Teoria tayloryzmu i „mieszkania najmniejsze” w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce

• Authors: Eleonora Jedlińska

Title variants

EN

The theory of Taylorism and the „smallest flats” in the period between the World War One and the World War Two in Poland

Abstracts

EN

The article focuses on selected aspects of the Taylorism theory used in housing construction in the 1920s and 1930s, it is between the World Wars in Poland, and their implementation in the context of the concept of housing for everyone. The idea, which was transferred from the United States to Europe after the First World War, became popular in modernist circle over time. Taylor’s views found fertile ground among Europe’s leading architects and urban planners (of which Ozenfant, Le Corbusier, Mies van der Rohe, Walter Gropius, Stanisław and Barbara Brukalski, Szymon i Helena Syrkusowie, Józef Szanajca played a special role). They were implemented through the realization of such ideas, as „machine cities”, „machine houses/dwellings”, „smallest flats”, etc. as places of education of modern man. In view of the acute housing shortage in Europe after World War One and the much more difficult situation in Poland, it was essential to cover the housing shortage in the largest cities. The housing problem in Poland became a state issue. Large-scale efforts have been made to build affordable houses and apartments. Thus, according to Taylor’s theories, so-called functional – economic dwellings (so-called gallery houses) were designed, the uniform and inexpensive flats. Architecture and art – according to the apologists of Taylorism – in the twenty years between the World Wars, as well as social tasks were to politicize of the collaborating artists, architects and urban planners. The so called functional architecture was seen as conductive to the organization of everyday life and the education of its users, who were increasingly subject to state policy. The aesthetics of mechanical repetition, standardization, rhythm an economy propagated in Europe were reflected in industrial productivity and the increase in industrial production, leading to utopian notions of building a total order. The ideas of Taylorism, who invoked the purity of the unadorned form, hygiene and usefulness, efficiency, economization, etc., and tried to appropriate all areas of human existence, now appear as an ideology that forces the acceptance of the „minimum requirement” in order to realize the demands of the modernists, whose projects have strengthened attitudes towards the totalitarianization of life.

PL

Artykuł koncentruje się na wybranych aspektach teorii tayloryzmu wykorzystywanych w budownictwie mieszkaniowym w latach 20. i 30. XX wieku, to jest w okresie międzywojennym w Polsce, oraz ich realizacji w kontekście koncepcji mieszkań dla każdego. Idea ta, przeniesiona ze Stanów Zjednoczonych do Europy po I wojnie światowej, z czasem stała się popularna w środowisku modernistycznym. Poglądy Taylora znalazły podatny grunt wśród czołowych europejskich architektów i urbanistów (szczególną rolę odegrali Ozenfant, Le Corbusier, Mies van der Rohe, Walter Gropius, Stanisław i Barbara Brukalscy, Szymon i Helena Syrkusowie, Józef Szanajca). Wdrażano je poprzez realizację takich idei, jak „miasta maszyny”, „domy/mieszkania maszyny”, „najmniejsze mieszkania”, itp. jako miejsca edukacji nowoczesnego człowieka. Wobec dotkliwego niedoboru mieszkań w Europie po I wojnie światowej i znacznie trudniejszej sytuacji w Polsce, niezbędne było pokrycie braków mieszkaniowych w największych miastach. Problem mieszkaniowy w Polsce stał się sprawą państwową. Na dużą skalę podjęto działania zmierzające do budowy niedrogich domów i mieszkań. I tak, zgodnie z teoriami Taylora, zaprojektowano tzw. mieszkania funkcjonalne – ekonomiczne (tzw. domy galeriowe), jednolite i niedrogie. Architektura i sztuka – zdaniem apologetów tayloryzmu – w dwudziestoleciu międzywojennym, podobnie jak zadania społeczne, miały upolitycznić współpracujących ze sobą artystów, architektów i urbanistów. Tak zwana architektura funkcjonalna była postrzegana jako sprzyjająca organizacji życia codziennego i edukacji jej użytkowników, którzy w coraz większym stopniu podlegali polityce państwa. Propagowana w Europie estetyka mechanicznej powtarzalności, standaryzacji, znajdowała odzwierciedlenie w wydajności przemysłu i wzroście produkcji przemysłowej, prowadząc do utopijnych wyobrażeń o budowaniu totalnego porządku. Idee tayloryzmu, który powoływał się na czystość nieupiększonej formy, higienę i użyteczność, wydajność, ekonomizację itp. i próbował zawłaszczyć wszystkie dziedziny ludzkiej egzystencji, jawią się teraz jako ideologia wymuszająca akceptację „minimum wymagań” w celu realizacji postulatów modernistów, których projekty wzmocniły postawy totalitaryzacji życia.

