Powieści historyczne Antoniny Domańskiej w przekazie literackim, audiowizualnym, cyfrowym i teatralnym

• Authors: Adrian Uljasz

Title variants

Powieści historyczne Antoniny Domańskiej w przekazie literackim, audiowizualnym, cyfrowym i teatralnym

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Krakowska pisarka Antonina Domańska (1853–1917) zajmuje trwałe miejsce w polskiej tradycji kulturalnej jako autorka utworów literackich dla dzieci i młodzieży, głównie powieści historycznych. Jej najbardziej znane książki to Paziowie króla Zygmunta (1910) i Historia żółtej ciżemki (1913). Powieści te doczekały się adaptacji, pierwsza – filmowej Sylwestra Chęcińskiego (1961), druga – serialowej Grzegorza Warchoła (1989). W polskich teatrach były również wystawiane przeróbki sceniczne Historii żółtej ciżemki. Tematem artykułu jest obraz Krakowa w tych powieściach jako kluczowy element edukacji historyczno-patriotycznej A. Domańskiej. Drugie zagadnienie badawcze stanowi recepcja filmowa, telewizyjna oraz teatralna dwóch utworów pisarki.

EN

The Krakow writer Antonina Domańska (1853–1917) occupies a permanent place in the Polish cultural tradition as an author of literary works for children and youth, mainly historical novels. Her best known books are Paziowie króla Zygmunta (1910) and Historia żółtej ciżemki (1913). These novels were adapted, the first as Sylwester Chęciński’s film (1961) and the second as television series of Grzegorz Warchoł (1989). Polish theaters also staged modifications to the Historia żółtej ciżemki. The subject of the article is the image of Krakow in these novels as a key element of Domańska’s historical and patriotic education. The second research issue is the film, television and theatre reception of the writer’s two works.

Keywords

PL

Domańska Antonina (1853–1917); powieść historyczna dla dzieci; film polski po 1945 – historia; teatr polski po 1945 – historia; Domańska Antonina (1853–1917); powieść historyczna dla dzieci; film polski po 1945 – historia; teatr polski po 1945 – historia

EN

Antonina Domańska (1853–1917); historical novel for children; history of Polish film after 1945; history of Polish theater after 1945

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2020
• Volume: 19
• Issue: 1
• Pages: 173-202

Dates

published

2020-04-30

Contributors

author

Adrian Uljasz

• Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Instytut Historii, Zakład Kulturoznawstwa

