Spory o romantyzm i realizm historyczny na łamach prasy polskich katolików świeckich w latach 1945–1953

• Authors: Ariel Orzełek

Title variants

Spory o romantyzm i realizm historyczny na łamach prasy polskich katolików świeckich w latach 1945–1953

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Polscy katolicy świeccy w swej prasie w pierwszych latach powojennych częstokroć zajmowali się oceną polskich zrywów narodowych i wnioskami, jakie z nich można było wyciągnąć dla teraźniejszości i przyszłości. Narracje te nie były jednak tylko deprecjonujące antyrosyjskie powstania, ale starały się zrozumieć motywacje ich uczestników. Podnoszono często konieczność uwzględnienia przez politycznych realistów „realizmu względem uczuć narodu”, ale i kształtowania postaw w kierunku racjonalnej oceny zjawisk politycznych. Zdarzały się teksty pozostające w nurcie skrajnie romantycznym, ale i skrajnie realistycznym oraz pacyfistycznym. Prezentowane dyskusje i polemiki wynikały zarówno z rozczarowania wynikami wojny, jak i niepowodzenia własnych koncepcji. Duży wpływ na ich formułowanie miała też świadomość strat, jakie naród polski poniósł w ostatnim czasie na skutek realizowania powstańczej polityki oraz przekonania o tym, że kolejny zryw może przynieść katastrofalne już dla zbiorowości skutki. Najbardziej charakterystyczna dla prowadzonego między realistami a romantykami sporu o samą definicję tych pojęć, dyskusja „o Monte Cassino” na łamach „Tygodnika Powszechnego”, dowiodła pewnego ideowego zagubienia publicystów, rozpaczliwie niejako chcących odnaleźć się w nowej rzeczywistości.

EN

Polish secular Catholics in their press in the first post-war years often dealt with the assessment of Polish national uprisings and the conclusions that could be drawn from them for the present and future. However, these narratives were not only depreciating for anti-Russian uprisings, but tried to understand the motivations of their participants. It has often been written about the need for political realists to consider “realism in relation to the feelings of the nation” but also to shape attitudes towards the rational assessment of political phenomena. Texts that were extremely romantic but also extremely realistic and pacifist were published. The discussions and polemics presented resulted from both disappointment with the results of the war and the failure of their own ideas. Awareness of losses recently suffered by the Polish nation as a result of the implementation of insurgent policy and the conviction that the next uprising could bring disastrous effects for the community had a great impact on their formulation. The most characteristic of the dispute between realists and romantics about the very definition of these concepts, the discussion of “Monte Cassino” in the pages of “Tygodnik Powszechny” proved a certain ideological confusion of journalists, desperate to find themselves in a new reality.

Keywords

PL

katolicy świeccy; myśl polityczna; Polska Ludowa; publicystyka; realizm polityczny; romantyzm

EN

journalism; People’s Poland; political realism; political thought; romanticism; secular Catholics; journalism; People’s Poland; political realism; political thought; romanticism; secular Catholics

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2020
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 203-231

Dates

published

2020-12-30

Contributors

author

Ariel Orzełek

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii, Katedra Metodologii i Badań nad XX–XXI w.