Keywords

PL

Tayloryzm; modernizm; „najmniejsze mieszkania“; 20-lecie międzywojenne; totalitaryzacja

EN

Taylorism; modernism; „smallest flats”; the 20th anniversary of the interwar period; totalitarianization

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2021
• Issue: 8
• Pages: 35-62

Dates

published

2021

Contributors

author

Eleonora Jedlińska

• Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000243225563

References

• [b.a.] 1930 – Meble żelazne, „Organizacja Gospodarstwa Domowego” 1930, nr 8, s. 122–123.
• ADAMIECKI 1924 – Karol Adamiecki, „Harmonizacja jako jedna z głównych podstaw organizacji naukowej”, odczyt na I Międzynarodowym Kongresie Naukowej Organizacji, „Przegląd Techniczny” 1924, nr 49, s. 551–554.
• BARANOWICZ 1975 – Zofia Baranowicz, Pisma, Wrocław 1975.
• BRUKALSKA 1929 – Barbara Brukalska, Kuchnia współczesna, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1929, nr 1, s. 8–11.
• BRUKALSKI 1930 – Stanisław Brukalski, O planach małych mieszkań, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1930, nr 3, s. 5–10.
• CHMIELEŃSKA 1929 – Marja Chmieleńska, Planujemy racjonalnie mieszkania, „Organizacja Gospodarstwa Domowego” 1929, nr 2, s. 17–19.
• CHOMĄTOWSKA 2014 – Beata Chomątowska, Lachert i Szanajca. Architekci awangardy, Wołowiec 2014, s. 307.
• van DOESBURG 1931 – Theo van Doesburg, Ewolucja architektury nowoczesnej w Holandii, „Architektura i Budownictwo” 1931, nr 8–9, s. 338–440.
• GIEDION 1968 – Siegrfried Giedion, Przestrzeń, czas, architektura, tłum. J. Olkiewicz, Warszawa 1968.
• GROPIUS 1929 – Walter Gropius, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1929, nr 9, s. 20.
• GROPIUS 2014 – Walter Gropius, Pełnia architektury, tłum. K. Kopczyńska, Kraków 2014.
• GUILLEN 1997 – Mauro F. Guillen, Scientific Management’s Lost Aesthetic: Architecture, Organization, and the Taylorised Beauty of the Mechanical, „Administrative Science Quarterly” 1997, vol. 42 (4), s. 682–715.
• HEAD 2005 – Simon Head, The new ruthless economy. Work and power in the digital age, Oxford University Press 2005.
• JAFFE 1957 – William J. Jaffe, Ford and the Evolution of Modern Industrial Management, New York University Press, New York 1957.
• JENCKS 1982 – Charles Jencks, Le Corbusier – tragizm współczesnej architektury, tłum. M. Biegańska, Warszawa 1982.
• KOBRO 1936 – Katarzyna Kobro, Funkcjonalizm, „Forma” 1936, nr 4, s. 10.
• KOBRO/STRZEMIŃSKI 1931 – Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego, Biblioteka „a.r.”, Łódź 1931, nr 2, s. 50–51.
• LAUTERBACH 1925 – Alfred Lauterbach, Zagadnienia wielkiego miasta, „Architektura i Budownictwo” 1925, nr 2, s. 21.
• LE CORBUSIER 1928a – Le Corbusier, Le cycle nouveau de l’Architecture. Pour bâtir: Standariser et Tayloriser, Paris 1928. Suplement do Bulletin du Redressement français, 1er mai 1928: propos sur Pessac, le pavillon de l’Esprit nouveaux et le Weissenhof. Fondation Le Corbusier 10, Square du Docteur-Blanche, Paris-16e, [nlb.].
• LE CORBUSIER 1928b – Le Corbusier, Pour BATIR: TANDARISER pour pouvoir INDUSTRIALISER et TAYLORISIER, Paris 1928. Suplement do Bulletin du Redressement français, 1er mai 1928: propos sur Pessac, le pavillon de l’Esprit nouveaux et le Weissenhof. Fondation Le Corbusier 10, Square du Docteur-Blanche, Paris-16e, [nlb.].