• https://orcid.org/0000-0003-3831-4585

References

• /ha/, Historia żółtej ciżemki, „Filmowy Serwis Prasowy” 1961, R. VII, nr 16, s. 8–12 (omówienie filmu).
• A.S., Sprawa filmowania „Żółtej Ciżemki”, „Echo Krakowa” 1948, R. III, nr 187, s. 7.
• Antonina Domańska, „Kobieta Polska” 1917, R. II, nr 3, s. 8 (notatka pośmiertna o A. Domańskiej).
• Arct S., Okruchy wspomnień, Warszawa 1962.
• Autorka [K. Dobkiewiczowa], Posłowie, [w:] K. Dobkiewiczowa, Haftowane trzewiczki. Opowieść z dawnej przeszłości, Katowice 1963, s. 196–199.
• Charkiewicz W., Książki dla dzieci i młodzieży na „Gwiazdkę”, „Słowo” 1938, R. XVII, nr 353, s. 10, 12.
• Dobkiewiczowa K., Haftowane trzewiczki. Opowieść z dawnej przeszłości, Katowice 1963.
• Domańska A. [błędnie wymieniona jako Anna Domańska], Dzwon „Zygmunt”, [w:] K. Króliński, Polska literatura dla dzieci i młodzieży. Zarys historyczny z wypisami, Lwów 1927, s. 214–218.
• Domańska A., Hanusia Wierzynkówna, [w:] A. Domańska, Trzaska i Zbroja. Hanusia Wierzynkówna. Dwie opowieści z czasów Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1961, s. 105–198.
• Domańska A., Hanusia Wierzynkówna. Powiastka z czasów Kazimierza Wielkiego, ilustrował L. Kowalski, Warszawa 1910.
• Domańska A., Historia żółtej ciżemki, Wrocław 1995.
• Domańska A., Historia żółtej ciżemki, ilustrował A. Marczyński, Warszawa 1957.
• Domańska A., Historia żółtej ciżemki. Powieść z czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka, z ilustracjami L. Pawlikowskiej, Poznań 1946.
• Domańska A., Królewska niedola. Powieść z czasów króla Łokietka, Poznań 1916.
• Domańska A., Krysia Bezimienna, ilustrował A. Uniechowski, Warszawa 1967.
• Domańska A., Paziowie króla Zygmunta, oprac. graficzne J.S. Miklaszewski, Warszawa 1962.
• Domańska A., Paziowie króla Zygmunta. Notatki na marginesie. Cytaty, które warto znać. Streszczenie, oprac. B. Włodarczyk, Kraków [2001?].
• Domańska A., Trzaska i Zbroja, [w:] A. Domańska, Trzaska i Zbroja. Hanusia Wierzynkówna. Dwie opowieści z czasów Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1961, s. 5–104.
• Film polski na świecie, „Film” 1973, R. XXVIII, nr 8, s. 2.
• Guze J., Żółta ciżemka, „Film” 1961, R. XVI nr 51–52, s. 5.
• Hahn W., Z literatury dla młodzieży, „Tygodnik Warszawski” 1947, R. III, nr 11, s. 3.
• Historia żółtej ciżemki, „Film” 1961, R. XVI, nr 53, s. 16.
• Idziemy do kina. Historia żółtej ciżemki, „Film” 1961, R.XVI, nr 53, s. 16.
• Jesionowski A., Książki pod choinkę, „Kultura” 1938, R. III, nr 51–52, s. 12.
• Katalog informacyjny książek dla dzieci, młodzieży, ludu, sfer szerszych, wychowawców, rodziców, opracowany przez sekcję biblioteczną Towarzystwa imienia Piotra Skargi koła krakowskiego, [t. I], Kraków 1912.
• Kr. K. [K. Kuliczkowska], Historia trzewiczków z safianu, „Nowe Książki” 1958, R. X, nr 17, s. 1062.
• Lichniak Z., Przegląd literatury dla dzieci i młodzieży, „Przegląd Powszechny” 1949, R. LXVI, t. 227, s. 54–56.
• Mazur P.R., O historii – dla dzieci i młodzieży, „Cywilizacja. O nauce, moralności, sztuce i religii” 2004, R. III, nr 1, s. 250–252.
• Morawska Z., Na dworze królowej Anny. Powieść na tle historycznym, Warszawa 1912.
