Literatura wizualna, wizualność literatury – przegląd współczesnych zjawisk i tendencji

• Authors: Aneta Pawłowska

Title variants

Literatura wizualna, wizualność literatury – przegląd współczesnych zjawisk i tendencji

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest prezentacja przeglądu najistotniejszych nurtów, jakim przez ostatnie stulecie podlegał tekst literacki o walorach wizualnych. Z punkt wyjścia przyjęto okres przełomu XIX i XX wieku, gdy pod wpływem działań artystów awangardowych (Guillaume Apollinaire, Stéphane Mallarmé) nastąpiły zmiany w postrzeganiu semantycznego znaczenia poezji, co doprowadziło do sytuacji, w której wizualna struktura tekstu stała się istotna (wspomniane zostały prace m.in.: F.T. Marinettiego, T. Czyżewskigo, L. Chwistka). Zainteresowanie nowoczesną typografią wykazywali w okresie tuż po I wojnie światowej i w międzywojennym okresie wielkiej awangardy artyści związani z dadaizmem i polską grupą „a.r”. Kolejny istotny moment we wzajemnych relacjach tekstu i plastyki to okres lat 60. XX wieku i „poezji konkretnej” (E. Gomringer, bracia de Campos czy S. Dróżdż, tworzący tak zwane „pojęciokształty”). W XXI wieku emanacja działań łączących ściśle poezję ze sztukami wizualnymi to literatura elektroniczna, czyli electronic literature, określana mianem cyfrowej lub HTML, oraz liberatura (K. Bazarnik, Z. Fajfer, R. Nowakowski).

EN

The aim of the article is to present a review of the most important trends that the literary text on visual values has been subject to in the last century. The starting point was the turn of the 19th and 20th centuries, when under the influence of avant-garde artists (Guillaume Apollinaire, Stéphane Mallarmé) there were changes in the perception of the semantic meaning of poetry, which led to a situation in which the text’s visual structure became relevant (the works of.in.: FT Marinetti, T. Czyżewski, L. Chwistek). In the period immediately after World War I and in the inter-war period of the great avant-garde, artists associated with dadaism and the Polish group “a.r” showed interest in modern typography. Another important moment in the mutual relations of text and visual arts is the 1960s and ‘concrete poetry’ (E. Gomringer, brothers de Campos and S. Dróżdż, creating so-called ‘conceptual shapes’). In the 21st century, the emanation of activities that closely connect poetry with visual arts is electronic literature, referred to as digital or HTML, and liberature (K. Bazarnik, Z. Fajfer, R. Nowakowski).

Keywords

PL

typografia; awangarda; literatura; sztuka polska XX w.; literatura elektroniczna; typografia; awangarda; literatura; sztuka polska XX w.; literatura elektroniczna

EN

typography; avant-garde; liberature; 20th century Polish art; electronic literature

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2019
• Issue: 3
• Pages: 153-170