• Le Corbusier 1987 – Le Corbusier, une encyclopedie. Monographie, Centre Georges Pompidou, red. Claude Eveno, Paris 1987, s. 397–400.
• LEŚNIAKOWSKA 2004 – Marta Leśniakowska, Modernistka w kuchni. Barbara Brukalska, Grete Schütte-Lihotzky i „polityka kuchenna” (wstęp do architektury modernizmu), „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2004, nr 1–2, s. 179–196.
• LEŚNIAKOWSKA 2005 – Marta Leśniakowska, Dom Adama, dom Ewy: dyskurs różnicy w (pod)tekstach historii architektury, „Rocznik Historii Sztuki” 2005, nr 30, s. 31–45.
• LEŚNIAKOWSKA 2016 – Marta Leśniakowska, Barbara Brukalska: subtelna budowniczka płaszczyzn i form, [w:] Architektki, red. Tomasz Kunz, Kraków 2016, s. 37–45.
• LEŚNIAKOWSKA 2018 – Marta Leśniakowska, Pokój z widokiem. Barbara Brukalska & Nina Jankowska, sp. z o.o., [w:] Szklane domy. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918, red. Joanna Kordjak, wyd. Zachęta, Warszawa 2018, s. 108.
• McLEOD 1983 – Mary McLeod, Architecture or revolution: Taylorisme, Technocracy, and Social Change, „Art Journal” 1983, nr 2.
• MIES VAN DER ROHE 1924 – Ludwig Mies van der Rohe, Budowa I, „Blok” 1924, nr 1, s. 1.
• MURARD/ZYLBERMAN 1978 – Lion Murard, Patrick Zylberman, Esthetique du Taylorisme. L’habitat ratinnel en Alemagne: de la stabilisation à la stabilistaion d’Hitler (1924–1933), red. Jean-Hubert Martin, Werner Spies, [w:] Paris–Berlin. Rapports et contrastes France–Allemagne 1900–1933, katalog wystawy w Centre Pompidou w Paryżu, Paris 1978, s. 390.
• NAGABCZYŃSKA 1930 – Janina Nagabczyńska, W minimum przestrzeni – maksimum wygody, „Organizacja Gospodarstwa Domowego” 1930, nr 10, s. 150.
• OLSZEWSKI 1988 – Andrzej K. Olszewski, Idee Le Corbusiera w Polsce, [w:] Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Anna Marczak-Krupa, Warszawa 1988, s. 483–491.
• OUD 1926 – Johannes Jacobus Oud, Wychowanie przez architekturę, „Praesens” 1926, nr 1, s. 4–5.
• RYBICKA 2000 – Elżbieta Rybicka, Projektowanie miasta. (O dyskursie urbanistycznym dwudziestolecia), „Teksty Drugie” 2000, nr 4, s. 71.
• SALINGER 1981 – Jerome David Salinger, Wyżej podnieście strop, cieśle i Seymour – Introdukcja, tłum. M. Skibniewska, Warszawa 1981, s. 81–82.
• STRZEMIŃSKI 1947 – Władysław Strzemiński, Łódź sfunkcjonalizowana, reprint [w:] „Myśl Współczesna” 1947, nr 11, s. 444.
• STRZEMIŃSKI 1958 – Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, s. 246.
• SYRKUS 1926 – Szymon Syrkus, Preliminarz architektury, „Praesens” 1926, nr 1, s. 14.
• SYRKUS 1929 – Szymon Syrkus, II Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej. Frankfurt nad Menem, 24–26 października 1929 r., „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1929, nr 9, s. 16–21.
• SYRKUS 1976 – Helena Syrkus, Ku idei osiedla społecznego, Warszawa 1976, s. 11–12.
• ŚWIECHOWSKI 1988 – Zygmunt Świechowski, Metalowy mebel funkcjonalistów i jego recepcja, [w:] Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Anna Marczak-Krupa, Warszawa 1988, s. 492–501.
• TOEPLITZ 1930 – Teodor Toeplitz, Znaczenie małego mieszkania, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1930, nr 3, s. 1–4.
• TUROWSKI 1997 – Andrzej Turowski, Awangardowe marginesy, Warszawa 1997.
• WICHERT 1928 – Fritz Wichert, Die Neue Baukunst als Erzieher, „Das Neue Frankfurt” 1928, nr 12, s. 235.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.12.03

Biblioteka Nauki

29519263