Szkice do dziejów wsi Niewiesz

• Authors: Jarosław Stulczewski

Abstracts

EN

The origins of the village of Niewiesz date from the Middle Ages. The first mention in written sources is from 1357. Originally, it belonged to the Chebda family of the Pomian coat of arms. In the early 15th century a parish was established in this locality. At the end of the 18th century Niewiesz became the property of the Zakrzewski family of the Wyssogota coat of arms. In 1874 a new church was built there thanks to Józef Joachim Zakrzewski. The Zakrzewski family also contributed to the development of social and cultural life of Niewiesz. In 1903 a Voluntary Fire Brigade was set up in the village, in 1907 a school was opened, and in 1911 a Savings and Loan Society started its a activity. During the January uprising a fight between the insurgent and Russian troops took place in Niewiesz. After the defeat of the uprising the commune of Niewiesz was established with the seat of municipal authorities in Dominikowice, to be moved back to Niewiesz in the interwar period. During WWII, as a result of heavy fights, the church, the municipality building, the school and the manor-house were destroyed. In the years 1945–1954 Niewiesz was again a commune, in the period 1954–1972 it was the seat of the District People’s Council, and in 1973–1976 its commune status was restored. In 1977 it lost its administrative function. Today it belongs to the municipality of Poddębice.

PL

Wieś Niewiesz legitymuje się średniowieczną metryką. Po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach z 1357 r. Początkowo należała do rodziny Chebdów herbu Pomian. Najpóźniej na początku xv w. powstała w miejscowości parafia. Pod koniec XVIII w. majątek Niewiesz stał się własnością Zakrzewskich herbu Wyssogota. Głównie dzięki Józefowi Joachimowi Zakrzewskiemu w 1874 r. został wzniesiony w miejscowości nowy murowany kościół. Z rodziną Zakrzewskich wiąże się także początek rozwoju życia społecznego i kulturalnego Niewiesza. W 1903 r. we wsi zawiązała się Ochotnicza Straż Ogniowa, w 1907 r. otworzono szkołę Polskiej Macierzy Szkolnej, a w 1911 r. zaczęło działać Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe. W okresie powstania styczniowego w Niewieszu miało miejsce starcie między oddziałami powstańczymi i Rosjanami. Po jego upadku utworzono gminę Niewiesz z siedzibą władz gminnych w Dominikowicach. Dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego siedzibę gminy przeniesiono z Dominikowic do Niewiesza. Na początku września 1939 r. w rejonie tej wsi toczyły się ciężkie walki armii polskiej z Niemcami o utrzymanie przepraw przez rzekę Wartę. W czasie II wojny światowej uległy całkowitemu zniszczeniu kościół, budynek gminy, szkoła i dwór. Niewiesz w latach 1945‒1954 pełnił ponownie funkcję gminy, w latach 1954‒1972 był siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej i powtórnie w okresie 1973‒1976 zyskał status gminy. Od 1977 r. Niewiesz zatracił swoje znaczenie administracyjne. Położony jest obecnie w gminie Poddębice.

Keywords

PL

Niewiesz; wieś szlachecka; Chebdanowie; Zakrzewscy; ziemia sieradzka; powiat poddębicki

EN

Niewiesz; noble family’s village; Chebda family; Zakrzewski family; Sieradz land; Poddębice district

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Uniejowski
• Year: 2021
• Volume: 10
• Pages: 221-248

