Reprezentacje architektury w filmach science fiction jako symboliczny wyraz wizji przyszłości

• Authors: Cezary Wąs

Title variants

Reprezentacje architektury w filmach science fiction jako symboliczny wyraz wizji przyszłości

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W filmach gatunku science fiction z II poł. XX i początku XXI w. zawartych zostało wiele wizji przyszłości, które były jednocześnie refleksją nad osiągnięciami i mankamentami współczesności. W latach 60. XX w. w dziełach kinematografii dominował optymizm i wiara w możliwość nigdy nie kończącego się postępu. Przewidywano zanik podziałów politycznych między blokami państw i wspólną eksplorację kosmosu. Scenografowie podejmowali współpracę z naukowcami, która przejawiała się w ukazywaniu kosmicznych konstrukcji dalece przewyższających realne możliwości techniczne. Poczynając od lat 70. XX w. w filmach zaczął narastać pesymizm i przekonanie, że przyszłość przyniesie przede wszystkim nasilenie negatywnych zjawisk teraźniejszości. Obawy przed przyszłością nasycone były wskazaniem na różne możliwe defekty i nierozwiązywalne sprzeczności między nimi. Kiedy zatem pewna część dystopijnych wizji obrazowała zagrożenie wzrostem przestępczości, to inna przedstawia przyszłość jako nasyconą mechanizmami kontroli państwowej i powszechnością inwigilacji. Pokazywane na ekranach lęki wzbudzał także przez rozrost wielkich korporacji, zwłaszcza zaś zyskiwanie przez nie wpływów politycznych czy też pozostawanie poza systemem demokracji. Twórcy filmów przedstawiali też swoje przypuszczenia związane z tworzeniem przez korporacje nowych rodzajów broni, których stosowanie przekraczało aktualne normy prawne. Szczególne zastrzeżenia dotyczyły badań nad bronią biologiczną i możliwością rozprzestrzenienia się śmiercionośnych wirusów. Trwogę wzbudził ponadto rozwój robotyki i badań nad sztuczną inteligencją, której skutkiem musiało być pojawienie się androidów i nieuchronnych napięć w ich relacjach z ludźmi. Osobnym problemem stały się dla filmowców hybrydy będące połączeniem ludzi i części elektronicznych. Podobnie zastanawiał scenarzystów i reżyserów rozwój inżynierii genetycznej, który prowadził do tworzenia zmutowanych osobników ludzkich. Pewna część filmowych dystopii rozważała możliwość upadku systemów demokratycznych i rozwoju w ich miejsce reżimów autorytarnych, często w oparciu o szerokie poparcie społeczne. W obrębie tej odmiany dystopii mieszczą się także filmy przestawiające konsekwencje współczesnego hedonizmu i konsumpcjonizmu. Problemem jest jednak, iż dzieła krytyczne wobec wymienionych zjawisk same bywały reklamami atrakcyjnych produktów.

EN

Science fiction films from the second half of the 20th and early 21st century, contain many visions of the future, that were also a reflection on the achievements and shortcomings of the present. In the 1960s, works of cinematography were dominated by optimism and faith in the possibility of never-ending progress. People predicted the vanishing of political divisions between blocks of states and future joint space exploration. The set designers collaborated with scientists, which manifested in the depiction of cosmic constructions far beyond the real technical possibilities. Beginning in the 1970s, pessimism and the belief that the future would primarily intensify the negative phenomena of the present began to increase in films. Fears of the future were saturated with an indication of various possible defects and insoluble contradictions between them. Therefore, while a certain part of dystopian visions portrayed the threat of an increase of crime, another presented the future as saturated with state control mechanisms and the universality of surveillance. The fears shown on the screens were also caused by the growth of large corporations, especially of their growing political influence or possibility of them remaining outside the system of democracy. The filmmakers also presented their suppositions related to the creation of new types of weapons by corporations, the use of which exceeded current legal norms. Particular reservations concerned the research on biological weapons and the possibility of the spread of deadly viruses. Moreover, the development of robotics and artificial intelligence research aroused fear, which must have resulted in the appearance of androids and the inevitable tensions in their relations with people. Hybrids being a combination of human body and electronic components have become a separate problem for filmmakers. Similarly, screenwriters and directors wondered about the development of genetic engineering that led to the creation of mutated human individuals. Some film dystopias considered the possibility of democratic systems collapsing and authoritarian regimes developing in their place, often based on broad public support. Within this variety of dystopia there are also films showing the consequences of modern hedonism and consumerism. The problem is, however, that works critical to these phenomena were themselves advertisements for attractive products.  

