Przymiotnik piękny i jego derywaty jako klucz do hierarchizacji wartości w prozie artystycznej Cypriana Norwida

• Authors: Ewelina Hurkała

Title variants

Przymiotnik piękny i jego derywaty jako klucz do hierarchizacji wartości w prozie artystycznej Cypriana Norwida

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zaprezentowanie znaczeń leksemu piękny i jego derywatów w prozie artystycznej Cypriana Norwida oraz przyjrzenie się temu, w jaki sposób autor ustosunkowuje się do znaczeń pola wyrazowego piękna. Cyprian Norwid poprzez użycie przymiotnika piękny i jego derywatów w różny sposób wartościuje elementy opisywanego przez siebie świata. Pozwala to na odczytanie wyrażanej w ten sposób hierarchii wartości. Na jej szczycie znajdują się wartości transcendentne, zaraz po nich wartości moralne, poznawcze, następnie estetyczne, i wreszcie wartości witalne, odczuciowe i wartości instrumentalne. Poeta podkreśla również współzależność między tymi wartościami. Najczęściej stosowanym przez poetę sposobem wartościowania różnych przedmiotów i zjawisk jest zestawienie ich ze sobą w taki sposób, aby były możliwe ich porównanie i ocena. W obrębie powstałej hierarchii wartości zachodzą różne przemieszczenia, które polegają na podniesieniu rangi jednych, a obniżeniu innych bytów. Przesunięcia te wynikają najczęściej z konfrontacji hierarchii wartości narratora i ogółu społeczeństwa. Norwid na przestrzeni lat w całej swojej twórczości rozwija spójną koncepcję piękna, która opiera się na przekonaniu, że piękno ma swoje źródło w Bogu, związane jest z prawdą i rodzi się z miłości, a przez to staje się nieśmiertelne.

EN

The aim of this paper is to present the meaning of the adjective beautiful and its derivatives in artistic prose of Cyprian Norwid and to establish how the author approaches the semantic field of the word beautiful. Cyprian Norwid through the use of the adjective beautiful and its derivatives, evaluates the elements of described world in different ways, which allows one to see the hierarchy of values. At the top of the hierarchy there are transcendent, moral and cognitive values, followed by aesthetic and vital values and then finally perceived and instrumental values. The poet also emphasizes the interdependence between these values. The most commonly used method of valuation of various objects and phenomena is to put them together in a way that comparison and evaluation is possible. Within the created hierarchy of values, there can be observed various displacements, which consist in raising the rank of some, and lowering other beings. These shifts usually result from the confrontation of the hierarchy of values of the narrator and the general public. Over the years Cyprian Norwid in all of his works develops a coherent concept of beauty, based on the belief that beauty has its source in God, is associated with truth, and is born of love, and thus becomes immortal.

Keywords

PL

Cyprian Norwid; proza artystyczna; piękny i jego derywaty; wartościowanie; aksjologia; Cyprian Norwid; proza artystyczna; piękny i jego derywaty; wartościowanie; aksjologia

EN

Cyprian Norwid; artistic prose; beautiful and its derivatives; valuation; axiology

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica
• Year: 2018
• Issue: 16
• Pages: 51-74

Dates

published

2019-04-26

Contributors

author

Ewelina Hurkała

References

• Norwid C. (2007), Dzieła wszystkie. Proza 1, oprac. R. Skręt, t. VII, Lublin.
• Kadyjewska A. (2001), Problematyka obrazu świata w badaniach języka pisarza (na przykładzie pism Cypriana Norwida), [w:] Semantyka tekstu artystycznego, red. Pajdzińska A., Tokarski R., Lublin.
• Korpysz T. (2009), Definicje poetyckie Norwida, Lublin.
• Kozłowska A. (2009), Problemy z idiolektem, [w:] Język pisarzy jako problem lingwistyki, red. Korpysz T., Kozłowska A., Warszawa.
• Kuczera-Chachulska B. (2008), Norwida „przypowieść o pięknem” i inne szkice z pogranicza genologii i estetyki, Warszawa.
• Norwid C. (1995), Promethidion: rzecz w dwóch dialogach z epilogiem, Wrocław.
• Norwid C. (1971–1976), Pisma wszystkie, oprac. Gomulicki J. W., t. I–XI, Warszawa.
• Norwid w świecie wartości (2012), red. Korpysz T., Warszawa.
• Pawelec R. (1992), Semantyka leksemów oceniających pod względem estetycznym w pismach Cypriana Norwida (analiza znaczeniowa słów: „piękny”, „harmonia”, „oryginalny”, „twórczy”, „sztuka”, „artysta” i „sztukmistrz”), Warszawa.
• Pawelec R. (2011), Jedność w różnorodności stanowi o pięknie. Piękny, ładny, artystyczny i inne słowa oceniające pod względem estetycznym, [w:] Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, red. Janowska A., Pastuchowa M., Pawelec R., Warszawa, s. 461–500.
• Puzynina J. (1990), Słowo Norwida, Wrocław.
• Puzynina J. (1991–1992), „Prawda” w poematach Norwida, „Studia Norwidiana”, nr 9–10, Lublin.
• Puzynina J. (1992a), Język wartości, Warszawa.
• Puzynina J. (1992b), „Całość” Norwida, [w:] „Całość” w twórczości Norwida red. Puzynina J., Teleżyńska E., Warszawa.
• Puzynina J. (2006), Słowo poety, Warszawa.
• Puzynina J. (2012), Słowo o «prawdzie» Norwida, [w:] Norwid w świecie wartości, red. Korpysz T., Warszawa.
• Stróżewski W. (2002), Wokół piękna: szkice z estetyki, Kraków.
• Tatarkiewicz W. (2011a), Historia filozofii, Warszawa.
• Tatarkiewicz W. (2011b), Dzieje sześciu pojęć, Warszawa.
• Wierzbicka A. (1970), „Dobrze” i „słusznie”, „Miesięcznik Literacki” 5, nr 4.
• Wierzbicka A. (1971), Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa.
• Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, Puzynina J., Korpysz T., współpraca merytoryczna Chojak J., współpraca techniczna Miernik J., Żółtak M., http://slownikjezykanorwida.uw.edu.pl/.
• Słownictwo estetyczne Cypriana Norwida (1994), red. Chojak J., Warszawa.
• Słownik języka Adama Mickiewicza (1969), red. Górski K., Hrabiec S., t. VI, Wrocław–Warszawa–Kraków, hasło: piękny.
• Słownik języka polskiego (1858), Linde S. B., t. IV, Lwów, hasło: piękny.
• Słownik języka polskiego (1861), t. I–II, red. Zdanowicz A., Wilno.
• Słownik języka polskiego (1908), red. Karłowicz J., Kryński A. A., Niedźwiedzki W., t. IV, Warszawa, hasło: piękny.
• Słownik języka polskiego (1964) red. Doroszewski W., t. VI, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.18778/1731-8025.16.05