Stimmen von einst. Jiddisch in der Literatur Polens

• Authors: Elvira Grözinger
• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Ausgehend von dem Postulat, dass die moderne jiddische Literatur, die auf polnischem Boden entstand, Teil der polnischen Literatur ist (Marian Fuks), wird das Verhältnis von vier Dichtern polnischer und jiddischer Sprache – Julian Tuwim, Rajzel Żychlińska, Abraham Sutzkever und Arnold Słucki – zur polnisch- und jiddischsprachigen Literatur und Kultur beleuchtet. Ihre Funktion als Bindeglied und Mittler zwischen den beiden Polen der Literatur Polens war jedoch nicht von Dauer. Während heute in Polen nur noch Tuwim und Słucki als polnische Dichter wahrgenommen werden, sind die jiddisch schreibenden Dichter unbekannt oder vergessen.

PL

Wychodząc z założenia, że nowoczesna literatura w jidysz, której kolebką jest polska ziemia, jest częścią literatury polskiej (Marian Fuks), rozważa siȩ stosunek czworga poetów piszących po polsku lub w jidysz –Juliana Tuwima, Rajzli Żychlińskiej, Abrahama Sutzkevera i Arnolda Słuckiego – do literatury i kultury w obydwóch językach. Ich znaczenie jako pośredników między tymi dwoma biegunami polskiej kultury było tylko tymczasowe. W dzisiejszej Polsce jedynie Tuwim i Słucki są uważani za polskich poetów, natomiast poeci piszący w jidysz są nieznani lub zapomniani.

EN

Regarding the thesis that modern Yiddish literature which came into being on Polish soil is a part of Polish literature (Marian Fuks), the attitude of the four poets who wrote in Polish or in Yiddish – Julian Tuwim, Rajzel Żychlińska, Abraham Sutzkever and Arnold Słucki – towards literature and culture in Polish and Yiddish are scrutinized. Their function as bridges between the two poles of Polish culture was only temporary. While only Tuwim and Słucki are regarded as Polish writers in Poland today, the other two poets, who wrote in Yiddish, are unknown or forgotten.

Keywords

DE

Moderne; jiddische Literatur; polnische Literatur; Julian Tuwim; Rajzel Żychlińska; Abraham Sutzkever; Arnold Słucki

PL

Modernizm; literatura jidysz; literatura polska; Julian Tuwim; Rajzel Żychlińska; Abraham Sutzkever; Arnold Słucki

EN

modernism; jidysh literature; Polish literature; Julian Tuwim; Rajzel Żychlińska; Abraham Sutzkever; Arnold Słucki; modernism; jidysh literature; Polish literature; Julian Tuwim; Rajzel Żychlińska; Abraham Sutzkever; Arnold Słucki

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen
• Year: 2011
• Pages: 57-78

