Kaplice św. św. Piotra i Pawła oraz św. Mikołaja w przestrzeni katedry krakowskiej w XIII–XV wieku

• Authors: Piotr Pajor

Abstracts

EN

The article presents a proposal for a new reading of the functions, history and formal transformations of the chapels of St. st. Peter and Paul and St. Nicholas. The chapels were added to the aisles of the romanesque cathedral, but during the construction of the present church (1320–1364) they were included in the new building, which lead to their extensive reconstruction and enlargement. The time and circumstances of the construction of the chapel of St. Nicholas are unknown. Chapel of St. st. Peter and Paul, according to the local tradition, in its original form, was founded by Bishop Prandota, most likely in connection with the cult of St. Stanislaus, canonized in 1253. Although, according to almost all the literature to date, a year later the saint’s relics were placed in the center of the nave of the cathedral, it seems more likely that they were placed in the aforementioned chapel. In the Gothic cathedral, the altar of St. Stanislaus was moved to its central point, but the chapel of St. st. Peter and Paul retained an important role in the worship of the martyr, as it included his arm reliquary, and from some point on also an old empty sarcophagus, in which, after canonization, the main particle of the remains were laid. In the 15th century chapel of St. Nicholas was the place where the reliquary of the saint’s head was presented. Fot this purpose, gallery was erected above its entrance. The chapels were extended so that they joined both the aisles and the transept, in the center of which the altar of St. Stanislaus was placed; thus, all three objects form a line that crosses the main axis of the church. It seems that the decision for such a sacral topography composition was made already during the construction of the cathedral, modifying the original project, assuming the erection of a narrow transept.

PL

Artykuł prezentuje propozycję nowego odczytania funkcji, historii i przekształceń formalnych kaplic św. św. Piotra i Pawła oraz św. Mikołaja, przylegających do korpusu nawowego katedry w Krakowie. Kaplice te dostawiono jako aneksy do katedry romańskiej, ale podczas powstawania obecnego kościoła (1320–1364) zostały przebudowane i włączone do nowej budowli. Kaplica św. św. Piotra i Pawła została prawdopodobnie ufundowana przez biskupa Prandotę jako miejsce spoczynku relikwii św. Stanisława po jego kanonizacji w 1253 roku. W gotyckiej katedrze ołtarz tego świętego przeniesiono do jej centralnego punktu, ale obie kaplice także odgrywały rolę w jego kulcie. W kaplicy św. Mikołaja wystawiano bowiem relikwie głowy męczennika, zaś w kaplicy św. św. Piotra i Pawła – relikwie ramienia oraz dawny kamienny sarkofag, w którym szczątki spoczywały w okresie po kanonizacji.

Keywords

PL

kult świętych; relikwie; architektura gotycka; Kraków; średniowiecze

EN

cult of Saints; relics; Gothic architecture; Kraków; Middle Ages

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2020
• Issue: 5
• Pages: 39-59

Dates

published

2020

Contributors

author

Piotr Pajor

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Instytut Historii Sztuki i Kultury