Dates

published

2021

Contributors

author

Jarosław Stulczewski

• Towarzystwo Przyjaciół Zduńskiej Woli

References

• „Dziennik Urzędowy” 1937, nr 46, poz. 350.
• „Dziennik Urzędowy” 1937, nr 48, poz. 374.
• „Dziennik Urzędowy” 1955, nr 44, poz. 286.
• „Dziennik Urzędowy” 1972, nr 49, poz. 312.
• „Dziennik Urzędowy” 1975, nr 17, poz. 92.
• „Dziennik Urzędowy” 1976, nr 41, poz. 244.
• Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 8 października 1954 r., nr 16, poz. 87.
• Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 4 grudnia 1954 r., nr 20, poz. 100.
• „Łódzki Dziennik Urzędowy” 1933, nr 18.
• Obwieszczenia Publiczne. Dodatek do „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości”, 1931, nr 64a.
• Załącznik do uchwały nr XLVII/284/10 Rady Miejskiej w Poddębicach z dnia 26 kwietnia 2010 r. Plan Odnowy Miejscowości Niewiesz na lata 2010‒2017, Niewiesz 2010.
• Andrzejewski H., Kiedrzyński M., Jakubowska-Gabara J., Czynna ochrona dąbrowy świetlistej Potentillo albae-Quercetum w rezerwacie Napoleonów (Polska Środkowa) – rezultaty jednorazowego zabiegu, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej”, 2015, t. 17 (1), s. 125–131.
• Bandurka M., Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, Łódź 1995.
• Chałupnik J., Są wśród nas świadkowie, [w:] Są wśród nas świadkowie tamtych czasów. Zbrodnie Wehrmachtu na terenie powiatu poddębickiego we wrześniu 1939 r., Poddębice 2005, s. 50‒54.
• Datner S., 55 dni Wehrmachtu w Polsce. Zbrodnie dokonane na polskiej ludności cywilnej w okresie 1.IX.‒25.X.1939 r., Warszawa 1967.
• Diecezja Włocławska 2000, Włocławek 2001.
• Frątczak W., Diecezja włocławska w okresie II wojny światowej, Włocławek 2013.
• Graeve S., Jacques L.V., Przewodnik po Guberni Kaliskiej, Warszawa 1912.
• Herbarz polski, t. 2, A. Boniecki, A. Reiski (oprac.), Warszawa 1900.
• Hube R., Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV, Warszawa 1888.
• Jóźwiak B., Działania obronne Armii „Poznań” na ziemiach powiatu poddębickiego we wrześniu 1939 roku, [w:] Są wśród nas świadkowie tamtych czasów. Zbrodnie Wehrmachtu na terenie powiatu poddębickiego we wrześniu 1939 r., Poddębice 2005, s. 11‒18.
• Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3, Poznań 1879.
• Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1930.
• Libicki M., Wryk R., Zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce w latach 1939‒1945, Poznań 2004.
• Łaski J., Liber beneficiorum archidyecezyi gnieźnieńskiej, t. 1, Gniezno 1880.
• Milczarek J., Powstanie styczniowe w Sieradzkiem, Sieradz 1983.
• Nawrocki S., Hitlerowska okupacja Wielkopolski w okresie zarządu wojskowego. Wrzesień‒październik 1939 r., Poznań 1966.
• Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965‒1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.
• Nowa książka telefoniczna tel., Sieradz 2002.
• Olejnik T., Towarzystwa ochotniczych straży ogniowych w Królestwie Polskim, Warszawa 1996.
• Pawiński A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. 13, cz. 2, Źródła dziejowe, Warszawa 1883.
• Pietrzak J., Napoleon Zakrzewski – założyciel i darczyńca poddębickiej straży pożarnej, „Na Sieradzkich Szlakach” 2018, nr 2, s. 35‒37.
• Pietrzak J., Poddębickie kalendarium, Poddębice 1998.
• Pietrzak J., Potyczka pod Niewieszem 24 V 1863 r., „Na Sieradzkich Szlakach” 1992, nr 1, s. 13‒14.
• Rosin R., Warunki naturalne, drogi lądowe i rozwój terytorialno-administracyjny, [w:] J. Śmiałowski (red.), Szkice z dziejów Sieradzkiego, Łódź 1977, s. 11‒35.