Dates

published

2011-12-30

Contributors

author

Elvira Grözinger

References

• ADALBERG, SAMUEL (1889-94): Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. [Das Buch der polnischen Sprichwörter, Redensarten und Ausdrücke]. Warszawa.
• AUGUSTYNIAK, ANNA (2010): Irena płacząca za szafą. [Irena, hinter dem Schrank weinend]. In: Wysokie Obcasy: http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53662,8682993,Irena_płaczaca_za_szafą.html (23.11.2010).
• BERGMAN, OLAF (1998): Narodowa Demokracja wobec problematyki żydowskiej w latach 1918-1929. [Die Nationaldemokratie und die jüdische Frage in den Jahren 1918-1929]. Poznań.
• BUDA, ALEKSANDRA (2010): Język szmoncesu. [Die Sprache der Schmonzette]. In: Stacja Kultura.pl: http://stacjakultura.pl/2,10,5919,Jezyk_szmoncesu,artykul.html (12.2.2010, aktualisiert am 12.7.2010).
• COHEN, NATHAN (2003): Books, Writers and Newspapers. The Jewish Cultural Center in Warsaw, 1918-1942 (Hebräisch). Jerusalem.
• ESTREICHER, KAROL (1903): Szwargot więzienny. [Gefängnisgeschwätz]. Kraków.
• FUKS, MARIAN (1979): Prasa żydowska w Warszawie 1828-1939. [Jüdische Presse in Warschau 1828-1939]. Warszawa.
• FUKS, MARIAN (2002): Żydowska literatura. [Jüdische Literatur.] In: BACHÓRZ, JÓZEF / KOWALCZYKOWA, ALINA (eds.) Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1983): Julian Tuwim – ein polnischer Dichter. In: Exil 1:31-41.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1986): Das verlorene Paradies: Zu Arnold Słuckis Dichtung. In: GRÖZINGER, ELVIRA / LAWATY, ANDREAS (eds.): Suche die Meinung. Karl Dedecius dem Übersetzer und Mittler zum 65. Geburtstag. Wiesbaden.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1989): Julian Tuwim. In: ARNOLD, HEINZ LUDWIG / DOMSCH, SEBASTIAN (eds.): Kritisches Lexikon zur fremdsprachigen Gegenwartsliteratur (KLfG). Bd. 10. München.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1991): Ein Dreiecksverhältnis in Geschichte und Gegenwart. Polen, Deutsche, Juden. In: Deutsch-polnische Ansichten zur Literatur und Kultur. Jahrbuch des Deutschen Polen-Instituts 1990:84-108.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1991): Die Literatur Polens. In: ARNOLD, HEINZ LUDWIG / DOMSCH, SEBASTIAN (eds.): Kritisches Lexikon zur fremdsprachigen Gegenwartsliteratur (KLfG). Bd. 12. München.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1999): Das „Judenkind” und „schreckliche Bürger“. Ein Panoptikum der Zwischenkriegsjahre in Julian Tuwims Lyrik. In: KOSTA, PETER et al. (eds.): Juden und Judentum in Literatur und Film des slavischen Sprachraums. Die geniale Epoche. Wiesbaden, 155-172.
• GRÖZINGER, ELVIRA (1999): Juden und das Judenbild in der polnischen Literatur von 1918 bis 1989. In: BLACHETTA-MADAJCZYK, PETRA (ed.): Lebn wil ich ‒ was blieb: jüdische Friedhöfe in Polen. Darmstadt, 145-153.
• GRÖZINGER, ELVIRA (2000): Juden und das Judenbild in der polnischen Literatur von 1918 bis 1989. In: BLACHETTA-MADAJCZYK, PETRA (ed.): „Lebn wil ich”. To co pozostało. Cmentarze żydowskie w Polsce. Białystok, 131-150.
