr 92.
• Lubomirski S.H., 2006, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, IBL, BPS, t. 32, Warszawa.
• Miaskowski K., 1988, Waleta włoszczonowska, [w:] Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, oprac. J.S. Gruchała i S. Grzeszczuk, PIW, Warszawa.
• Wergiliusz, 1953, Bukoliki i georgiki. Wybór, przeł. Z. Abramowiczówna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN II, nr 83.
• Bachmann-Medick D., 2012, Cultural turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, przeł. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Balbus S., 1995, Granice poetyki i kompetencje literatury, [w:] Bolecki W., Tomasik W. (red.), Poetyka bez granic, IBL, Warszawa.
• Ciołek G., 2009, Ogrody polskie, Warszawa.
• Collot M., 2008, De la geopoétique, [w:] L’habiter dans sa poétigue prѐmiere, sous la direction de A. Berque, A. de Biase, Ph. Bonnin, Paris.
• Czapiga M., 2013, Labirynt: inicjacja, podróż, zbłądzenie. Figura ludzkiego losu w kulturze europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Dąbkowska-Kujko J., 2006, Wprowadzenie do lektury, [w:] Lubomirski S.H., Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, IBL, BPS, t. 32, Warszawa.
• Dąbkowska-Kujko J., Krauze-Karpińska J. (red.), 2010, Staropolskie Arkadie, IBL PAN, Warszawa.
• Delumeau J., 1994, Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w., przeł. A. Szymanowski, Warszawa.
• Delumeau J., 1996, Historia raju. Ogród rozkoszy, przeł. E. Bąkowska, PIW, Warszawa.
• Dziuban Z., 2008, Atopia – poza miejscem i nie-miejscem, [w:] Wilkoszewska K., Petri J. (red.), Czas przestrzeni, Universitas, Kraków.
• Eustachiewicz M., 1986, Liryka Wespazjana Kochowskiego, [w:] Eustachiewicz M., Majewski W., Nad lirykami Wespazjana Kochowskiego, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Eustachiewicz M., 1991, Wstęp, [w:] Kochowski W., Utwory poetyckie. Wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, BN I, nr 92.
• Fischer-Lichte E., 2008, Estetyka performatywności, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Gruchała J.S., Grzeszczuk S. (red.), 1988, Staropolska poezja ziemiańska. Antologia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Ihnatowicz E., 1997, Kiedy kamienica jest a kiedy nie jest domem polskim, [w:] Dąbek-Wirgowa T., Makowiecki A.Z. (red.), Obraz domu w kulturach słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Polonistyki, Warszawa.
• Impelluso L., 2009, Ogrody i labirynty. Leksykon – historia, sztuka, ikonografia, Arkady, Warszawa.
• Karpiński A., 1983, Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Kobielus S., 1997, Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Kotarska J., 1980, Erotyk staropolski. Inspiracje i odmiany, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Kotarska J., 1995, Ad caelestem adspirat patriam. Problem dualizmu natury ludzkiej w poezji polskiego baroku, [w:] Nowicka-Jeżowa A., Hanusiewicz M., Karpiński A. (red.), Literatura polskiego baroku. W kręgu idei, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
• Krawiec-Złotkowska K., 2007, „Gdziekolwiek pojźrysz, wszędzie na świat pojźreć mile…” Lasy, gaje, sady, łąki, pola i ogrody jako naturalne komponenty przestrzenne staropolskiego orbis terrarum, [w:] Łysiak W. (red.), Las w kulturze polskiej V, Wydawnictwo „Eco”, Poznań.
• Krawiec-Złotkowska K., 2008a, W ogrodach zamkowych księżnej Erdmuty i księżnej Anny de Croy – ostatniej Gryfitki, [w:] Krawiec-Złotkowska K. (red. i wstęp), Rzeczpospolita domów I. Zamki, dworki i pałace, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk.
• Krawiec-Złotkowska K., 2008b, Ogrody w poezji Wacława Potockiego na tle kultury dawnej Europy, [w:] Gazda G., Gołąb M. (red.), Przestrzeń ogrodu – przestrzeń kultury, Universitas, Kraków.
• Krawiec-Złotkowska K., 2008c, Gardens in Wacław Potocki’s Poetry against the Background of the Culture of Ancient Europe, [w:] Space of a Garden – Space of Culture, Cambridge Scholars Publishing.
• Krawiec-Złotkowska K., 2009, Ogród rajski w „Emblemata” Zbigniewa Morsztyna, [w:] Abramowicz Z., Ławski J. (red.), Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich, Seria II: Wokół kultur Śródziemnomorza, t. 1: Literatura i słowo, Wydawnictwo Trans Humana, Białystok.
• Krzewińska A., 1979, Sielanka staropolska. Jej początki, tradycje i główne kierunki rozwoju, PWN, Warszawa–Poznań–Toruń.
• Kuźma 1995, O poetyce negatywnej. Od poetyki do poetologii, od poetologii do meta­poetyki, [w:] Bolecki W., Tomasik W. (red.), Poetyka bez granic. Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, Warszawa.
• Latour B., 2010, Splatając na nowo, to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora – sieci, wstęp K. Abriszewski, przeł. A. Derra, Universitas, Kraków.
• Majdecki L., 2009, Historia ogrodów, t. 1: Od starożytności po barok, t. 2: Od XVIII wieku do współczesności, zmiany i uzupełnienia A. Majdecka-Strzeżek, PWN, Warszawa.
• Mitchell W.J.T., 2002, Introduction, [w:] Mitchell W.J.T. (red.), Landscape and Power, Chicago, London.
• Moretti F., 1998, Atlas of the European Novel 1880–1900, London–New York.
• Nieznanowski S., 1967, Staropolska elegia pożegnalna, „Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału I PAN”, 2.
• Nieznanowski S., 1998, Waleta, [w:] Michałowska T., Otwinowska B., Sarnowska-Temeriusz E. (red.), Słownik literatury staropolskiej, IBL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Nowak-Dłużewski J., 1967, Wespazjan Kochowski. Pierwszy regionalny poeta kielecki, [w:] Z historii polskiej literatury i kultury, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Rybicka E., 2014, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Universitas, Kraków.
• Sack R.D., 1997, Homo Geographicus. A Framework for Action, Awareness and Moral Concerns, Baltimore, London.
• Schlögel K., 2009, W przestrzeni czas czytamy. O historii cywilizacji i geopolityce, przekł. I. Drozdowska, Ł. Musiał, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Skwarczyńska S., 1937, Regionalizm a główne kierunki teorii literatury, „Prace Polonistyczne”, Seria I.
• Soja E.W., 2009, Taking Space Personally, [w:] Warf B., Arias S. (red.), The Spatial Turn. Interdisciplinary Perspectives, London–New York.
• Warf B., Arias S., 2009, Introduction: the Reinsertion of Space into the Social Sciences and Humanities, [w:] Warf B., Arias S. (red.), The Spatial Turn. Interdisciplinary Perspectives, London–New York.
• Zaleski M., 2007, Echa idylli w literaturze polskiej doby nowoczesności i późnej nowoczesności, Universitas, Kraków.

Identifiers

DOI

10.18778/1508-1117.26.02