• Rosin R., Zbrodnie Wehrmachtu w Sieradzkiem (1 września ‒ 25 października 1939 r.), „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi. Instytut Pamięci Narodowej” 1994, t. 3, s. 7‒16.
• Ruszkowski A., Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny, Sieradz 2000.
• Ruszkowski A., Wydarzenia powstania styczniowego 1863‒1864 w województwie sieradzkim, „Wędrownik” 1983, nr 288, s. 1‒17.
• Serwiński E., Zbrodnie Wehrmachtu we wrześniu 1939 r. w rejonie Niewiesza w pow. tureckim, „Przegląd Zachodni” 1963, t. 3, s. 114‒125.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 2, Województwo łódzkie, Warszawa 1925.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, B. Chlebowski (red.), F. Sulimierskiego, W. Walewskiego, t. 7, Warszawa 1886.
• Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, S. Kieniewicz (red.), Warszawa 1967.
• Stulczewski J., Stowarzyszenie Promocji Niewiesza i Okolic 2010‒2020, Niewiesz 2020.
• Stulczewski J., Wywiad z ks. kan. Stanisławem Franciszkiem Strzelińskim – kapelanem Związku Wysiedlonych Ziemi Łódzkiej, „Biuletyn Szadkowski”, 2015, t. 15, s. 259‒264.
• Szkice z dziejów Związku Harcerstwa Polskiego w województwie sieradzkim, Z. Tobjański (red.), Sieradz 1988.
• Szweda A., Szybkowski S., Kilka słów o pieczęci biskupa włocławskiego Jana Pelli z Niewiesza przy dokumencie pokoju mełneńskiego z 1422 r., „Studia Źródłoznawcze”, 2018, t. LVI, s. 105–118. https://doi.org/10.12775/SZ.2018.04
• Szybkowski S., Biskup włocławski Jan Pella z Niewiesza i jego bratankowie. Z badań nad wpływem duchownych na kariery ich rodzin w późnym średniowieczu, [w:] A. Wałkówski (red.), Duchowieństwo i laicy, Warszawa 2010, s. 190–205.
• Szymczakowa A., „Milites strenui” z Sieradzkiego w XV wieku, [w:] A. Radzimiński i J. Wroniszewski (red.), Genealogia. Rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Toruń 1996, s. 191–214.
• Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV wieku, Łódź 1998.
• Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi, t. 2. M‒Z, Warszawa 1827.
• Wisińska M., Kultura i oświata do końca XVIII wieku, [w:] Szkice z dziejów Sieradzkiego, J. Śmiałowski (red.), Łódź 1977, s. 163–198.
• Wójcik T., Boraś J., Walki oddziału wydzielonego ppłk. Mariana Frydrycha z jednostkami 30 Dywizji Piechoty Wehrmachtu o utrzymanie przeprawy mostowej w Uniejowie w dn. 6‒7 września 1939 roku, „Biuletyn Uniejowski” 2020, t. 9, s. 23–57. https://doi.org/10.18778/2299-8403.09.02
• Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej udowej według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa [1952].
• Zajączkowski S., Zajączkowski S.M., Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. II, Łódź 1970.
• „Echo Tureckie” 1926, nr 13; 1927, nr 39; 1928, nr 16; 1932, nr 50; 1933, nr 6; 1934, nr 28; 1935, nr 21, 29, 38; 1936, nr 50; 1937, nr 8, nr 41; 1938, nr 17, 21, 22, 26, 27; 1939, nr 5, 30.
• „Gazeta Sądowa Warszawska” 1906, nr 37.
• „Gazeta Świąteczna” 1887, nr 331/32; 1889, nr 444; 1903, nr 1192.
• „Kurier Warszawski” 1875, nr 99; 1895, nr 349; 1897, nr 73; 1921, nr 305.
• „Rozwój” 1906, nr 203; 1907, nr 26.
• „Strażak” 1903, nr 11.
• „Wiadomości z pola bitwy”, 16.07.1863, nr 14.
• „Wokół Poddębic” 2018, nr 2.
• „Zaranie” 1913, nr 33; 1914, nr 11.
• „Zorza” 1903, nr 51; 1904, nr 50; 1911, nr 41, 43.
• http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2016/10/znani-praaci-i-kanonicy-kruszwiccy-do.html
• https://sieradz.naszemiasto.pl/sad-zdecydowal-szkola-w-niewieszu-do-likwidacji/ar/c1-1523891 [dostęp: 3.03.2021].

Identifiers

DOI

10.18778/2299-8403.10.08

Biblioteka Nauki

2034138