• O kłopotach z bohaterem i o Krakowie… pod Łodzią mówi reż. Sylwester Chęciński, rozmawiała E.S.W. [E. Smoleń-Wasilewska) „Film” 1961, R. XVI, nr 4, s. 2.
• Polskie książki dla dzieci i młodzieży. Katalog historyczny rozumowany. Praca zbiorowa, Kraków 1931.
• Realizatorzy w poszukiwaniu bohatera…, zdjęcia I. Małek-Jarosińska, „Film” 1961, R. XVI, nr 5, s. 7.
• Siwiec K., Antonina Domańska. Dama utalentowana i staroświecka. Rozmowa z Michałem Niezabitowskim, dyrektorem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, „Kraków” 2017, R. XIV, nr 1, s. 57–58.
• W łódzkim atelier nowy film dla dzieci. Historia żółtej ciżemki, tekst E. Smoleń-Wasilewska, zdjęcia R. Sumik, „Film” 1961, R. XVI, nr 26, s. 10–11.
• Złotnicki J., Dlaczego należałoby sfilmować „Historię żółtej ciżemki”? (publikacja z nagłówkiem Głos w dyskusji), „Naprzód” 1948, R. LVII, nr 174, s. 6.
• Z profesorem Szabłowskim śladami paziów króla Zygmunta, tych z powieści Antoniny Domańskiej, prowadzi nas po Wawelu – Leszek Mazan, „Przekrój” 1977, R. XXXIII, nr 1688, s. 16.
• Historia żółtej ciżemki, film fabularny, scenariusz Z. Skowroński, W. Żółkiewska, Polska 1961, 91‘, DVD, GM Records, Warszawa 2004 (seria: Platynowa Kolekcja Polskiego Kina).
• as [T. Sinko], Poetka lalek i dzieci. Śp. Antonina Domańska, „Czas” 1917, R. LXX, nr 53, s. 1–2.
• Baluch A., Śladem zagubionego bucika. O Antoninie Domańskiej (1853–1917) w stulecie śmierci, „Kraków” 2017, R. XIV, nr 1, s. 54–56.
• Białek J.Z., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939. Zarys monograficzny. Materiały, Warszawa 1979.
• Ciechanowska Z., Domańska z Kremerów Antonina (1853–1917), [w:] Polski słownik biograficzny, t. V, z. 1, Kraków 1939, s. 299.
• Domańska Antonina (1853–1917), [w:] Słownik współczesnych pisarzy polskich, red. E. Korzeniewska, t. I (a–i), Warszawa 1963, s. 443–445.
• Dziedzic S., Pani radczyni – Antonina Domańska, „Dialog Dwóch Kultur” 2017, R. XII, z. 1, s. 273–283.
• E.G. [E. Głębicka], Domańska Antonina 1853–1917, [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobliograficzny, red. J. Czachowska, A. Szałagan, t. II (C–F), Warszawa 1994, s. 188–190.
• Frycie S., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970. Zarys monograficzny. Materiały, t. I (Proza), Warszawa 1978.
• Kątny M., Antonina Domańska. Propagator przeszłości narodowej, „Studia Słowianoznawcze” 2006, R. VI, s. 21–40.
• KK [K. Kuliczkowska], Domańska Antonina ur. IX 1853 w Kamieńcu, zm. 26 I 1917 w Krakowie, [w:] Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Pisarze. Książki. Serie. Ilustratorzy. Przegląd bibliograficzny, Warszawa 1979, s. 140–141.
• Kosowska E., Porady (?) radczyni. O powieściach historycznych Antoniny Domańskiej, „Guliwer” 2012, R. XXII, nr 1, s. 41–45.
• Kuliczkowska K., Literatura dla dzieci i młodzieży, [w:] Literatura okresu Młodej Polski, t. III, red. K. Wyka, A. Hutnikiewicz, M. Puchalska, Kraków 1973, s. 576–581.
• MZS [M. Ziółkowska-Sobecka], Domańska Antonina, [w:] S. Frycie, M. Ziółkowska-Sobecka, Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży, Piotrków Trybunalski 1999, s. 77–78.