• https://orcid.org/0000-0001-5360-464X

References

• Archiwum Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana w Warszawie, Akta Aleksandra Bocheńskiego
• Archiwum Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana w Warszawie, Jak doszło do powstania „Dziś i Jutro”. Dyskusja na łamach „Życia i Myśli” nr II 2 1975 z udziałem: Aleksander Bocheński, Jan Dobraczyński, Jerzy Hagmajer, Mieczysław Kurzyna, Romuald Szpor” [wersja robocza maszynopisu, tekst nigdy nieopublikowany na łamach prasy Stowarzyszenia „PAX”], sygn. VII A–305.
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Zespół Prezydium Rady Ministrów – Kancelaria
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, K. Pruszyński, ZSRR wobec wojny i sprawy polskiej. Nowe źródła informacyjne w ZSRR , sygn. PRM.K.23.
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Studium Polski Podziemnej w Londynie
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Zespół Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Imperium Słowiańskie. Mapa wydana przez Konfederację Narodu Organizację Drużyn Imperium Słowiańskiego, Warszawa 1 X 1941, sygn. MSW.023_1.
• Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u (wspomnienia), Warszawa 1994.
• 1
• A.S., Spór o ideę, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 7 (100), s. 8.
• Bocheński A., „Amocklauf”, „Polityka” 1939, R. X, nr 15 (189), s. 1.
• Bocheński A., Dzieje głupoty w Polsce. Pamflety dziejopisarskie, Warszawa 1947.
• Bocheński A., List do narodowców, „Bunt Młodych” 1935, R. VI, nr 12–13 (79–80), s. 1.
• Bocheński A., O dyskusji nad Monte Cassino, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 45 (86), s. 1, 4–5.
• Bocheński A., Odpowiadam oponentom, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 7 (100), s. 6–7.
• Braun J., Czasy ekstatyczne, „Tygodnik Warszawski” 1948, R. IV, nr 31–32 (140–141), s. 1, 4.
• Braun J., Polski ideał państwa chrześcijańskiego. W rocznicę Konstytucji 3 Maja, „Tygodnik Warszawski” 1947, R. III , nr 18, s. 1–2.
• Brus W., Wojny, których nie było i których nie planowano, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 24 (117), s. 4–6.
• Cyprian T., Sawicki J., Polityka zagraniczna dwudziestolecia, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 49 (90), s. 7.
• dezet, Rocznica nieprzemyślanego czynu, „Słowo Powszechne” 1949, R. III , nr 22 (656), s. 2.
• Dobraczyński J., Hierarchia bohaterstwa, „Słowo Powszechne” 1949, R. III , nr 121 (756), s. 1.
• Dobraczyński J., O charakterze narodowym, „Tygodnik Warszawski” 1945, R. I , nr 1, s. 3.
• Dobraczyński J., W czwartą rocznicę, „Słowo Powszechne” 1949, R. III , nr 16 (650), s. 1.
• Gołubiew A., Myśli o powstaniu warszawskim, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 31 (72), s. 1–2.
• Horodyński D., Dzień Żałoby, „Dziś i Jutro” 1948, R. IV, nr 31 (140), s. 1.
• Horodyński D., O tradycję żołnierską A.K., „Dziś i Jutro” 1945, R. I , nr 4, s. 3–4.
• Horodyński D., Płodny pył tamtych dni (impresje rocznicowe), „Dziś i Jutro” 1952, R. VII , nr 36 (354), s. 1.
• Horodyński D., Po dziewięciu latach, „Dziś i Jutro” 1953, R. IX, nr 31 (401), s. 1.
• Horodyński D., W tragiczną rocznicę, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 20 (36), s. 2–3.
• J.H. [J. Hagmajer], Dr. Jekyll imr. Hyde, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 9 (15), s. 5.
• J.H. [J. Hagmajer], Halina Piasecka („Halina”), „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 43 (49), s. 5.
• J.H. [J. Hagmajer], Włodzimierz Pietrzak („Balk”), „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 43 (49), s. 5.
• jas. [P. Jasienica], Polityczna waga heroizmu, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 46 (87), s. 12.
• Jasienica P., „Z bronią u nogi”, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 37 (78), s. 3–4.
• Jasienica P., Cień Machiawela, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 31 (124), s. 4–5.
• Jasienica P., Dziesięciolecie, „Tygodnik Powszechny” 1949, R. V, nr 35 (233), s. 5.
• Jasienica P., Honor, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 13 (54), s. 3.
• Jasienica P., Mimo wszystko, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 6 (99), s. 4.
