Znaczenie wysp środowiskowych w ochronie szaty roślinnej gminy Uniejów

• Authors: Leszek Kucharski , Błażej Chmielecki

Abstracts

EN

Marginal habitats (ecological islands), i.e. areas of land isolated by natural or artificial means from the surrounding land and not in agricultural use, fulfil an important function in agricultural landscape. They include linear objects, such as balks, boundary strips, paths and side spaces, forest edges, or river and stream banks, as well as non-linear objects, such as small peatbogs, clumps of trees, or extensively used meadows. Such objects are characterized by much greater biological diversity than the surrounding fields or intensively used meadows. They can be regarded as refuge for plants and animals. Marginal habitats can be protected in the form of ecological grounds or under the system of financial compensations, providing incentives for farmers to maintain them.

PL

W rolniczym krajobrazie ważną funkcję pełnią powierzchnie wyłączone z użytkowania, czyli siedliska marginalne (wyspy środowiskowe). Są to zarówno obiekty linearne: miedze, śródpolne skarpy, brzegi cieków i lasów, pobocza dróg i polne drogi, jak i wyspy ekologiczne: oczka śródpolne, małe torfowiska, niewielkie zadrzewienia, ekstensywnie użytkowane łąki i murawy. Obiekty te charakteryzują się znacznie większą różnorodnością biologiczną niż otaczające je pola lub intensywnie użytkowane łąki. Można je uznać za ostoje roślin i zwierząt. Florę gminy Uniejów tworzą 623 rodzime i trwale zadomowione gatunki roślin naczyniowych. Na siedliskach wyłączonych z użytkowania stwierdzono 319 gatunków. Najbogatszymi florystycznie obiektami są pobocza dróg, które zasiedla 128 gatunków, a najuboższymi – niewielkie płaty ciepłolubnych muraw z 75 taksonami. Najwyższy wskaźnik naturalności (64,4%) cechuje florę małych mokradeł, a najniższy – flory miedz śródpolnych i poboczy dróg. Wyspy środowiskowe mogą być chronione w formie użytków ekologicznych oraz w ramach systemu rekompensat finansowych, zachęcających rolników do ich utrzymywania w zakresie programów rolnośrodowiskowych.

Keywords

PL

flora; roślinność; siedliska marginalne; ochrona; Uniejów

EN

flora; vegetation; marginal habitats; conservation; Uniejów

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Uniejowski
• Year: 2021
• Volume: 10
• Pages: 149-179