• GRÖZINGER, ELVIRA (2001): ,Trójkąt‘ polsko-niemiecko-żydowski jako temat polskiej literatury współczesnej. [Das polnisch-deutsch-jüdische ‚Dreiecksverhältnis‘ als Thema der polnischen Gegenwartsliteratur]. In: CHRZĄSTOWSKA, BOŻENA (ed.): Obcowanie z wolnością. Poznań/Berlin, 177-190.
• GRÖZINGER, ELVIRA (2005): ‚Polin – Du bist wie die Gesundheit…‘. Die polnischen Juden und das Exil. In: GELHARD, DOROTHEE (ed.): In und mit der Fremde. Über Identität und Diaspora im Ostjudentum. Frankfurt (M.) u. a., 13-33.
• GULDON, ZENON (2005): Z przeszłości Żydów polskich. [Aus der Vergangenheit der polnischen Juden]. Kraków.
• HERTZ, ALEKSANDER (1988): The Jews in Polish Culture. Translated by Richard Lourie. With a Foreword by Czesław Miłosz. Ed. Lucjan Dobroszycki. Evanston/Il.
• HORBATSCH, OLEXA (ed.) (1979): Polnische Gaunersprache I & II. Frankfurt (M.).
• HUFEN, ULI (2010): Das Regime und die Dandys. Russische Gaunerchansons von Lenin bis Putin. Berlin.
• HUNDERT, GERSHON DAVID (2004): Jews in Poland-Lithuania in the Eighteenth Century: A Genealogy of Modernity. Berkeley.
• KAC, DANIEL (2004): Wilno Jerozolimą było. Rzecz o Abrahamie Sutzkeverze. [Wilna war Jerusalem. Über Abraham Sutzkever]. Z przedmową Czesława Miłosza, i wyborem dzieł Sejny Sutzkevera. Sejny.
• KŁAŃSKA, MARIA (1994): Aus dem Schtetl in die Welt, 1772 bis 1938. Ostjüdische Autobiographien in deutscher Sprache. Wien/Köln/Weimar.
• KŁAŃSKA, MARIA (1999): Problemfeld Galizien. In deutschsprachiger Prosa 1846-1914. Wien/Köln/ Weimar.
• LEC, STANISLAW JERZY (1986): Steckbriefe. Epigramme, Prosa, Gedichte. Hrsg. und übertragen von Karl Dedecius. München.
• MACIĄG, WŁODZIMIERZ (ed.) (1981): Mały Słownik Pisarzy Polskich. [Kleines Lexikon polnischer Schriftsteller]. Warszawa.
• MASŁOŃ, KRZYSZTOF (2008): Mistyka finansów. [Die Mystik der Finanzen]. In: Rzeczpospolita: http://www.rp.pl/artykul/178308.html?print=tak (18.8.2008).
• MUSZYŃSKI, HENRYK (2000): Stosunki polsko-żydowskie w 30 lat po deklaracji soborowej Nostra Aetate. [Die polnisch-jüdischen Beziehungen 30 Jahre nach der Konzilserklärung Nostra Aetate]. In: Znak 541.
• NACHALNIK, URKE (1933): Życiorys własny przestępcy. [Lebenslauf eines Verbrechers]. Poznań.
• PROKOP-JANIEC, EUGENIA (1992): Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne. [Die polnisch-jüdische Literatur der Zwischenkriegszeit als ein kulturelles und künstlerisches Phänomen]. Kraków.
• PROKOP-JANIEC, EUGENIA (1996): Międzywojenna poezja polsko-żydowska. Antologia. [Die polnisch-jüdische Dichtung der Zwischenkriegszeit. Eine Anthologie]. Kraków.
• RÄKEL, HANS-HERBERT (2003): Ein Fenster flammt auf. Die Gesamtausgabe der Gedichte von Rajzel Zychlinski. In: Süddeutsche Zeitung, 21.7.2003.
• SANDAUER, ARTUR (1982): O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (Rzecz, którą nie ja powinienem był napisać...). [Über die Lage eines polnischen Schriftstellers jüdischer Abstammung im 20. Jahrhundert. (Eine Sache, die nicht ich hätte schreiben sollen…)]. Warszawa.
• SCHEPS, SAMUEL (1989): Polish Literature in Hebrew Attire. Polish and Jewish Writers in the Mirror of Selected Translations of Their Works (Hebräisch). Edited and preceded with an Introduction by Asher Wilcher. Jerusalem.