• Niemiec E., Bohaterowie wybranych utworów Antoniny Domańskiej jako inspiracja dla nowoczesnego patriotyzmu, „Guliwer” 2018, R. XXVIII, nr 3, s. 7–11.
• Opoczyńska H., Filmografia, [w:] Historia filmu polskiego, red. J. Toeplitz, współpraca H. Opoczyńska, S. Ozimek, t. IV (1957–1961), Warszawa 1980, s. 423–466.
• Ozimek S., Od wojny w dzień powszedni, [w:] Historia filmu polskiego, red. J. Toeplitz, współpraca H. Opoczyńska, S. Ozimek, t. IV (1957–1961), Warszawa 1980, s. 129–198.
• Pazyra S., Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 1970.
• Skotnicka G., Barwy przeszłości. O powieściach historycznych dla dzieci i młodzieży 1939–1989, Gdańsk 2008.
• Skotnicka G., Dzieje piórem malowane. O powieściach historycznych dla dzieci i młodzieży z okresu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, Gdańsk 1987.
• Skotnicka G., Pozytywistyczne powieści z dziejów narodu dla dzieci i młodzieży, Gdańsk 1974.
• Skotnicka G., Tradycje narodowo-kulturowe w polskiej powieści historycznej dla dzieci i młodzieży, [w:] Tradycje narodowo-kulturowe w literaturze dla dzieci i młodzieży. Materiały z sesji Jachranka, 30 XI – 2 XII 1994 r., Warszawa 1996, s. 41–50.
• Skrobiszewska H., Antonina Domańska 1853–1917, [w:] Literatura okresu Młodej Polski, t. III, red. K. Wyka, A. Hutnikiewicz, M. Puchalska, Kraków 1973, s. 611–612.
• Uljasz A., Edukacja czy propaganda? Tematyka historyczna w twórczości Wandy Żółkiewskiej, [w:] O etosie książki. Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017, s. 743–756.
• W.P. [W. Piątek], Historia żółtej ciżemki, [w:] Leksykon polskich filmów fabularnych, red. J. Słodowski, Warszawa 1997, s. 236–237.
• Forum filmu S. Chęcińskiego Historia żółtej ciżemki z 1961 r. na portalu internetowym filmweb.pl, https://www.filmweb.pl/film/Historia+%C5%BC%C3%B3%C5%82tej+ci%C5%BCemki-1961-6169/discussion (dostęp: 30 VII 2019).
• Forum serialu telewizyjnego G. Warchoła Paziowie z 1989 r. na portalu internetowym filmweb.pl, https://www.filmweb.pl/serial/Paziowie-1989-8585/discussion/Fajny+serial….,316792 (dostęp: 30 VII 2019).
• Opis kariery zawodowej aktorki D. Przesmyckiej, http://www.e-teatr.pl/pl/osoby/10612,karierazawod.html#start (dostęp: 30 VII 2019).
• Opis kasety VHS z filmem S. Chęcińskiego Historia żółtej ciżemki z 1961 r. w bibliotecznym katalogu komputerowym, https://www.lodz-pbw.sowa.pl/sowacgi.php?KatID=0&typ=record&001=ELPK11185809 (dostęp: 30 VII 2019) (katalog komputerowy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Łodzi).
• Opis realizacji sztuki teatralnej H. Skrobiszewskiej i W. Żółkiewskiej Złote ręce według Historii żółtej ciżemki A. Domańskiej (Teatr Klasyczny w Warszawie, 1960 r.) na portalu internetowym teatr.pl, http://www.e-teatr.pl/pl/realizacje/29598,szczegoly.html (dostęp: 30 VII 2019).
• Opis serialu telewizyjnego G. Warchoła Paziowie z 1989 r. na portalu internetowym filmpolski.pl, http://filmpolski.pl/fp/index.php?film=126025 (dostęp: 30 VII 2019).
• Opis serialu telewizyjnego G. Warchoła Paziowie z 1989 r. na portalu internetowym filmweb.pl, https://www.filmweb.pl/serial/Paziowie-1989-8585 (dostęp: 30 VII 2019).