Dates

published

2021

Contributors

author

Leszek Kucharski

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Zakład Ochrony Przyrody

• https://orcid.org/0000000202754047

author

Błażej Chmielecki

• NZOZ Salus w Uniejowie

References

• Andrzejewski H., Stanowisko kosaćca syberyjskiego Iris sibirica w Polsce środkowej, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” 1985, t. 41 (3), s. 63‒67.
• Arczyńska-Chudy E., Gołdyn H., Michalak A., Kraska M., Znaczenie roślinności wodnej dla utrzymania różnorodności flory na terenie Agroekologicznego Parku Krajobrazowego, [w:] L. Ryszkowski, S. Bałazy (red.), Ekologiczne procesy na obszarach intensywnego rolnictwa, Poznań 1996, s. 7‒20.
• Brzeg A., Wojterska M., Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia, „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią” 1996, Seria B, t. 45, s. 7‒40.
• Castri F. di, Hansen A.J., The environment and development crises as determinants of landscape dynamics, [w:] A.J. Hansen, F. di Castri (red.), Landscape Boundaries. „Ecological Studies” 1992, t. 92, s. 3‒18. https://doi.org/10.1007/978-1-4612-2804-2_1
• Chmiel J., Zróżnicowanie przestrzenne flory jako podstawa ochrony przyrody w krajobrazie rolniczym, Prace Zakładu Taksonomii Roślin Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, nr 14, Poznań 2006.
• Chmielecki B., Kucharski L., Gatunki inwazyjne w dolinie środkowej Warty, „Biuletyn Uniejowski” 2018, nr 7, s. 77‒95. https://doi.org/10.18778/2299-8403.07.06
• Chmielecki B., Kucharski L., Walory przyrodnicze i kulturowe doliny Pisi, „Biuletyn Uniejowski” 2016, nr 5, s. 159‒174. https://doi.org/10.18778/2299-8403.05.11
• Cofta-Broniewska A, Kośko A., Historia pierwotna społeczeństw Kujaw, Seria C, t. 25, Poznań 1982, s. 1–285.
• Czarnecka J., Miedze Wołynia Zachodniego jako siedliska rzadkich nawapiennych gatunków roślin, „Woda ‒ Środowisko ‒ Obszary Wiejskie” 2011, t. 11, z. 2, s. 43‒52.
• Dajdok Z., Wuczyński A., Alien plants in field margins and fields of southwestern Poland, „Biodiversity: Research and Conservation” 2008, t. 9‒10, s. 19‒33.
• Dudzińska M., Szachownica gruntów rolnych jako czynnik kształtujący przestrzeń wiejską, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2012, t. 3 (2), s. 45‒56.
• Falińska K., Ekologia roślin. Podstawy teoretyczne, populacja, zbiorowisko, procesy, Warszawa 1996.
• Faliński J.B., Przewodnik do długoterminowych badań ekologicznych, Seria: Vademecum Geobotanicum, Warszawa 2001.
• Fischer A., Rugel O., Rattay R., „Ruderale Wiesen” ‒ Ein Beitrag zur Kenntnis des Arrhenatherion-Verbandes, „Tuexenia” 1985, t. 5, s. 237‒248.
• Gamrat R., Burczyk P., Wesołowski P., Szata roślinna skarp i poboczy rowów melioracyjnych w centralnej części Równiny Wełtyńskiej, „Woda ‒ Środowisko ‒ Obszary Wiejskie” 2007, t. 7, z. 1, s. 61‒77.
• Gamrat R., Kochanowska R., Różnorodność grup ekologicznych flory dna i strefy ekotonowej zarastających rowów melioracyjnych w dolinie Iny, „Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis. Agricultura, Alimentaria, Piscaria et Zootechnica” 2007, t. 253 (3), s. 67‒74.
• Hładyłowicz K.J., Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od xiv do xix w., „Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1932, nr 12, s. 1‒256.
• Jakubowska-Gabara J., Kucharski L., Zielińska K., Kołodziejek J., Witosławski P., Popkiewicz P., Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce Środkowej, Łódź 2011.
• Jakubowska-Gabara J., Witosławski P., Zielińska K., Flora naczyniowa – różnorodność, zmiany, zagrożenia, [w:] J.K. Kurowski (red.), Szata roślinna Polski Środkowej, Łódź 2009, s. 57‒80.
• Józefaciuk, C., Józefaciuk, A., Analiza dotychczasowych wyników badań z zakresu uwarunkowań powstawania gruntów marginalnych oraz uzasadnienie potrzeb i celowości wydzielania gleb marginalnych i opracowanie ich definicji, Puławy 1996.
• Józefczuk J., Krukowska-Szopa I., Chrońmy aleje śródpolne i przydrożne, Legnica 2010.
• Karg J., Kujawa K., The importance of young shelterbelts for biodiversity in an agricultural landscape, „Annual Report” 2006, s. 74‒76.
