Problemy etyczne niejawnej obserwacji uczestniczącej. Perspektywa antropologów społeczno-kulturowych i socjologów

• Authors: Adrianna Surmiak

Title variants

EN

The Ethics of Covert Participant Observation: The Perspective of Sociologists and Socio-Cultural Anthropologists

Abstracts

EN

In covert participant observation, the researcher deliberately conceals the conduct of the research and/or their research identity from research participants. This way of conducting research raises ethical controversies in the research community due to, among other things, the lack of informed consent to participate in the study, the risk of violating the privacy of the research participants, and deceiving them. Anglophone codes of ethics for anthropologists suggest the unethicality of covertly obtaining data; the exception is research carried out in the public sphere or a case when such a disclosure would endanger someone’s life. In contrast, the Code of Ethics for Sociologists of the Polish Sociological Association (2012) condones covert research as an exception when there are methodological reasons to do so. However, little is known about how sociologists and anthropologists evaluate such a practice from the ethical point of view. On the basis of in-depth interviews with 56 anthropologists and sociologists on the subject of research ethics in research practice, I analyze under what conditions – according to my interviewees – the conduct of covert participant observation can be justified. I also answer the question whether the opinions of sociologists differ from those of anthropologists on this issue. 

PL

W niejawnej obserwacji uczestniczącej badacz/ka celowo zataja prowadzenie badań i/lub swoją badawczą tożsamość przed jej uczestnikami. Wywołuje to kontrowersje etyczne w środowisku naukowym, między innymi z powodu braku świadomej i dobrowolnej zgody na udział w badaniu. Zapisy zawarte w anglosaskich kodeksach etyki antropologa sugerują nieetyczność takiego sposobu pozyskiwania danych, chyba że badania odbywają się w sferze publicznej lub gdy ujawnienie się badacza/ki zagrażałoby czyjemuś życiu. Z kolei Kodeks etyki socjologa Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (2012) przyzwala na badania ukryte na zasadzie wyjątku, gdy istnieją ku temu przesłanki metodologiczne. Niewiele jednak wiadomo o tym, jak badacze i badaczki oceniają taką praktykę pod względem etycznym. Na podstawie wywiadów pogłębionych z 56 antropologami i antropolożkami oraz socjologami i socjolożkami na temat etyki badań w praktyce badawczej analizuję, pod jakimi warunkami można usprawiedliwić przeprowadzenie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Odpowiadam także na pytanie, czy opinie socjologów i socjolożek różnią się od opinii antropologów i antropolożek w tej sprawie.

Keywords

PL

etyka badań; badania ukryte; niejawna obserwacja uczestnicząca; badania z badaczami

EN

research ethics; covert research; covert participant observation; research with researchers

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2022
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 54-71

