Kosznajderia: niemiecka enklawa historyczna na Pomorzu w świetle analizy polskiej prasy okresu zaborów i II Rzeczypospolitej

• Authors: Tomasz Marcysiak

Title variants

EN

Kosznajderia: The German Historical Enclave in Pomerania in Light of the Analysis of the Polish Press During the Partitions Time and in the Second Polish Republic

Abstracts

EN

The aim of this paper is to reconstruct the definition of Kosznajderia (the now non-existent German eclave in Poland) by using the method ofsemantic field analysis. The subject of the research involved the Polish local and regional press as well as literary writing from 1873 to 1939. The analysis of the gathered sources revealed that there were no significant differences in the press release about the land and the Kosznajderia community that lived there at that time. Moreover, it is impossible to draw a line between the times when Kosznajderia was still in a privileged position as a part of the German nation and the times that we used to call the Second Republic of Poland. During that time, all national minorities were treated in clear opposition to the subjectivity of the Polish state, not to mention the German minority. This is why the definition of Kosznajderia covers all the features extracted from the analysis of the semantic field, including the partition times and the interwar period. As a result, it is one consistent definition. However, I do not consider it as a final one, but, rather, as a reference point for further research conducted by sociologists, ethnographers, historians, and press studies scholars. During my analysis, I take into consideration texts that were written by German authors who publish their work in scientific journals, although I omitted the German press that was not a subject of my analysis.

PL

W artykule podjąłem próbę rekonstrukcji definicji nazwy Kosznajderia (nieistniejącej już niemieckiej enklawy na ziemiach polskich) za pomocą metody analizy pola semantycznego. Jednostką analizy była dawna polska prasa lokalna i regionalna roku oraz piśmiennictwo od 1873 do 1939 roku. Analiza materiałów źródłowych ujawniła brak istotnych różnic w przekazie prasowym na temat omawianej krainy i zamieszkującej ją wspólnoty Kosznajdrów pozwalających na wyraźne postawienie linii demarkacyjnej pomiędzy okresem zaborów, kiedy to Kosznajderia była jeszcze w pozycji uprzywilejowanej, jako część narodu niemieckiego, a okresem II Rzeczypospolitej, kiedy to wszelkie mniejszości traktowane były w wyraźniej opozycji do podmiotowości państwa polskiego, szczególnie mniejszość niemiecka. Dlatego też zaproponowana definicja Kosznajderii zawiera w sobie cechy wyodrębnione z analizy pola semantycznego obejmujące swym zasięgiem zabory i dwudziestolecie międzywojenne jako jedną spójną definicję, której jednak nie traktuję jako ostateczną, a jedynie jako punkt odniesienia do dalszych eksploracji i ustaleń naukowych socjologów, etnografów, historyków czy prasoznawców. W analizie sięgam również po teksty niemieckich autorów piszących na łamach periodyków naukowych, a nie niemieckiej prasy, która nie była przedmiotem mojej analizy.

Keywords

PL

Kosznajderia; prasoznawstwo; tożsamość społeczności postmigracyjnej; analiza pola semantycznego

EN

Kosznajderia; press studies; postimigration community identity; semantic field analysis

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2022
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 90-114