• Kloss M., Wilpiszewska I., Roślinność zagłębień bezodpływowych zlewni rzeki Jorki, „Polish Ecological Studies” 1985, t. 11 (2), s. 209‒214.
• Kobojek E., Położenie fizycznogeograficzne miasta i gminy Uniejów, „Biuletyn Uniejowski” 2012, t. 1, s. 9‒22.
• Koc J., Polakowski B., Charakterystyka zagłębień bezodpływowych na Pojezierzu Mazurskim w aspekcie przyrodniczym, urządzeniowo-rolnym i rolniczym, [w:] Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym, Warszawa 1990, s. 25‒57.
• Kochanowska R., Gamrat R., Łysko A., Sotek Z., Stasińska M., Prajs B., Roślinność strefy ekotonowej dolnego biegu Iny, „Woda ‒ Środowisko ‒ Obszary Wiejskie” 2004, t. 4, z. 2a, s. 321‒334.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998.
• Kornaś J., Oddziaływanie człowieka na florę: mechanizmy i konsekwencje, „Wiadomości Botaniczne” 1981, t. 25, z. 3, s. 165‒182.
• Kotańska K., Gleby marginalne w Polsce i ich wykorzystanie, Poznań 1999.
• Kryszak A., Kryszak J., Owsianowska P., Klarzyńska A., Zróżnicowanie florystyczne miedz śródpolnych, „Fragmenta Agronomica” 2017, t. 34 (4), s. 67‒76.
• Krzywański D., Zbiorowiska roślinne starorzeczy środkowej Warty, „Monographiae Botanicae” 1974, t. 43, s. 1‒80.
• Kucharski L., Naturalna i półnaturalna roślinność nieleśna, [w:] J.K. Kurowski (red.), Szata roślinna Polski Środkowej, Łódź 2009.
• Kucharski L., Vegetation of oak-grass meadows in Central Poland, „Steciana” 2014, t. 18 (3), 119‒125. https://doi.org/10.12657/steciana.018.013
• Kucharski L., Barcka A., Chmielecki B., Flora starorzeczy w dolinie Warty – stan, zagrożenia oraz możliwości ochrony, „Biuletyn Uniejowski” 2013, t. 2, s. 23‒38.
• Kucharski L., Chmielecki B., Szata roślinna łąk w dolinie Pisi, „Biuletyn Uniejowski” 2017, t. 6, s. 131‒158. https://doi.org/10.18778/2299-8403.06.09
• Kucharski L., Pisarek W., Charakterystyka i waloryzacja mokradeł i użytków zielonych w Polsce Środkowej w aspekcie ochrony środowiska (synteza regionalna), Łódź 1994 [manuskrypt].
• Kucharski L., Samosiej L., Szata roślinna zagłębień śródpolnych Kujaw Południowych, [w:] Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym, Warszawa 1990, s. 68‒82.
• Kucharski L., Sienkiewicz J., Walczak M., Murawy kserotermiczne z Inula ensifolia w obszarach Natura 2000 Wyżyny Miechowskiej, „Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody” 2017, t. 36, z. 2, s. 3‒23.
• Kurowski J.K., Roślinność leśna, [w:] J.K. Kurowski (red.), Szata roślinna Polski środkowej, Łódź 2009.
• Kuszewska K., Fenyk M.A., Różnorodność biologiczna w krajobrazie rolniczym, „Acta Scientiarum Polonorum, Administratio Locorum” 2010, t. 9 (1), s. 57‒67.
• Link M., Harrach T., Artenvielfalt von Gras- und Krautrainen – Ermittlung einer Mindestbreite aus floristischer floristischer Sicht, „Naturschutz und Landschaftsplanung” 1998, t. 30 (1), s. 5‒9.
• Loster S., Różnorodność florystyczna w krajobrazie rolniczym i znaczenie dla niej naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk wyspowych, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” 1991, t. 36 (2), s. 427‒457.
• Marks M., Nowicki J., Pola uprawne i użytki zielone we współczesnym krajobrazie rolniczym, „Acta Scientiarum Polonorum, Administratio Locorum” 2010, t. 9 (3), s. 95‒106.
• Marshall E.J.P., Moonen A.C., Field margins in northern Europe: their functions and interactions with agriculture, „Agriculture, Ecosystems & Environment” 2002, t. 89, s. 5‒21. https://doi.org/10.1016/S0167-8809(01)00315-2
• Materiał informacyjny dotyczący płatności z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska (zazielenianie), Departament Płatności Bezpośrednich MRiRW, Warszawa 2019.
• Matuszkiewicz J.M., Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Warszawa 1993.
• Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa 2005.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., Flowering plant and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, W. Szafer Institute of Botany, Kraków 2002.
• Musiał K., Grygierzec B., Mozaikowatość siedlisk i różnorodność florystyczna na terenie rolniczej gminy Sędziszów, „Fragmenta Agronomica” 2017, t. 34 (2), s. 55–66.