• SCHMID, HERTA (1998): Sprachursprungstheorien bei Bolesław Leśmian und Bruno Schulz. In:GRÖZINGER,KARL E. (ed.): Sprache und Identität im Judentum. Wiesbaden.
• SHRAYER, MAXIM (ed.) (2007): An Anthology of Jewish-Russian Literature. Vol. 1: 1801-1953. Two Centuries of Dual Identity in Prose and Poetry. New York.
• SŁONIMSKI, ANTONI (ed.) (1946): Literatura na emigracji. Antologia „Nowej Polski“. [Literatur in der Emigration. Eine Anthologie des „Neuen Polen“]. Łódź.
• SŁUCKI, ARNOLD (1957): Polemiki i refleksje. [Polemiken und Reflexionen]. Warszawa.
• SŁUCKI, ARNOLD (1964): Dolina Dziwów. [Das Tal der Wunder]. Warszawa.
• SŁUCKI, ARNOLD (1982): Poezje wybrane. [Ausgewählte Dichtungen]. Wyboru dokonała, wstępem i notą opatrzyła Anna Kamieńska. Warszawa.
• SŁUCKI, ARNOLD (1982a): Biografia Anioła. [Biographie eines Engels]. Wstępem poprzedził Ryszard Matuszewski.Warszawa.
• SŁUCKI, ARNOLD (ed.) (1983): Antologia poezji żydowskiej. [Anthologie der jüdischen Poesie]. Wybór oraz noty i przypisy Salomon Łastik, redakcja i słowo wstępne A.S.Warszawa.
• STĘPIEŃ, MARIAN (1989): Dalekie drogi literatury polskiej (szkice o polskiej literaturze emigracyjnej). [Die weiten Pfade der polnischen Literatur. (Skizzen über die polnische Literatur der Emigration)]. Kraków.
• SUTZKEVER, ABRAHAM (1963): Poetishe verk. [Poetische Werke]. Bd. I: lider un poemes fun di yorn 1934-1947. [Lieder und Dichtungen aus den Jahren 1934-1947]. Tel Aviv (Jubiläumsausgabe).
• SZEPS, ZEW (ed.) (1980): Antologia Poezji Żydowskiej (1868-1968). [Anthologie jüdischer Dichtung (1868-1968)]. Wybór, przekład i opracowanie. Londyn.
• TIPPELSKIRCH, KARINA VON (2000): „Also das Alphabet vergessen?“ Die jiddische Dichterin Rajzel Zychlinski. Marburg.
• TUWIM, JULIAN (1950): Kwiaty polskie. [Polnische Blumen]. Kraków.
• TUWIM, JULIAN (1963): Cicer cum Caule czyli Groch z kapustą. Panopticum i Archiwum Kultury Seria III. [Cicer cum Caule oder Kraut mit Rüben. Panoptikum und Kulturarchiv 3. Folge]. Do druku przygotował i posłowem opatrzył Józef Hurwic. Warszawa.
• TUWIM, JULIAN (1964): Dzieła Tom V, Pisma Prozą. [Werke Band V, Prosaschriften]. Opracował Janusz Stradecki. Warszawa.
• TUWIM, JULIAN (1984): My, Żydzi Polscy, We Polish Jews…. Wydał / Editor Ch. Shmeruk. Jerusalem.
• TUWIM, JULIAN (1990): Pisma Zebrane. Juwenilia 2. [Gesammelte Schriften. Juvenilien 2]. Opracowali Tadeusz Januszewski i Alicja Bałakier. Warszawa.
• TUWIM, JULIAN (2000): Polski Słownik Pijacki. [Polnisches Säuferlexikon]. Wstępem zaprawił Jerzy Pilch, suplementem doprawił Piotr Bikont. Warszawa.
• VALENCIA, HEATHER (2009): Einleitung. In: SUTZKEVER, ABRAHAM: Geh über Wörter wie über ein Minenfeld. Lyrik und Prosa. Auswahl, Übersetzung und Anmerkungen von Peter Comans. Frankfurt (M.)/New York.
• VALENCIA, HEATHER / ZYCHLINSKI, RAJZEL (1997): Gottes blinde Augen. Ausgewählte Gedichte. Aus dem Jiddischen von Karina Kranhold. Hrsg. von Karina Kranhold und Siegfried Heinrichs. Chemnitz.
• VALENCIA, HEATHER / ZYCHLINSKI, RAJZEL (2003): di lider 1928-1991. Die Gedichte. Jiddisch und Deutsch. Hrsg. und übertragen von Hubert Witt. Frankfurt (M.).

Identifiers

DOI

10.18778/2196-8403.2011.05