Dates

published

2022

Contributors

author

Tomasz Marcysiak

• Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu

• https://orcid.org/0000000307331956

References

• Bachryj-Krzywaźnia Maciej (2016) Był sobie gender… Kategoria gender w dyskursie „Gościa Niedzielnego” – analiza pola semantycznego i analiza aktantowa. „Kulturoznawstwo. Politeja”, t. 4, nr 43, s. 345–361.
• Bieniasz Józef (1937) O twórczy ośrodek kultury na Pomorzu. „Kultura – tygodnik literacki, artystyczny i społeczny”, nr 29(67) z dn. 18 lipca. Poznań, s. 3.
• Brzezińska Anna, Szczepaniak-Koll Agnieszka, Szymoszyn Anna (red.) (2019) 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
• Chałasiński Józef (1964) Dwadzieścia lat Polski Ludowej w świetle pamiętnikarstwa młodego pokolenia wsi. „Przegląd Socjologiczny”, t. 18, s. 7–13.
• Chałasiński Józef (1980) Problem autorytetu moralnego w pamiętnikach publikacji „Awans pokolenia”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 32, nr 1, s. 7–22.
• Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław, Sulimierski Filip (red.) (1888) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: Władysław Walewski Druk „Wieku”.
• Ciechorska-Kulesza Karolina (2021) Fenomen Kosznajderii, czyli o złożoności tożsamości i dziedzictwa pomorskiej krainy. „Przegląd Zachodni”, nr 2, s. 153–169.
• Dudkiewicz Magdalena (2006) Zastosowanie analizy pola semantycznego i analizy gloss dla zaprezentowania sposobu postrzegania świata społecznego. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 2, nr 1, s. 33–52.
• Flick Uwe (2007) Jakość w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Glinkiewicz Józef (1875) Wiadomości miejscowe i prowyncionalne. „Gazeta Toruńska”, nr 9 z dn. 13 stycznia, s. 3−4.
• Górniak Marek Robert (2016) Kształtowanie się powojennych społeczności regionalnych na Ziemiach Odzyskanych w świetle pamiętników, relacji i wspomnień osadników z terenu Ziemi Głogowskiej. „Biografistyka Pedagogiczna. Fundacja ‘Biografie codzienności’, nr 1, s. 193–216.
• Grabski Władysław (1936) Pamiętniki chłopów a środowisko społeczne na wsi polskiej. „Przegląd Socjologiczny”, t. 4, zeszyt 3–4, s. 297–340.
• Grass Günter (2002) Idąc rakiem. Gdańsk: Wydawnictwo Polnord-Oskar.
• Gzella Grażyna (2010) Procesy prasowe redaktorów „Gazety Grudziądzkiej” w latach 1894-1914. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
• Isański Jakub (2017) Pamiętnik Heleny Wróblewskiej, mieszkanki Ziem Zachodnich. „Rocznik Ziem Zachodnich”, 1/2017, Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, Wrocław, s. 573–596.
• Jastrzębski Włodzimierz (2013) Kosznajderia w okresie wojny i okupacji (1939-1945) [w:] Jerzy Szwankowski, red., Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim. Chojnice: Lokalna Grupa Działania „Sandry Brdy”, s. 335–350.
• Jocz Lechosław (2012) Wpływ fonetyczny i fonologiczny języka niemieckiego na łużycczyznę i kaszubszczyznę w kontekście słowiańskim. Wybrane problemy w aspekcie porównawczym. „Acta Cassubiana”, nr 13, s. 67–83.
• Kajtoch Wojciech (2018) Badanie aksjologicznego wymiaru języka prasy [w:] Agnieszka Szymańska, Małgorzata Lisowska-Magdziarz, Agnieszka Hess, red., Metody badań medioznawczych i ich zastosowanie. Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 17–44.
• Karłowicz Jan (1901) Słownik gwar polskich. Tom 2. Kraków: Akademia Umiejętności.
• Karnowski Jan(1911) Ludność kaszubska w ubiegłym stuleciu. Szkic społeczno-kulturalny K ościerzyna: Spółka Wydawnicza E.G.m.b.H w Kościerzynie.
• Kądzielska Krystyna (1959) Konkurs na „Pamiętnik osadnika Ziem Odzyskanych”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 13, nr 1, s. 233.
• Kłosiński Marek (1994) Semantyczna analiza pojęć „bezrobocie” i „bezrobotny” („bezrobotni”) w wypowiedziach prasowych. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3. s. 151–162.
• Konecki Krzysztof Tomasz (2019) Kreatywność w badaniach jakościowych. Pomiędzy procedurami a intuicją. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 15, nr 3, s. 30–54. Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.15.3.03 [dostęp 17.11.2021].
• Kowalski Stanisław (1947) Niektóre założenia badań socjologicznych. „Przegląd Socjologiczny”, nr 9/1-4, s. 145−167.