• Jasienica P., Nie wolno, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 50 (91), s. 2.
• Jasienica P., Od izolacji do wspólnoty, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 24 (117), s. 6.
• Jasienica P., Od strony frontu i polityki, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 47 (88), s. 1, 3.
• Jasienica P., Relacje dwóch ambasadorów, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 14–15, s. 3–4.
• Jasienica P., Sprawy września, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 3 (96), s. 3.
• Jasienica P., Warto pogadać, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 9 (102), s. 4–5.
• Jasienica P., Wojny, których nie było, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 13 (106), s. 1, 3.
• Jasienica P., Wrzesień i sierpień, „Tygodnik Powszechny” 1949, R. V, nr 19 (217), s. 1.
• Jasienica P., Z prądem historii, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 18 (59), s. 2.
• Jasiński S., Na marginesie powstań polskich, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 43 (49), s. 4.
• Kętrzyński W., Historyczne perspektywy, „Tygodnik Powszechny” 1945, R. I , nr 28, s. 1–2.
• Kętrzyński W., Na tle powstania listopadowego, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 1 (7), s. 4.
• Kętrzyński W., Problem Wielopolskich, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 28 (34), s. 2–3.
• Kętrzyński W., Warszawa 1944, „Tygodnik Powszechny” 1945, R. I , nr 21, s. 1.
• Kiejstut. Z-ca Komendanta Konfederacji Narodu [J. Hagmajer], [List do Redakcji „Dziś i Jutro”], „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 7 (13), s. 5.
• Kieniewicz S., Prawda margrabiego, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 32 (73), s. 3–4.
• Kirchmayer J., Rozmowa z Pawłem Jasienicą, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 6 (99), s. 3–4.
• Kirchmayer W., Bohaterstwo i rozdział kompetencji, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 49 (90), s. 7–8.
• Kisielewski S., O odwiecznym konflikcie polskim (w II rocznicę powstania warszawskiego), „Tygodnik Warszawski” 1946, R. II , nr 31 (38), s. 1.
• Kisielewski S., Porachunki narodowe (artykuł dyskusyjny), „Tygodnik Powszechny” 1945, R. I , nr 24, s. 2.
• Kisielewski S., Przeciw „dwóm frontom”, „Tygodnik Warszawski” 1946, R. II , nr 11 (18), s. 3.
• Lewicki M., Co jest prawdą, a co chimerą, „Tygodnik Powszechny” 1947, nr 7 (100), R. III , s. 6.
• Lipecki J. [I. Pannenkowa], Legenda Piłsudskiego, Poznań 1922.
• Lis M.W., O realizmie i polityce, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 7 (100), s. 7–8.
• Lis M.W., Powstanie Warszawskie, „Tygodnik Warszawski” 1947, R. III , nr 31, s. 1.
• Łomień-Trzebiński A., Wymarsz Uderzenia, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 6 (12), s. 1.
• Łubieński K., List otwarty do Pana Juliusza Łady (Na marginesie notatki w „The Tablet”), „Dziś i Jutro” 1949, R. IV, nr 49 (158), s. 1–2.
• Malewska H., Jeszcze o kulcie heroizmu wojennego, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 10 (103), s. 4.
• Malewska H., Realizm?, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 49 (90), s. 6.
• Micewski A., 2-X-1944, „Słowo Powszechne” 1951, R. V, nr 260 (1602), s. 3–4.
• Osmańczyk E., Sprawy Polaków, Katowice 1946.
• Pannenkowa I., Czy nie za wiele pesymizmu?, „Tygodnik Warszawski” 1946, R. II , nr 35 (42), s. 2–3.
• Pannenkowa I., Mentorzy, „Tygodnik Warszawski” 1947, R. III , nr 49 (108), s. 3–4.
• Pannenkowa I., Realizm romantyków, „Przegląd Powszechny” 1948, R. LXVI, t. 228, s. 226–236.
• Pannenkowa I., Realizm, bohaterstwo i – bomba atomowa, „Tygodnik Warszawski” 1947, R. III , nr 19, s. 3–4.
• Pigoń S., O największym zwycięstwie Tadeusza Kościuszki, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 12 (53), s. 1.
• Piwowarczyk J., „Racja stanu”, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 38 (131), s. 1.
• Pruszyński K., Margrabia Wielopolski, Warszawa 1946.
• Pruszyński K., Wobec Rosji, „Wiadomości Polskie” 1942, nr 40, s. 1.
• Przetakiewicz Z., Nakaz realizmu. „Krwią polską dowiedźmy światu nasze prawo do niepodległości”, „Dziś i Jutro” 1947, R. III , nr 4 (61), s. 1.