• Opis serialu telewizyjnego G. Warchoła Paziowie z 1989 r. na portalu internetowym filmweb.pl – wersja skrócona, https://www.filmweb.pl/search?q=paziowie%201989 (dostęp: 30 VII 2019).
• Opisy filmu S. Chęcińskiego Historia żółtej ciżemki z 1961 r. na portalu internetowym filmpolski.pl, http://filmpolski.pl/fp/index.php?film=122186 (dostęp: 29 VII 2019); https://www.filmweb.pl/film/Historia+%C5%BC%C3%B3%C5%82tej+ci%C5%BCemki-1961-61 (dostęp: 29 VII 2019); https://www.filmweb.pl/films/search?q=historia+%C5%BC%C3%B3%C5%82tej+ci%C5%BCemki (dostęp: 30 VII 2019) (wersja skrócona).
• Opisy płyty DVD z filmem S. Chęcińskiego Historia żółtej ciżemki z 1961 r. w bibliotecznych katalogach komputerowych, http://opac.mbp.lublin.pl/cgi-bin/wspd_cgi.sh/wo2_opbib.p?ID1=HNNIKHLMQMGNFFGLLRNM&ln=pl&RODZAJ=70&ID=28280&widok=169&N1=W2354584&N2=1&N3=169&N4=70&srt=t00 (dostęp: 30 VII 2019) (katalog komputerowy Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie); http://87.246.214.7/cgibin/makwww.exe?BM=05&IM=02&WI=HISTORIAbxolTEJbCIxEMKI&NU=01&DD=2 (dostęp: 30 VII 2019) (katalog komputerowy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie); http://katalog.pbw.gda.pl:8080/lib/item?id=chamo:227572&fromLocationLink=false&theme=PBWG (dostęp: 30 VII 2019) (katalog komputerowy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Gdańskiej Macierzy Szkolnej w Gdańsku); https://kielce-pbw.sowa.pl/sowacgi.php?KatID=0&typ=record&001=TPED17257336 (dostęp: 30 VII 2019) (katalog komputerowy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kielcach).
• Opisy realizacji teatralnych sztuki S. Jastrzębskiego Żółta ciżemka według Historii żółtej ciżemki A. Domańskiej na portalu internetowym e-teatr.pl: http://www.e-teatr.pl/pl/realizacje/18456,szczegoly.html (dostęp: 30 VII 2019) (Teatr Rozmaitości w Krakowie, 1972 r.), http://www.e-teatr.pl/pl/realizacje/18457,szczegoly.html (dostęp: 30 VII 2019) (Teatr Polski w Bielsku-Białej–Cieszynie, 1985 r.), http://www.e-teatr.pl/pl/realizacje/38305,szczegoly.html (dostęp: 30 VII 2019) (Scena Polska w Czeskim Cieszynie – 2006 r.).
• Portal internetowy allegro.pl, https://archiwum.allegro.pl/oferta/wyprzedaz-film-dvd-historia-zoltej-cizemki-i1491364936.html (dostęp: 30 VII 2019) (informacja o sprzedaniu 4 III 2011 płyty DVD z Historią żółtej ciżemki).
• Portal internetowy biblionetka.pl – wypowiedzi internautów nt. powieści A. Domańskiej Historia żółtej ciżemki, https://www.biblionetka.pl/art.aspx?id=27289 (dostęp: 30 VII 2019); https://www.biblionetka.pl/art.aspx?id=877517 (dostęp: 30 VII 2019); https://www.biblionetka.pl/book.aspx?id=5096 (dostęp: 30 VII 2019); wypowiedzi internautów nt. powieści A. Domańskiej Paziowie króla Zygmunta, https://www.biblionetka.pl/book.aspx?id=7900&mode=book-share#schowek (dostęp: 30 VII 2019).
• Portal internetowy cda.pl – nagranie odcinka 1 serialu telewizyjnego G. Warchoła Paziowie z 1989 r. z emisji na kanale telewizyjnym TVP Kultura, https://www.cda.pl/video/137719353 (dostęp: 5 VII 2018).