Keywords

PL

XX wiek; filmy science fiction; utopia; dystopia; przyszłość; fantastyka naukowa; XX wiek; filmy science fiction; utopia; dystopia; przyszłość; fantastyka naukowa

EN

20th century; science fiction films; utopia; dystopia; future; science fiction

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2019
• Issue: 3
• Pages: 171-211

Dates

published

2019-06-30

Contributors

author

Cezary Wąs

• Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000-0002-5163-9248

References

• ADILON/DAVID/MAUBANT/NICOL/PERROT 2001 – Jacqueline Adilon, Brigitte David, Jean-Louis Maubant, Monique Nicol, Pere Marc Perrot, Georges Adilon. Architecture, peinture, Lyon 2001.
• ALEKSANDROWICZ 2017 – Paweł Aleksandrowicz, Metropolis Fritza Langa jako pierwowzór i inspiracja współczesnych filmowych dystopii, [w:] Narracje fantastyczne, red. Ksenia Olkusz, Krzysztof M. Maj, Krakow 2017.
• ANDERSON 1985 – Craig W. Anderson, Science Fiction Films of the Seventies, Jefferson 1985.
• ANDERSON/MCQUARRIE 1995 – Kevin James Anderson, Ralph McQuarrie, The Illustrated Star Wars Universe, New York 1995, s. 186–207.
• ARCHER 2015 – Neil Archer, Paris ja t’aime (plus). Europhobia as Europeanness in Luc Besson and Pierre Morel’s Dystopia Trilogy, [w:] The Europeanness of European Cinema: Identity, Meaning, Globalization, ed. Mary Harrod, Mariana Liz, Alissa Timoshkina, London 2015
• BARNETT 2015 – Brett A. Barnett, 20 Years Later A Look Back at the Unabomber Manifesto, „Perspectives on Terrorism” 2015, nr 6, s. 60–71.
• BARR/BRAY/WALLACE/WINDHAM 2015 – Patricia Barr, Adam Bray, Daniel Wallace, Ryder Windham, Ultimate Star Wars. Characters. Creatures. Locations. Technology. Vehicles, New York 2015, s.v. Princess Leia, s. 112–115.
• BEELER 1996 – Michael Beeler, Escape from N.Y.: Filming the Original, „Cinefantastique” 1996, nr 2 (28).
• BLAXELL 2010 – Vivian Blaxell, Preparing Okinawa for Reversion to Japan: The Okinawa International Ocean Exposition of 1975, the US Military and the Construction State, „The Asia-Pacific Journal” 2010, nr 2 (29).
• BRAUN 1952 – Werner von Braun, Crossing the Last Frontier, „Colliers”, March 22, 1952.
• CHALLANS 2008 – Tim Challans, The Enterprise of Military Ethics: Jean-Luc Picard as Starfleet’s Conscience, [w:] Star Trek and Philosophy. The Wrath of Kant, red. Jason T. Eberl, Kevin S. Decker, Chicago–La Salle (Illinois) 2008.
• CHARLES/HALL 2013 – Alexander Charles, Olivier Hall, Tech-Noir and the Critical Dystopia in the 21st Century: Wimmer’s Equilibrium, [w:] Marxism and the Movies. Critical Essays on Class Struggle in the Cinema, red. Mary K. Leigh, Kevin K. Durand, Jefferson 2013.
• DECKER 2008 – Kevin S. Decker, Inhuman Nature, or What’s It Like to Be a Borg, [w:] Star Trek and Philosophy. The Wrath of Kant, red. Jason T. Eberl, Kevin S. Decker, Chicago–La Salle (Illinois) 2008, s. 131–146.
• DOBRASZCZYK 2019 – Paul Dobraszczyk, Future Cities: Architecture and the Imagination, London 2019.
• DOUGLAS 1996 – George H. Douglas, Scyscrapers. A Social History of the Very Tall Building in America, Jefferson 1996.
• EDE 2010 – Laurie N. Ede, British Film Design: A History, London–New York 2010.
• EDE 2012 – Laurie N. Ede, British Film Design in the 1970s, [w:] British Film Culture in the 1970s. The Boundaries of Pleasure, red. Sue Harper, Justin Smith, Edinburgh 2012.
• FINLAY 2011 – Hugh Finlay (et. al.), Africa on a Shoestring, Melbourne 2011.
• FRAYLING 2005 – Christopher Frayling, Ken Adam and the Art of Production Design, London–New York 2005.
• GLANCEY 2009 – Jonathan Glancey, From Metropolis to Blade Runner: architecture that stole the show, „The Guardian” 5 November 2009, https://www.theguardian.com/artanddesign/2009/nov/05/architecture-film-riba
• GRAHAM 2016 – Stephen Graham, Vertical noir: Histories of the future in urban science fiction, „City. Analysis of urban trends, culture, theory, policy, action” 2016, nr 3.