• https://orcid.org/0000000219578326

References

• AZK – Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu.
• DŁUGOSZ, [LB] – Ioannis Dlugossi, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 1–3, wyd. Aleksander Przezdziecki, Cracoviae 1863–1864 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 8).
• DŁUGOSZ [1887] – Joannis Dlugossi, Opera. Vita S. Stanislai – Vita B. Kunegundis – Vitae episcoporum poloniae – Vita Sbignei de Oleśnica cardinalis – Clenodia. Banderia Prutenorum – Epistolae, wyd. Ignatius Polkowski, Żegota Pauli, Cracoviae 1887 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 1).
• DŁUGOSZ [1974] – Jana Długosza Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga siódma, księga ósma, Warszawa 1974.
• GRUNEWEG – Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618): über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, wyd. Almut Bues, Wiesbaden 2008.
• KDKK – Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, t. 1–2, wyd. Franciszek Pieko siński, Kraków 1874–1883.
• MPH – Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 1–4, Lwów 1864–1884.
• MPV – Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1, Cracoviae 1913.
• ALBRECHT 2003 – Stephan Albrecht, Die Inszenierung der Vergangenheit im Mittelalter. Die Klöster von Glastonbury und Saint-Denis, München 2003.
• BEŁCH 1977 – Stanisław Bełch, Święty Stanisław. Biskup Męczennik. Patron Polaków, London 1977.
• BINSKI 2004 – Paul Binski, Becket’s Crown. Art and Imagination in Gothic England, New Haven–London 2004.
• BORAWSKA 1950 – Danuta Borawska, Z dziejów jednej legendy. W sprawie genezy kultu św. Stanisława biskupa, Warszawa 1950.
• BRACHMANN 2008 – Christoph Brachmann, Um 1300. Vorparlerische Architektur im Elsass, in Lothringen und Südwestdeutschland, Korb 2008.
• CROOK 2011 – John Crook, English Medieval Shrines, Woodbridge 2011.
• CROSSLEY 1985 – Paul Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380, Kraków 1985.
• CROSSLEY 2001 – Paul Crossley, Bohemia Sacra and Polonia Sacra. Liturgy and History in Prague and Krakow Cathedrals, „Folia Historiae Artium”, Nova Series, t. 7 (2001), s. 49–69.
• CZYŻEWSKI 2003 – Krzysztof J. Czyżewski, Srebrne wyposażenie średniowiecznego ołtarza św. Stanisława w Katedrze Krakowskiej, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 9 (2003), s. 11–52.
• CZYŻEWSKI 2008 – Krzysztof J. Czyżewski, Martin Gruneweg o krakowskiej katedrze, [w:] „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. Wojciech Walanus, Kraków 2008, s. 243–256.
• CZYŻEWSKI 2016 – Krzysztof J. Czyżewski, Kaplica Wazów – czyli ostatnie mauzoleum jagiellońskie na Wawelu, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 77–129.
• FIRLET 2016 – Janusz Firlet, Badania archeologiczno-architektoniczne we wnętrzu kaplicy Wazów przy katedrze krakowskiej, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 163–170.
• FIRLET/PIANOWSKI 2000 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, „Kwartalnik architektury i Urbanistyki”, t. 44 (2000), z. 4, s. 207–236.
• FIRLET/PIANOWSKI 2017 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Zespół katedry krakowskiej w XI i XII wieku, [w:] Klejnot w koronie. 650-lecie konsekracji katedry krakowskiej, red. Jacek Urban, Ewelina Zych, Kraków 2017, s. 45–62.
• HORN 2017 – Hauke Horn, Erinnerungen, geschrieben in Stein. Spuren der Vergangenheit in der mittelalterlichen Kirchenarchitektur, Berlin 2017.
• JANICKI 2003 – Marek Janicki, Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI wieku), cz. 1: Epitafia biskupie i królewskie, „Studia Waweliana”, t. 11–12 (2002–2003), s. 43–72.
• KALINOWSKA 1991 – Janina Kalinowska, Kaplica Jana Hińczy w katedrze na Wawelu i jej malowidła ścienne, „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 5 (1991), s. 133–231.
• KRATZKE 2005 – Christine Kratzke, Ausstrahlung und Anblick. Hagioskope in mittelalterlichen Klosterkirchen der Zisterzienser und Zisterzienserinnen im architekturhistorischen Kontext, [w:] Licht und Farbe in der mittelalterlichen Backsteinarchitekur des südlichen Ostseeraums, red. Ernst Badstübner et al., Berlin 2005, s. 71–97.
• KUMOR 1998 – Bolesław S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
• LE POGAM 2003 – Pierre-Yves Le Pogam, The Hagioscope in the Princely Chapels in France from the 13th to the 15th Century, [w:] Court chapels of the High and Late Middle Ages and their Artistic Decoration: Proceedings from the International Symposium, red. Jiří Fajt, Praha 2003, s. 171–178.
• PIANOWSKI 2006 – Zbigniew Pianowski, Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, [w:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII wieku, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006, s. 163–220.
• PIANOWSKI 2007 – Zbigniew Pianowski, Wawel około roku 1250, „Wiadomości Konserwatorskie”, t. 21 (2007), s. 11–14.
• PIETRUSIŃSKI 1975 – Jerzy Pietrusiński, Katedra krakowska – biskupia czy królewska. Dzieje fun dacji, [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 29 i 30 listopada 1973, red. Piotr Skubiszewski, Warszawa 1975, s. 249–273.
• PIETRUSIŃSKI 1996 – Jerzy Pietrusiński, Krakowska katedra romańska fundacji króla Bolesława II Szczodrego, [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały Sesji Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1996, s. 43–107.
• POLKOWSKI 1885 – Ignacy Polkowski, Grób i trumna ś. Stanisława na Wawelu. Studium archeologiczno-historyczne, Kraków 1885.
• ROŻEK 1979 – Michał Rożek, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensia”, t. 11 (1979), s. 433–460.
• ROŻEK 1980 – Michał Rożek, Katedra wawelska w XVII w., Kraków 1980.
• ROŻNOWSKA-SADRAEI 2008 – Agnieszka Rożnowska-Sadraei, Pater Patriae. The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200–1455, Kraków 2008.
• STARNAWSKA 2008 – Maria Starnawska, Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
• ULIČNÝ 2015 – Petr Uličný, The Choirs of St Vitus’s Cathedral in Prague: A Marriage of Liturgy, Coronation, Royal Necropolis and Piety, „Journal of the British Archaeological Association”, t. 168 (2015), s. 186–233.
• WALCZAK 1992 – Marek Walczak, Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Studia Waweliana”, t. 1 (1992), s. 7–28.
• WALCZAK 2001 – Marek Walczak, „Alter Christus”. Studia nad obrazowaniem świętości w sztuce średniowiecznej na przykładzie św. Tomasza Becketa, Kraków 2001.
• WALCZAK 2006 – Marek Walczak, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006.
• WĘCŁAWOWICZ 2005 – Tomasz Węcławowicz, Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich.Funkcje i możliwości interpretacji, Kraków 2005.
• WĘCŁAWOWICZ 2014 – Tomasz Węcławowicz, Królewski kościół katedralny na Wawelu. W rocznicę konsekracji 1364–2014, Kraków 2014.
• WOJCIECHOWSKI 1900 – Tadeusz Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków 1900.
• ŻUROWSKA 1972 – Klementyna Żurowska, Geneza zachodniej części tak zwanej drugiej katedry wawelskiej, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki”, t. 10 (1972), s. 35–72.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.09.03

Biblioteka Nauki

2016278