• Kujot Stanisław (1913) Dzieje Prus Królewskich. Cz. 1 do roku 1309. Toruń: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Rocznik 12. Druk S. Buszczyńskiego.
• Latoszek Marek (1999) Awans i degradacja robotników. Panel w badaniach autobiograficznych. „Przegląd Socjologiczny”, t. 48, nr 1, s. 113–131.
• Lemańczyk Magdalena (2021) Kosznajdrzy i Kosznajderia. Odpominanie ludzi i miejsc http://wochenblatt.pl/pl/koschneider-und-koschneiderei-erinnern-an-menschen-und-orte/ [dostęp 21.01.2022).
• Lewandowski Paweł (2013) Wschód i Zachód przemieszczone oraz odtworzone powstanie postmigracyjnego społeczeństwa Polskich Ziem Zachodnich. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3 s. 203–216.
• Lewandowski Waldemar (2003) Atlantyda leży za Tucholą https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,1668733.html [dostęp 12.09.2003].
• Łuczewski Michał, Bednarz-Łuczewska Paulina (2012) Analiza dokumentów zastanych [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowew PWN, s. 161–188.
• Machaj Irena (2008) Pogranicze wschodnie a zachodnie – mechanizmy zmiany społecznej [w:] Zbigniew Kurcz, red., Polskie pogranicza w procesie przemian, tom I. Wałbrzych: Prace Naukowe nr 9 seria: Nauki Społeczne Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, s. 153–164.
• Majerski Stanisław (1900) Opis Ziemi, tom 3. Wiedeń: Wydawnictwo: Franciszek Bondy.
• Makowski Bolesław (1923) Chojnice. „Ziemia”. Miesięcznik krajoznawczy ilustrowany wydawany z zapomogi Wydziału Nauki M.W.R i O.P., nr 12, s. 229–231.
• Małkiewicz Stefan (1936) Na Kosznajderji. „Gazeta Gdańska”, nr 42 z dn. 20 lutego, s. 6.
• Marcysiak Tomasz (2017) Zapis wywiadu narracyjnego, jako przyczynek do badań autoetnograficznych wsi kosznajderskich. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, t. 6, s. 227–242 http://dx.doi.org/10.18778/2300-0562.06.10
• Marcysiak Tomasz (2018) O poszukiwaniu tożsamości regionalnej społeczności postmigracyjnej na terenach dawnej Kosznajderii. Szkic autoetnograficzny [w:] Przemysław Nocuń, Agnieszka Przybyła-Dumin, Krzysztof Fokt, red., Wieś miniona, lecz obecna. Ślady dawnych wsi i ich badania. Chorzów: Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, s. 371–392.
• Marcysiak Tomasz (2019) Kosznajderia – przerwana tożsamość [w:] Anna Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Koll, Anna Szymoszyn, red., 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 88–114.
• Maroński Stanisław (1885a) O Kosznajdrach. „Pielgrzym”, nr 77 z dn. 2 lipca, s. 1−2.
• Maroński Stanisław (1885b) O Kosznajdrach. „Pielgrzym”, nr 78 z dn. 4 lipca, s. 1−2.
• Michalski Ryszard (1999) Obraz nieprzyjaciół Rzeczypospolitej na łamach polskiej prasy pomorskiej w latach 1920-1939 oraz 1945-1948. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
• Nowaczyński Adolf (1922) Góry z pisaku. Szkice. Warszawa: Wydawca „Placówka”.
• Nowakowski Stefan (1958) Hotel robotniczy na tle procesów urbanizacji i industrializacji. „Przegląd Socjologiczny”, t. 12, s. 32–71.
• Obracht-Prondzyński Cezary (2010) Stosunki etniczne na Pomorzu − uwarunkowania i kontekst współczesny. „Studia Socjologiczne”, nr 3 (198), s. 9–46.
• Orłowicz Mieczysław (1924) Ilustrowany przewodnik po województwie pomorskiem. Lwów, Warszawa: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych.
• Panske Paul (1908) Zur Geschidde einer alten deutschen Ansiedlung in Westpreuszen 1 [w:] Arthur Semrau, Hrsg., Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen. Heft 16. Toruń: Kommissionsverlag von W. Lambeck, s. 35–48.
• Panske Paul (1918) Deutungsversuch des Namens der Koschnaewjer [w:] Arthur Semrau, Hrsg., Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen. Heft 26. Toruń: Kommissionsverlag von W. Lambeck, s. 47–66.
• Peräkylä Anssi (2010) Analiza rozmów i tekstów [w:] Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, red., Metody badań jakościowych, t. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 325–349.
• Plenzer Anna (2019) Śladami Bambrów. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania.