• GUSCHELBAUER 2010 – Caroline Dorothea Guschelbauer, Formensprachen der Filmarchitektur im Weimarer Kino, praca magisterska pod kier. Univ.-Prof. Dr. Brigitte Marschall, Universitat Wien 2010.
• HIDALGO 2016 – Pablo Hidalgo (et al.), Star Wars Character Encyclopedia, Updated and Expanded, New York 2016, s.v. Princess Leia, s. 159
• HODGEST/MEAD 2017 – Craig Hodgest, Syd Mead, The Movie Art of Syd Mead: Visual Futurist, London 2017.
• JAMESON 2011 – Frederic Jameson, Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, przeł. Maciej Płaza, Małgorzata Frankiewicz, Andrzej Miszk, Krakow 2011.
• KACZYNSKI 1995 – Theodore Kaczynski, Industrial Society and its Future, „Washington Post” (1995).
• KAES 2008 – Anton Kaes, Metropolis (1927). City, Cinema, Modernity, [w:] An Essential Guide to Classic Films of the Era Weimar Cinema, red. Noah Isenberg, New York 2008.
• KAJI-O’GRADY/RAISBECK 2005 – Sandra Kaji-O’Grady, Peter Raisbeck, Prototype cities in the sea, „The Journal of Architecture” 2005, nr 4 (10).
• KENT 1977 – Leticia Kent, Werner Herzog: „Film Is Not the Art of Scholars, But of Illiterates”, „The New York Times” 1977, September 11.
• LORENZ/GASMI/RADEBAUGH/BARNES/ORI 2013 – Ralph D. Lorenz, Nabil Gasmi, Jani Radebaugh, Jason W. Barnes, Gian G. Ori, Dunes on planet Tatooine: Observation of barchan migration at the Star Wars film set in Tunisia, „Geomorphology” 2013, nr 201, s. 264–271.
• MCALEER 1989 – Neil McAleer, Space Stations of the Mind: The First Space Station. Was a Big Hollow „Moon” Made Entirely of Brick, „Boy’s Life” 1989 (September), nr 9.
• MCKINNEY/KOLINS/WALLACE 1998 – Brandon McKinney, Scott Kolins, Daniel Wallace, Star Wars: The Essential Guide to Planets and Moons, New York 1998.
• MEADOWS/MEADOWS/RANDERS/BEHRENS 1972 – Donella H. Meadows, Dennis L. Meadows, Jorgen Randers, William W. Behrens III, The Limits to Growth: A report for the Club of Rome’s Project on the Predicament of Mankind, New York 1972 (eaedem, Granice wzrostu, przeł. Wiesława Rączkowska, Stanisław Rączkowski, wstęp Kazimierz Secomski, Warszawa 1973).
• Metropolis. Ein filmisches Laboratorium der modernen Architektur 2000 – Metropolis. Ein filmisches Laboratorium der modernen Architektur, Hg. Wolfgang Jacobsen, Werner Sudendorf, Stuttgart 2000.
• NYILAS 2016 – Agnes Nyilas, On the Formal Characteristics of Kiyonori Kikutake’s ‘Marine City’ Projects Published at the Turn of the 50’s and 60’s, „Architecture Research” 2016, nr 6 (4).
• OPREANU 2013 – Lucia Opreanu, Remembrance versus Reinvention: Memory as Tool of Survival and Act of Defiance In Dystopian Narratives, „University of Bucharest Rewiev” 2013, nr 2.
• PEHNT 1985 – Wolfgang Pehnt, Expressionist Architecture in Drawings, New York 1985.
• PETTERSEN 2014 – David Pettersen, American Genre Film in the French Banlieue, „Cinema Journal” 2014, nr 3 (53).
• RAWSKA 2017 – Narracje fantastyczne, red. Ksenia Olkusz, Krzysztof M. Maj, Krakow 2017.
• REID 2000 – Robin Anne Reid, Ray Bradbury: A Critical Companion, Westport 2000.
• RYBICKY 2009 – Dan Rybicky, „And Maybe There Is a Way to Give Hollywood the Kick in the Ass That It Leeds”. An Interview with Filmmaker Karym Kusama, [w:] Filming Difference. Actors, Directors, Producers and Writers on Gender, Race and Sexuality in Film, red. Daniel Bernardi, Austin 2009.
• SANSWEET/HIDALGO/VITAS/WALLACE/CASSIDY/FRANKLIN/KUSHNIS 2008 – Stephen J. Sansweet, Pablo Hidalgo, Bob Vitas, Daniel Wallace, Chris Cassidy, Mary Franklin, Josh Kushnis, The Complete Star Wars Encyclopedia, t. 1: A–G, New York 2008, sub voce: Alderaan, s. 18–19.
• SCHAUER 2017 – Bradley Schauer, Escape Velocity: American Science Fiction Film, 1950–1982, Middletown 2017.
• SHAIL 2004 – Robert Shail, Masculinity, Kurt Russell and the Escape Films, [w:] The Cinema of John Carpenter. The Technique of Terror, red. Ian Conrich, David Woods, London–New York 2004.
• WINDHAM 2009 – Ryder Windham, Rise and Fall of Darth Vader, New York 2009.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.07.10