Dates

published

2022

Contributors

author

Adrianna Surmiak

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000159718533

References

• Antas Jolanta (1999) O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne. Kraków: TAiWPN Universitas.
• American Anthropological Association (2012) Statement on ethics: principles of professional responsibilities http://ethics.americananthro.org/category/statement/ [dostęp 4.02.2022].
• American Sociological Association (2018) Code of ethics www.asanet.org [dostęp 6.05.2022].
• Association of Social Anthropologists of the UK and the Commonwealth (2021) Ethical guidelines for good research practice https://www.theasa.org/downloads/ASA%20ethics%20guidelines%202011.pdf [dostęp 4.02.2022].
• Bielska Beata (2016) Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 70‒87 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume35/PSJ_12_3.pdf [dostęp 4.02.2022].
• British Sociological Association (2017) Statement of ethical practice https://www.britsoc.co.uk/media/24310/bsa_statement_of_ethical_practice.pdf [dostęp 4.02.2022].
• Bulmer Martin (1980) Comments on ‘The ethics of covert methods. „The British Journal of Sociology”, vol. 31, no. 1, s. 59–65 DOI: https://doi.org/10.2307/590063
• Bulmer Martin (1982) When is disguise justified? Alternatives to covert participant observation. „Human Sciences Press”, vol. 5, no. 4, s. 251–264.
• Calvey David (2008) The art and politics of covert research: doing ‘situated ethics’ in the field. „Sociology”, vol. 42, no. 5, s. 905–918 DOI: https://doi.org/10.1177/0038038508094569
• Calvey David (2013) Ethnography in criminology: a submerged yet creative tradition. „Current Issues in Criminal Justice”, vol. 25, no. 1, s. 541–550 DOI: https://doi.org/10.1080/10345329.2013.12035980
• Chomczyński Piotr (2006) Wybrane problem etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 2, nr 1, s. 68–87 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume2_pl.php [dostęp 4.02.2022].
• Crow Graham i in. (2006) Research ethics and data quality: the implications of informed consent. „International Journal of Social Research Methodology”, vol. 9, no. 2, s. 83–95 DOI: https://doi.org/10.1080/13645570600595231
• Denzin Norman (1968) On the ethics of disguised observation. „Social Problems”, no. 115, s. 502–504.
• Doktór Kazimierz (1964) Przedsiębiorstwo przemysłowe. Studium socjologiczne Zakładów Przemysłu Metalowego “Cegielski”. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Donovan Frances R. (1920) The woman who waits. Boston: Badger.
• Erikson Kai (1967) A comment on disguised observation in sociology. „Social Problems”, no. 14, s. 366–373.
• Festinger Leon, Riecken Henry, Schachter Stanley (1956) When prophecy fails: a social and psychological study of a modern group that predicted the destruction of the world. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
• Frieske Kazimierz W. (1999) Marginalność społeczna [ w]: Zbigniew Bokszański i in., red., Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 167–171.
• Goode Erich (1996) The ethics of deception in social research: a case study. „Qualitative Sociology”, no. 19, s. 11–33 DOI: https://doi.org/10.1007/BF02393246
• Gupta Clare, Kelly Alice B. (2014) The social relations of fieldwork: giving back in a research setting. „Journal of Research Practice”, vol. 10, no. 2, s. 1–11 http://jrp.icaap.org/index.php/jrp/article/view/423/352 [dostęp 4.02.2022].
• Hammersley Martyn, Atkinson Paul (2000) Metody badań terenowych. Przełożył Sławomir Dymczyk. Poznań: Zysk i S-ka.
• Herrera Christopher D. (1999) Two arguments for ‘covert methods’ in social research. „British Journal of Sociology”, vol. 50, no. 2, s. 331–343 DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.1999.00331.x
• Homan Roger (1980) The ethics of covert methods. „The British Journal of Sociology”, no. 1, s. 46–59.
• Humphreys Laud (1975) Tearoom trade: impersonal sex in public places. New Jersey: Aldine Transaction.
• Iphofen Ron, ed., (2020) Handbook of research ethics and scientific integrity. Cham: Springer DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-76040-7
• Janiszewski Ludwik (1970) O obserwacji uczestniczącej na statku morskim. „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 303–318.
• Kaźmierska Kaja (2018) Doing biographical research-ethical concerns in changing social contexts. „Polish Sociological Review”, vol. 3, no. 302, s. 393–411.
• Kleszcz Irena (2004) Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 189–202.
• Kluczewska Karolina, Lottholz Philipp (2021) Recognizing the never quite absent: de facto usage, ethical issues, and applications of covert research in difficult research contexts. „Qualitative Research” DOI: https://doi.org/10.1177/14687941211033084
• Konecki Krzysztof T. (2000) Studia z metodologii badań jakościowych: teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kozinets Robert V. (2012) Netnografia. Badania etnograficzne online. Przełożyła Maja Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kunnath George J. (2013) Anthropology’s ethical dilemmas: reflections from the Maoist fields of India. „Current Anthropology”, vol. 54, no. 6, s. 740–751.
• Kvale Steinar (2004) InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego. Przełożył Stanisław Zabielski. Białystok: Trans Humana.
• Lauder Matthew A. (2003) Covert participant observation of a deviant community: justifying the use of deception. „Journal of Contemporary Religion”, vol. 18, no. 2, s. 185–196.
• Li Jun (2008) Ethical challenges in participant observation: a reflection on ethnographic fieldwork. „The Qualitative Report”, vol. 13, no. 1, s. 100–115 DOI: https://doi.org/10.46743/2160-3715/2008.1608