• Poniedziałek Jacek (2011) Postmigracyjne tworzenie tożsamości regionalnej. Studium współczesnej warmińskomazurskości. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Popien Astrid (2014) Unter Deck im „Krebsgang”: Günter Grass’ Novelle und ihre Theateradaption durch Paweł Huelle. „Studia Germanica Gedanensia”, nr 30, 218–231.
• Posern-Zieliński Aleksander (2005) Tożsamość a terytorium. Perspektywa antropologiczna. „Przegląd Zachodni”, nr 3, s. 3–20.
• Posern-Zieliński Aleksander (2019) Tożsamość zagrożona i odbudowana. Specyfika małych grup etnokulturowych [w:] Anna Brzezińska, Agnieszka Szczepaniak-Koll, Anna Szymoszyn, red., 300 lat Bambrów w Poznaniu. Wkład małych wspólnot migracyjnych w dziedzictwo kulturowe Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 15–40.
• Przastek-Samokowa Maria (2016) Czym jest humanistyka cyfrowa? Pole semantyczne pojęcia (zarys). „Zagadnienia Informacji Naukowej – Studia Informacyjne. ZIN”, t. 54, nr 2, s. 82–93.
• Rapley Tim (2010) Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Robin Régine (1980) Badanie pól semantycznych: doświadczenia Ośrodka Leksykologii Politycznej w Saint-Cloud [w:] Michał Głowiński, red., Język i społeczeństwo. Warszawa: Czytelnik, s. 205–282.
• Sakson Andrzej (1996) Socjologiczne problemy tożsamości regionalnej współczesnych mieszkańców byłych Prus Wschodnich: próba porównania. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2, s. 233–246.
• Sakson Andrzej (1999) Dylematy kształtowania się tożsamości regionalnej na Warmii i Mazurach. Pogranicze. „Studia Społeczne”, nr 8, s. 257–268.
• Sakson Andrzej (2020) Nowe społeczeństwo Ziem Zachodnich i Północnych (1945-2020). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Sińczuch Marcin (2014) Obraz weteranów w mediach na podstawie analizy wybranych publikacji internetowych [w:] Marcin Sińczuch, red., Bezpieczeństwo, Obronność, Socjologia, biuletyn nr 2. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, s. 54−60.
• Smolarkiewicz Elżbieta (2010) Przerwana tożsamość: odtwarzanie i tworzenie tożsamości w społecznościach postmigracyjnych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Staniszewski Andrzej (1991) O pożytkach kompleksowego czytania prasy polskiej z okresu zaborów. „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej. Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk”, nr 30/2, s. 5–12.
• Szczepański Jan (1948) Użytkowanie dokumentów osobistych w psychologii społecznej: (szkic informacyjny) „Przegląd Socjologiczny”, t. 10, s. 55–80.
• Szostkiewicz Stefan (1959) Konkurs „Mój Październik 1956”. „Przegląd Socjologiczny”, t. 13, nr 1, s. 234–235.
• Szwankowski Jerzy (red.) (2013) Kosznajderia. Chojnice: LGD Sandry Brdy.
• Wałdoch Marcin (2011) Asymilacja Kosznajderii. Mit współczesnej historiografii? [w:] Andrzej Chodubski i in., red., W kręgu pytań o tożsamość narodową i etniczną Pomorza Gdańskiego. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej s. 135–148.
• Warmińska Katarzyna, Urbaniak Anna (2017) Czym jest Kraków? Analiza pola semantycznego. „Zeszyty Naukowe”, nr 3(963), s. 87–102.
• Wyszczelski Lech (2013) Odrodzona Rzeczpospolita 1918. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Znaniecki Florian (2001) Socjologia wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Znaniecki Florian (2009) Metoda socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Zonenberg Sławomir (2013) Ukształtowanie się i dzieje osadnictwa niemieckiego między Chojnicami a Tucholą w średniowieczu [w:] Jerzy Szwankowski, red., Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim. Chojnice: Lokalna Grupa Działania „Sandry Brdy”, s. 55–90.
• Żuławnik Mariusz (2011) Polska prasa polityczno-informacyjna na Mazowszu Północnym w latach 1918–1939. IPN. Seria „Monografie”, t. 73. Warszawa.
• „Dziennik Bydgoski” nr 129 z dnia 9 czerwca 1926 roku
• „Gazeta Gdańska” nr 41 z dnia 19 lutego 1936 roku
• „Goniec Wielkopolski” nr 100 z dnia 2 maja 1885 roku
• „Goniec Wielkopolski” nr 236 z dnia 15 października 1881 roku
• „Pielgrzym” nr 77 z dnia 2 lipca 1885 roku
• „Pielgrzym” nr 78 z dnia 4 lipca 1885 roku
• „Przyjaciel” nr 45 z dnia 10 listopada 1881 roku
• „Słowo Pomorskie” nr 289 z dnia 14 grudnia 1935 roku

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.18.2.05

Biblioteka Nauki

2105622