• Portal internetowy granice.pl – Wszystko o literaturze – wypowiedzi internautów o powieści A. Domańskiej Historia żółtej ciżemki, https://www.granice.pl/ksiazka/historia-zoltej-cizemki-ksiazka-audio/1547 (dostęp: 30 VII 2019); wypowiedzi internautów na temat powieści A. Domańskiej Paziowie króla Zygmunta, https://www.granice.pl/ksiazka/paziowie-krola-zygmunta/185591 (dostęp: 30 VII 2019), https://www.granice.pl/ksiazka/paziowie-krola-zygmunta/219454 (dostęp: 30 VII 2019), https://www.granice.pl/ksiazka/paziowie-krola-zygmunta-ksiazka-audio-cd-mp3/271153 (dostęp: 30 VII 2019).
• Portal internetowy lubimyczytać.pl – wypowiedzi internautów na temat powieści A. Domańskiej Historia żółtej ciżemki, http://lubimyczytac.pl/ksiazka/91959/historia-zoltej-cizemki (dostęp: 30 VII 2019); wypowiedzi internautów nt. powieści A. Domańskiej Paziowie króla Zygmunta, http://lubimyczytac.pl/ksiazka/4801961/paziowie-krola-zygmunta (dostęp: 30 VII 2019).
• Portal internetowy szukamksiążki.https://www.granice.pl/ksiazka/paziowie-krola-zygmuntahistoria-zoltej-cizemkikrysia-bezimienna-ksiazka-audio-3cd-mp3/271159pl – opisy płyty DVD z filmem S. Chęcińskiego Historia żółtej ciżemki w bibliotecznych katalogach komputerowych https://szukamksiążki.pl/SkNewWeb/record_bibs/2375670?fromSearch=true&max=10&autor=Ch%c4%99ci%c5%84ski+Sylwester&sekcja=k&sekcja=b&sekcja=f&sekcja=w&sekcja=d&sekcja=s&sekcja=i&sekcja=g&sekcja=n&sekcja=e&order=accuracy (dostęp: 30 VII 2019).
• Portal internetowy youtube.pl – nagrania audiobooków z tekstem powieści A. Do mańskiej Historia żółtej ciżemki, uzupełnione komentarzami przez internautów, https://www.youtube.com/watch?v=DfhG9OVILlw (dostęp: 1 VIII 2019); https://www.youtube.com/watch?v=ou4rXlzd4rc (dostęp: 1 VIII 2019); https://www.youtube.com/watch?v=bs5qA_ym1So (dostęp: 1 VIII 2019); https://www.youtube.com/watch?v=xYNyZ8SVQYw (dostęp: 1 VIII 2019); https://www.youtube.com/watch?v=dJ0pEo1u34M (dostęp: 1 VIII 2019).
• Portal internetowy youtube.pl – nagrania emisji odcinków 2–4 serialu G. Warchoła Paziowie z 1989 r. polskiego kanału telewizyjnego TVP Kultura, https://www.cda.pl/video/137719353 (dostęp: 5 VIII 2018) (odcinek 1); https://www.youtube.com/watch?v=V_HlrRaJDKs (dostęp: 30 VII 2019) (odcinek 2); https://www.youtube.com/watch?v=Oc8_uqwy4Gc (dostęp: 30 VII 2019) (odcinek 3); https://www.youtube.com/watch?v=6myBQdodYM4 (dostęp: 30 VII 2019) (odcinek 4).
• Wykaz dorobku S. Chęcińskiego, opublikowany na portalu filmpolski.pl, http://filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=11583 (dostęp: 29 VII 2019).
• Wykaz lektur na rok szkolny 2017/2018, dostępny na www Szkoły Podstawowej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Konopnicy pod Lublinem, http://www.konopnica.edu.pl/index.php/nasza-szkola/wykaz-lektur (dostęp: 6 VII 2018).
• Wykaz lektur na rok szkolny 2018/2019, dostępny na www Szkoły Podstawowej nr 330 Z Oddziałami Integracyjnymi im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Warszawie, http://www.sp330.waw.pl/strona/dla-rodzicow-i-uczniow/wykaz-lektur.html (dostęp: 26 VII 2019).
• Wykaz ról teatralnych aktorki D. Przesmyckiej, http://www.e-teatr.pl/pl/osoby/10612,karierateatr.html#start (dostęp: 30 VII 2019).

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.19.01.07