• Przetakiewicz Z., ONR – Konfederacja Narodu – „Dziś i Jutro”, „Dziś i Jutro” 1947, R. III , nr 14–15 (71–72), s. 7.
• Przyjaźń, „Słowo Powszechne” 1950, R. IV, nr 108 (1095), s. 1.
• Realizm, „Dziś i Jutro” 1947, R. III , nr 30 (87), s. 1.
• Skałkowski A.M., Somosierra, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 24 (117), s. 7.
• Spór o powstanie warszawskie w powojennej publicystyce polskiej 1945–1981, red. D . Gawin, Warszawa 2004.
• Stomma S., Maksymalne i minimalne tendencje społeczne katolików, „Znak” 1946, nr 3, s. 257–275.
• Straszewski M., Błędy polityki przedwrześniowej, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 49 (90), s. 7.
• Studentowicz K., Sens powstania warszawskiego, „Tygodnik Warszawski” 1948, R. IV, nr 31–32 (140–141), s. 2.
• Syrewicz K., Problem źle postawiony, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 49 (90), s. 7.
• Wydra F., Głos żołnierza, „Tygodnik Powszechny” 1947, R. III , nr 7 (100), s. 8.
• Zagórski J. Przywara narodowa nr 1, „Tygodnik Powszechny” 1946, R. II , nr 11 (52), s. 1.
• Zaniec T, „Geneza „realizmu” politycznego w Polsce, „Dziś i Jutro” 1954, R. X, nr 4 (426), s. 3.
• Zaniec T., Geneza „realizmu” politycznego w Polsce. Mit o Aleksandrze Wielopolskim, „Dziś i Jutro” 1954, R. X, nr 9 (431), s. 3.
• Zaniec T., Mit o Aleksandrze Wielopolskim (III), „Dziś i Jutro” 1954, R. X, nr 10 (432), s. 2–3.
• Ziembicki Z., Pokolenie dramatyczne, „Dziś i Jutro” 1946, R. II , nr 5 (11), s. 4.
• Żur, O nierealnym realiźmie, „Tygodnik Warszawski” 1948, R. IV, nr 10 (119), s. 7.
• Żurowski S., Myśli o powstaniu, „Dziś i Jutro” 1950, R. VI, nr 31 (245), s. 1.
• Bankowicz B., Neopozytywizm Znaku: próba legalizmu motywowana realizmem, [w:] B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996, s. 37–52.
• Blit L., The Eastern Pretender. Boleslaw Piasecki. His life and times, London 1965.
• Bromke A., Poland’s politics. Idealism vs Realism, Cambridge 1967.
• Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
• Engelgard J., Bolesław Piasecki 1939–1956, Warszawa 2015.
• Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
• Graczyk R., Spory ideowo-polityczne w kręgu „Tygodnika Powszechnego” w latach 1945–1953, [w:] Temat polemiki: Polska. Najważniejsze polskie spory ideowo-polityczne, red. J. Kloczkowski, Kraków 2012, s. 315–333.
• Graczyk R., Stanowisko katolików świeckich z „Tygodnika Warszawskiego”, „Tygodnika Powszechnego” oraz „Dziś i Jutro” wobec władzy i ideologii komunistycznej w latach 1945–1948, [w:] Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 roku, red. R . Łatka, B. Szlachta, Kraków 2015, s. 235–239.
• Jaszczuk A., Ewolucja ideowa Bolesława Piaseckiego 1932–1956, Warszawa 2005.
• Kierys A., Polska Jasienicy. Biografia publicysty, Kraków 2015.
• Kimla P., Historycy-politycy jako źródło realizmu politycznego. Tukidydes – Polibiusz – Machiavelli, Kraków 2009.
• Kloczkowski J., Oblicza polskiego realizmu politycznego, [w:] Realizm polityczny. Przypadek Polski. Wybór tekstów, red. J. Kloczkowski, Kraków 2008, s. 7–15.
• Kristanova E., Książka na łamach katolickich czasopism społeczno-kulturalnych w Polsce w latach 1945–1953, Łódź 2012.
• Kunicki M.S., Between the brown and the red. Nationalism, Catholicism, and communism in twentieth-century Poland. The politics of Bolesław Piasecki, Ohio 2012.
• Majchrowski J., Geneza politycznych ugrupowań katolickich. Stronnictwo Pracy, grupa „Dziś i Jutro”, Paris 1984.
• Matyja R., Państwowość PRL w polskiej refleksji politycznej lat 1956–1980, Kraków–Nowy Sącz 2007.
• Mazur M., Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Lublin–Warszawa 2019.
• Orzełek A., Poszukiwanie modelu realizmu politycznego. Myśl i publicystyka Aleksandra Bocheńskiego, Lublin 2019.
• Orzełek A., Recepcja publicystyczna „Dziejów głupoty w Polsce. Pamfletów dziejopisarskich” Aleksandra Bocheńskiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII , nr 2, s. 203–223.
• Pietrow N., Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, Warszawa 2013.
• Sikorski T., Kulesza M., Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego” (1945–1948), Warszawa 2013.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.19.02.08