Stan religijno-moralny parafii rzymskokatolickiej w Szadku w drugiej połowie XVIII wieku – życie sakramentalne, kult Boży, zwyczaje nieakceptowane przez Kościół

• Authors: Kazimierz Rulka

Title variants

EN

Religious and moral state of the roman-catholic parish in Szadek in the second half of the 18th century

Abstracts

EN

The religious and moral state of persons belonging to the Roman-catholic parish in Szadek in the second half of the 18th century was largely defined by their sacramental life. The sacraments that the parishioners received regularly were Baptism, Penance, Eucharist (mainly at Easter), Matrimony and Anointing of the Sick; only some of them received Confirmation, and only three Szadek parishioners received Holy Orders in the 18th century. The worship of God with the participation of the parishioners was mainly practiced on Sundays and Church holidays. Before 1775, the liturgical calendar of Gniezno Archdiocese, to which Szadek parish belonged, contained 40 holidays. The parishioners worshipped The Holy Trinity, the God’s Son Jesus Christ and the Holy Spirit. The cult of the Blessed Virgin Mary was also very popular, which was demonstrated by celebration of holidays and worship of altars and paintings dedicated to the Mother of God. The Saints who enjoyed special veneration were those who had special celebration days in the liturgical calendar, and altars or paintings in the parish church. Also, numerous special services were held, such as a 40-hour service or prayers for good harvest and delivering from natural disasters. There were some popular practices that were not accepted and fought by the Church, such as public flagellations or leaving food for the dead.

PL

Stan religijno-moralny osób należących do parafii rzymskokatolickiej w Szadku w drugiej połowie XVIII w. uzależniony był w dużej mierze od przyjmowania przez nich sakramentów. Regularnie parafianie przyjmowali: chrzest, pokutę i Komunię świętą (przede wszystkim wielkanocną), małżeństwo oraz sakrament chorych; tylko niektórzy parafianie otrzymali sakrament bierzmowania; jedynie trzech mężczyzn z parafii Szadek przyjęło w XVIII w. sakrament kapłaństwa. Kult Boży w parafii Szadkowskiej sprawowany był z udziałem parafian przede wszystkim w niedziele i święta kościelne, których do 1775 r. w kalendarzu liturgicznym archidiecezji gnieźnieńskiej, do której należała parafia Szadek, było czterdzieści, a aktualnie ich liczba została zredukowana do szesnastu. Szczególna cześć oddawana była Trójcy Przenajświętszej, Synowi Bożemu Jezusowi Chrystusowi i Duchowi Świętemu. Żywy był także kult maryjny, który wyrażał się w obchodzeniu świąt maryjnych, otaczaniu czcią istniejących w kościele parafialnym ołtarzy oraz obrazów poświęconych Najświętszej Maryi Pannie. Spośród świętych w świadomości wiernych najtrwalej zapisywali się ci, którzy mieli w kalendarzu liturgicznym Kościoła wyznaczone uroczyście obchodzone święta, a także swoje ołtarze czy obrazy w kościele parafialnym. Kult Boży wyrażał się także w sprawowanych w tym czasie nabożeństwach specjalnych. W Szadku odprawiane było czterdziestogodzinne nabożeństwo; tzw. suche dni (dni kwartalne), zwyczajowo dni zebrań bractw i cechów; a także tzw. dni krzyżowe, obchodzone wiosną jako dni modlitwy błagalnej o urodzaj i zachowanie od klęsk żywiołowych. Do zwyczajów i obrzędów zwalczanych przez Kościół należały: publiczne biczowania się, stypy pogrzebowe (tzw. Boże obiady), rzucanie owsem w uroczystość św. Szczepana, dyngusy w drugi dzień Wielkanocy, sobótka, obiaty (wystawianie pożywania dla zmarłych).

Keywords

PL

parafia szadkowska; życie religijne; XVIII w.

EN

Szadek parish; religious life; 18th century

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Szadkowski
• Year: 2016
• Volume: 16
• Pages: 7-29

Dates

published

2016

Contributors

author

Kazimierz Rulka

References

• Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Akta Konsystorza Generalnego Gnieźnieńskiego, sygn. A. Cons. E24b, k. 85–90.
• Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta arcybiskupów gnieźnieńskich, Wizytacje, 1759–1760, sygn. AAG Wiz. 41, s. 34–40.
• Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta arcybiskupów gnieźnieńskich, Wizytacje, 1761–1763, sygn. AAG Wiz. 59, s. 500–547.
• Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta arcybiskupów gnieźnieńskich, Wizytacje, 1779, sygn. AAG Wiz. 72, s. 122–179, 490–497.
• Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta arcybiskupów gnieźnieńskich, Wizytacje, 1788, sygn. AAG Wiz. 81, s. 168–193.
• Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Parafia Szadek, Metryki Urodzonych 1734–1757, sygn. KMp. Szadek 3.
• Aleksandrowicz M., Gnieźnieńska archidiecezja. I. Dzieje. 4. Działalność wybitniejszych arcybiskupów, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, kol. 1177.
• Baranowski B., Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski Środkowej, Łódź 1971.
• Baranowski B., Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1975.
• Bazielich A., Czternastu Wspomożycieli, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 925–926.
• „Catalogus […] dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis”, 1877, s. 55–57.
• Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957.
• Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 1–6, Kraków 1997–2007.
• Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Poznań–Warszawa 1979.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2, tekst, Warszawa 1954, s. 310–311 (Szadek).
• Konieczny M., Męka Pańska. V. Bractwa, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin 2008, kol. 721.
• Kopeć J., Karawaka, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, kol. 779.
• Kracik J., Przykazania kościelne w nowym polskim stroju, „Znak”, 56 (2004), nr 1 (584), s. 5–11.
• Królewski J., Ołtarz główny i obraz „Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny” w kościele szadkowskim w świetle prac konserwatorskich, „Biuletyn Szadkowski” 2010, t. 10, s. 131–139.
• Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVII–XVIII w., Łódź 1975.
• Olszewski D., Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
• Parczewski A. J., Monografia Szadku, Warszawa 1870.
• Różalska E., Manieryzm w Szadku – ołtarz św. Anny z kościoła parafialnego w Szadku, „Biuletyn Szadkowski” 2002, t. 2, s. 65–71.
• Różański M., Duchowieństwo parafialne archidiakonatu uniejowskiego w XVIII wieku, Łódź 2011.
• Schenk W., Dni krzyżowe, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 1362–1363.
• Schenk W., Dni kwartalne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 1363.
• Ślusarska M., Oświeceniowe modele biskupa, plebana i parafii. Kontynuacja czy zmiana tradycji?, [w:] Dwór, plebania, rodzina chłopska. Szkice z dziejów wsi polskiej XVII i XVIII wieku, red. M. Ślusarska, Warszawa 1998, s. 37–53.
• Wegner H., Bolesna Matka Boża. II. W ikonografii, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, kol. 757–760.
• Wojtkowski J., Bolesna Matka Boża. I. Kult, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, kol. 754–757.
• Zabraniak S., Stan duchowieństwa a religijność w archidiakonatach: kaliskim, uniejowskim i wieluńskim (1660–1763), Rzeszów 2012.
• Zarosa E., Pocieszenia Matka Boża, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 15, Lublin 2011, kol. 909–910.

Identifiers

DOI

10.18778/1643-0700.16.01

Biblioteka Nauki

19064524