• Odum E.P., Podstawy ekologii, Warszawa 1982.
• Olaczek R., Materiały do flory Polski Środkowej, „Zeszyty Naukowe UŁ” 1974, Seria II, nr 54, s. 27‒39.
• Olaczek R., Park w Uniejowie – zagadnienie regeneracji naturalnego zespołu roślinnego, „Acta Universitatis Lodziensis” 1976, Seria II, nr 2, s. 81‒107.
• Olaczek R., Siedliska marginalne w systemie klasyfikacji gruntów i problem użytków ekologicznych, [w:] Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym, Warszawa 1990.
• Olaczek R., Kucharski L., Pisarek W., Zanikanie obszarów podmokłych i jego skutki środowiskowe na przykładzie województwa piotrkowskiego (zlewni Pilicy i Warty). „Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej” 1990, t. 18, s. 141‒199.
• Ostrowski J., Podlacha K., Mapy tematyczne generowane z bazy danych o glebach marginalnych, „Pr. IGiK” 2000, t. 47, z. 100, s. 121‒143.
• Podlaska M., Flora rowów odwadniających nieużytkowanych łąk pobagiennych Dolnego Śląska, „Woda ‒ Środowisko ‒ Obszary Wiejskie” 2011, t. 11, z. 2, s. 109‒124.
• Pospieszny Ł., Neolit i epoka brązu w Europie Środkowej w świetle poznańskich badań na cmentarzyskach, „Folia Prehistorica Posnaniensia” 2013, nr 18, s. 235‒245. https://doi.org/10.14746/fpp.2013.18.13
• Ratyńska H., Szwed W., Stan i struktura roślin drzewiastych wybranych drobnych cieków Wielkopolski, Materiały konferencji i obrad sekcji 51 zjazdu ptb, 15‒19 września 1998, Botanika Polska u progu xxi wieku, Gdańsk 1998, s. 411.
• Richling A., Solon J., Ekologia krajobrazu, Warszawa 1996.
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r., poz. 1409).
• Sajnóg N., Wójcik J., Możliwości zagospodarowania gruntów marginalnych i nieużytków gruntowych w scaleniu gruntów, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2013, nr 2, s. 155‒166.
• Sławski M., Granica lasu jako strefa ochronna ekosystemu leśnego. Analiza roślinności wybranych ekotonów na Pomorzu, „Sylwan” 2001, nr 2, s. 77‒87.
• Smętkiewicz K.M., Smętkiewicz K.K., Walory przyrodnicze gminy Uniejów – formy ochrony przyrody, „Biuletyn Uniejowski” 2012, t. 1, s. 95‒119.
• Staniak M., Feledyn-Szewczyk B., Bioróżnorodność obszarów wiejskich – znaczenie i zagrożenie, Warszawa 2016.
• Strategia Rozwoju Gminy Uniejów na lata 2013–2020.
• Suárez-Esteban A., Delibes M., Fedriani J.M., Barriers or corridors? The overlooked role of unpaved roads in endozoochorous seed dispersal, „Journal of Applied Ecology” 2013, vol. 50, s. 767‒774. https://doi.org/10.1111/1365-2664.12080
• Symonides E., Znaczenie powiązań ekologicznych w krajobrazie rolniczym, „Woda ‒ Środowisko ‒ Obszary Wiejskie” 2010, t. 10, z. 4, s. 249‒263.
• Szwed W., Ratyńska H., Danielewicz W., Mizgajski A., Przyrodnicze podstawy kształtowania marginesów ekologicznych w Wielkopolsce, Poznań 1999.
• Tryjanowski P., Dajdok Z., Kujawa K., Kałuski T., Mrówczyński M., Zagrożenia różnorodności biologicznej w krajobrazie rolniczym: czy badania wykonywane w Europie Zachodniej pozwalają na poprawną diagnozę w Polsce?, „Polish Journal of Agronomy” 2011, nr 7, s. 113‒119.
• Tryjanowski P., Kuźniak S., Kujawa K., Jerzak L., Ekologia ptaków krajobrazu rolniczego, Poznań 2009.
• Wierzcholska S., Dajdok Z., Wuczyński A., Do bryophytes reflect the diversity of vascular plants and birds in marginal habitats?, „Scripta Facultatis Rerum Naturalium Universitatis Ostraviensis” 2008, t. 186, s. 194‒200.
• Witosławski P., Michalak-Bim A., Rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych uroczyska Wielenin k. Uniejowa, „Przyroda Polski Środkowej” 2001, t. 2 (1), s. 25‒28.
• Zając, A., Zając, M. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce / Distribution Atlas of Vascular Plants in Poland, Kraków 2001.
• Załuski T., Kamińska A., Rola rowów melioracyjnych jako refugiów flory torfowiskowej na przykładzie kompleksu łąk w Koszelewkach, „Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, Agricultura” 1999, nr 75, s. 373‒376.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-8403.10.05

Biblioteka Nauki

2034177