• Lofland John i in. (2009) Analiza układów społecznych. Przewodnik metodologiczny po badaniach jakościowych. Przełożyły Anna Kordasiewicz, Sylwia Urbańska, Monika Żychlińska. Warszawa: Scholar.
• Lugosi Peter (2006) Between overt and covert research: concealment and disclosure in an ethnographic study of commercial hospitality. „Qualitative Inquiry”, vol. 12, no. 3, s. 541–561 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800405282801
• Marx Gary T. (2003) Uwagi na temat odkrywania, gromadzenia i oceny ukrytych i brudnych danych. Przełożył Daniel Wicenty. „ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody”, nr 12, s. 7–50.
• Marzano Marco (2007) Informed consent, deception, and research freedom in qualitative research. „Qualitative Inquiry”, vol. 13, no. 3, s. 417–436 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800406297665
• Marzano Marco (2018) The ethics of covert ethnographic research [w:] Catriona I. Macleod i in., eds., The Palgrave handbook of ethics in critical research. Cham: Palgrave Macmillan, s. 399–413.
• Miszewski Kamil (2005) Socjolog w kryminale: więzienie jako nieprzyjazny teren badań. „Studia Socjologiczne”, nr 3, s. 65–92.
• Miszewski Kamil (2007) Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 3, nr 2, s. 33–62 http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume4_pl.php [dostęp 4.02.2022].
• Moczydłowski Paweł (1989) O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych [w:] Antoni Sułek, Krzysztof Nowak, Anna Wyka, red., Poza granicami socjologii ankietowej. Warszawa: Instytut Socjologii UWPTS, s. 31–59.
• Patton Michael Q. (1990) Qualitative evaluation and research methods. Newbury Park: Sage.
• Pearson Geoff (2009) The researcher as hooligan: where ‘participant’ observation means breaking the law. „International Journal of Social Research Methodology”, vol. 12, no. 3, s. 243–255 DOI: https://doi.org/10.1080/13645570701804250
• Polskie Towarzystwo Socjologiczne (2012) Kodeks etyki socjologa http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [dostęp 4.02.2022].
• Rancew-Sikora Dorota (2013) Między faktem, wyobraźnią i refleksją. Parę uwag o wzajemnych relacjach socjologii i antropologii. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 3, s. 90–107.
• Roulet Thomas J. i in. (2017) Reconsidering the value of covert research: the role of ambiguous consent in participant observation. „Organizational Research Methods”, vol. 20, no. 3, s. 487–517.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). Dz. Urz. UE L Nr 119, s. 1, ze sprostowaniem.
• Russell Lisa, Barley Ruth (2020) Ethnography, ethics and ownership of data. „Ethnography”, vol. 21, no. 1, s. 5–25 DOI: https://doi.org/10.1177/1466138119859386
• Scheper-Hughes Nancy (2001) Saints, scholars and schizophrenics: Mental illness in rural Ireland. Twentieth Anniversary Edition, Updated and Expanded. Berkeley: University of California Press.
• Scheper-Hughes Nancy (2004) Parts unknown: undercover ethnography of the organs-trafficking underworld. „Ethnography”, vol. 5, no. 1, s. 29–73 DOI: https://doi.org/10.1177/1466138104041588
• Schrag Brian (2009) Piercing the veil: ethical issues in ethnographic research. „Science and Engineering Ethics”, vol. 15, no. 2, s. 135–160.
• Siuda Piotr (2010) Prowadzenie badań w Internecie – podstawowe problem etyczne. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 4, s. 187–202.
• Spicker Paul (2011) Ethical covert research. „Sociology”, vol. 45, no. 1, s. 118–133 DOI: https://doi.org/10.1177/0038038510387195
• Surmiak Adrianna (2010) W sieci kłamstw i zamęcie ról społecznych: dylematy etyczne związane z prowadzeniem badań w środowisku prostytutek ulicznych [w:] Katarzyna Kaniowska, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź: PTL, s. 165–183.
• Surmiak Adrianna (2015) Antropologia kłamstwa. O sposobach interpretacji kłamstwa na przykładzie społeczności katolickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Kraków: Nomos.
• Surmiak Adrianna (2019) Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych. „Studia Socjologiczne”, t. 4, nr 235, s. 157–182.
• Szarfenberg Ryszard (2013) Ubóstwo, marginalność i wykluczenie społeczne [w:] Grażyna Firlit-Fesnak, Małgorzata Szylko-Skoczny, red., Polityka społeczna. Podręcznik akademicki. Warszawa: PWN, s. 317–332.
• Szutta Natasza (2012) Dwie strategie dyskusji z sytuacjonistyczną krytyką współczesnej etyki cnót. „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, nr 2, s. 101–121.
• Ślęzak Izabela (2016) Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Virtová Tereza, Stöckelová Tereza, Krásná Helena (2018) O n the track of c/overt research: lessons from taking ethnographic ethics to the extreme. „Qualitative Inquiry”, vol. 24, no. 7, s. 453–463 DOI: https://doi.org/10.1177/1077800417732090
• Warwick Donald P. (1973) Tearoom trade: means & ends in social research. „The Hastings Center Studies”, vol. 1, no. 1, s. 27–38 DOI: https://doi.org/10.2307/3527471
• Wiles Rose (2012) What are qualitative research ethics? London: Bloomsbury Academic DOI: http://dx.doi.org/10.5040/9781849666558.ch-001
• Woroniecka Grażyna, Łukasiuk Magdalena (2013) Znikające różnice. Relacje między socjologią i antropologią kulturową w świetle teorii systemów Niklasa Luhmanna. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 3, s. 6–21 www.przegladsocjologiijakosciowej.org [dostęp 4.02.2022].
• Yanow Dvora, Schwartz-Shea Peregrine (2018) Framing “deception” and “covertness” in research: do Milgram, Humphreys, and Zimbardo justify regulating social science research ethics? „Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research”, vol. 19, no. 3 DOI: https://doi.org/10.17169/fqs-19.3.3102 https://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/3102/4274 [dostęp 4.02.2022].

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.18.2.03

Biblioteka Nauki

2105601