Dates

published

2019-06-30

Contributors

author

Aneta Pawłowska

• Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000-0003-2847-4403

References

• BENSE 1980 – Max Bense, Świat przez pryzmat znaku, tłum. Jan Garewicz, Warszawa 1980.
• BLOCK 2010 – Friedrich W. Block, How to Construct the Genre of Digital Poetry, 2010, http://www.netzliteratur.net/block/digitaI_poetry.pdf [dostęp: 20.09.2019].
• BOYÉ 1926 – „Dom pod pijanemi gwiazdami” Futuryzm i F. T. Marinetti, „Wiadomości Literackie”, 10 października 1926.
• BROMBOSZCZ 2011 – Roman Brambosz, Poezja cybernetyczna, hipertekst, liberatura, poezja neolingwistyczna. Geneza i struktura nowych zjawisk w literaturze polskiej, [w:] Od liberatury do e-literatury, red. Ewa Wilk, Maria Górska-Olesińska, Opole 2011, s. 60.
• CARAMEL 1987 – Luciano Caramel, Movimento Arte Concreta 1948–1958, Modena 1987.
• CENDRARS 2006 – Blaise Cendrars, La Vie, le Verbe, l’Écriture, Paris 2006.
• CHWISTEK 1920 – Leon Chwistek, Wprowadzenie, [w:] Tytus Czyżewski, Zielone oko. Poezje formistyczne. Elektryczne wizje, Kraków 1920, s. 5.
• CHWISTEK 1921 – Leon Chwistek, O poezji, [w:] Nuż w brzuchu 2 jednodńuwka futurystuw wydańe nadzwyczajne, Krakuw–Warszawa 1921.
• COMPOS 1964 – Augusto De Campos, Olho por olho, 1964, https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2017/apr/07/masterpieces-concrete-poetry-pictures-getty-center-ian-hamilton-finlay-augusto-campos [dostęp: 28.09.2019].
• DAWIDEK-GRYGLICKA 2013 – Małgorzata Dawidek-Gryglicka, Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967 roku, Kraków 2013.
• DRÓŻDŻ 1968 – Stanisław Dróżdż, Pojęciokształty, „Odra” 1968, nr 12, s. 74.
• DRÓŻDŻ 2009 – Stanisław Dróżdż, Stanisław Dróżdż. Początekoniec. Pojęciokształty. Poezja konkretna. Prace z lat 1967–2007. Katalog wystawy, red. Ewa Łubowicz, Wrocław–Warszawa 2009.
• ELITERATURE 2018 – Eliterature, http://eliterature.org/people/ [dostęp: 20.12.2018].
• GŁOWIŃSKI 1998 – Michał Głowiński et al., Słownik terminów literackich, Wrocław 1998.
• GOMRINGER 1978 – Eugen Gomringer, From Line to Constellation, transl. Mike Weaver, [w:] Concrete Poetry: A World View, red. Mary Ellen Solt, Bloomington 1978.
• HAMMER 1991 – Victor Hammer et al., William Morris and His Heirs: A Kelmscott Centennial, Minneapolis 1991.
• HAVEL 1995 – Vaclav Havel, Antikody, Wrocław 1995.
• HAYLES 2011 – Katherine N. Hayles, Literatura elektroniczna: czym jest?, cz. 1, tłum. Sonia Fizek, Marcin Pisarski, „Techsty 7” 2011, nr 1, http://www.techsty.art.pl/magazyn/magazyn7/literatura_elektroniczna_czym_jest_1.html [dostęp: 9.12.2018].
• HOSE/SCHENKER 2015 – Hose Martin, Schenker David, A Companion to Greek Literature, Chichester 2015.
• J.L. 1922 – J.L., „Lucifer” 1922, nr 2–4, s. 34.
• LEWANDOWSKA 1966 – Bożena Lewandowska, U źródeł grafiki funkcjonalnej w Polsce, [w:] Ze studiów nad genezy plastyki nowoczesnej w Polsce, red. Juliusz Starzyński, Wrocław–Warszawa– Kraków 1966, s. 192–283.
• MALLARMÉ 1890 – Stéphane Mallarmé, Kryzys wiersza, tłum. Ewa Dorota Żółkiewska, [w:] Stéphane Mallarmé, Wybór poezji, red. Adam Ważyk, Warszawa 1980, s. 89.
• MALLARMÉ 2005 – Stéphane Mallarmé, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku, tłum. Tomasz Różycki, red. Katarzyna Bazarnik, Zenon Fajfer, Kraków 2005.
• MAŁKOWSKA 2010 – Monika Małkowska, Pojęciokształty Stanisława Dróżdża, czyli gra z tajemnicą losu, „Rzeczpospolita” 2010, nr 12, s. 48.
• MARINETTI 1913 – Filippo Tommaso Marinetti, Distruzione della sintassi – Immaginazione senza fili – Parole in liberta, Maggio 1913.
• MICZKA 1994 – Tadeusz Miczka, Czas przyszły niedokonany. O włoskiej sztuce futurystycznej, wydanie drugie uzupełnione, Katowice 1994.
• ORZEŁ 2012 – Paweł Orzeł, Hiperteksty literackie. Literatura i Nowe Media, dwutygodnik.com.strona kultury, nr 12 (2012), https://www.dwutygodnik.com/artykul/2936-hiperteksty-literackie-literatura-i-nowe-media.html [dostęp: 20.09.2019].
• PAWLICKA 2012a – Urszula Pawlicka, Ruch jako podstawa materializacji cyfrowej poezji konkretnej, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2012, t. 55, z. 2, s. 282–306.
• PAWLICKA 2012b – Urszula Pawlicka, (Polska) poezja cybernetyczna. Konteksty i charakterystyka, Kraków 2012.
• PAWLICKA/PODGÓRNI 2012 – Urszula Pawlicka, Łukasz Podgórni, Cyfrowe Zielone Oko. Adaptacja poezji formistycznej Tytusa Czyżewskiego, „Ha!art” (2012), http://www.ha.art.pl/wydawnictwo/katalog-ksiazek/2526-cyfrowe-zielone-oko-adaptacja-poezji-formistycznej-tytusa-czyzewskiego.html [dostęp: 20.09.2019].
• PAWŁOWSKA/WENDORFF 2017 – Aneta Pawłowska, Anna Wendorff, From Sign to Word in Contemporary Polish “HTML Literature”. Post-Avant-Garde Heirs of Modernist Typography, „Art Inquiry” 2017, nr 19, s. 273–289.
• REICHARDT 1965 – Reichardt Jasia, Between Poetry and Painting, London 1965.
• RICHTER 1983 – Hans Richter, Dadaizm. Sztuka i antysztuka, tłum. Jacek S. Buras, Warszawa 1983.
• RYPSON 1989 – Piotr Rypson, Obraz słowa. Historia poezji wizualnej, Warszawa 1989.
• SOBIERAJ 2017 – Sławomir Sobieraj, Wokół formizmu poetyckiego Tytusa Czyżewskiego, „Teksty Drugie” 2017, nr 3, s. 172–184.
• ŚNIEDZIEWSKI 2010 – Piotr Śniedziewski, „Rzut kośćmi” Mallarmégo – od oralnej metafory milczenia do piśmiennej metafory bieli, „Teksty drugie” 2010, nr 1–2, s. 193–207.
• TUROWSKI 1973 – Andrzej Turowski, Listy Władysława Strzemińskiego do Juliana Przybosia z lat 1929–1933, „Rocznik Historii Sztuki” 1973, t. 9, s. 223–293.
• WAT 1990 – Aleksander Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony, rozmowy prowadził i przedmową opatrzył C. Miłosz, Warszawa 1990.
• WEIBEL 2005 – Peter Weibel, Beyond Art: A Third Culture: A Comparative Study in Cultures, Art and Science in 20th Century Austria and Hungary, Wien–New York 2005.
• Wiercińska 1986 – Janina Wiercińska, Szuka i książka, Warszawa 1986.
• ZMIANA POLA WIDZENIA 2014 – Zmiana pola widzenia, red. Paulina Kurc-Maj, Łódź 2014.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.07.09