Ze studiów nad rolą protestantów w kształtowaniu krajobrazu kulturowego Łodzi

• Authors: Mariusz Kulesza

Title variants

EN

Study on the role of Protestants in shaping the cultural landscape of Łódź

Abstracts

EN

It has been more than 70 years since Łódź was a multi-ethnic city. But the traces of those days still remain. The characterised objects remind Łódź as it used to be when it was formed by different nations, including Protestants of German descent, who determined its dynamic development, especially after 1914. Today, the most evocative and clear trace of the presence of a multi-ethnic and religiously diverse community are the architectural monuments. They have survived almost intact, except for Jewish temples, which were completely destroyed in 1939–1945. Church buildings, tenement houses, mansions and factories were allowed to arise, as this what the erstwhile Lodzermenschen of different nations and religions wanted. The architecture of Łódź of the 19th and early 20th century shows changing styles, fashions and tendencies, which came here from the artistic centres all over the continent. In the buildings constructed then, we can see an obvious cosmopolitanism, but also unavoidable provincialism. The local bourgeoisie, and the architects they employed, knew and admired the buildings of St. Petersburg, Berlin, Vienna and Wrocław, as well as of the nearby Warsaw. Therefore, they were built according to what was fashionable at the time, what the sponsors liked and what was worth building to make Łódź a fully European city.

PL

Łódź jest miastem, na którego rozwój istotny, a w wielu przypadkach wręcz decydujący, mieli wpływ – obok Polaków – przedstawiciele innych narodowości, religii i kultur. To oni w znacznym stopniu określili specyficzne oblicze miasta. Ważne miejsce w tym procesie zajmowali łódzcy protestanci, głównie niemieckiego pochodzenia, którzy stanowili najbardziej ekspansywny żywioł w rozwijającym się mieście fabrycznym – społeczność najbardziej zorganizowaną, posiadającą własne sprawnie działające instytucje i organizacje oraz prężne ciała społeczne. Musiało to pozostawić ślady we współczesnym krajobrazie miasta. Powszechnie znana jest kariera XIX-wiecznej Łodzi wyrosłej na dynamicznie rozwijającym się przemyśle włókienniczym. Mniej natomiast powszechna jest wiedza o jej obliczu urbanistyczno-architektonicznym oraz o ludziach, którzy je stworzyli i którzy pragnęli, by było ono piękne, wyjątkowe i jedyne w swoim wyrazie. By było „ziemią obiecaną” i „domem rodzinnym”, z którym się utożsamiali.

Keywords

EN

Protestants; cultural landscape; Łódź; city

PL

protestanci; krajobraz kulturowy; Łódź; miasto

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2012
• Volume: 1
• Pages: 167-192

Dates

published

2012

Contributors

author

Mariusz Kulesza

• Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

References

• Badziak K., Chylak K, Łapa M., 2010, Chrześcijańskie wspólnoty wyznaniowe (bez Kościoła rzymskokatolickiego) w Łodzi do wybuchu I wojny światowej, [w:] Kulesza M., Łapa M., Walicki J. (red.), Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, Łódź.
• Badziak K., Olejnik L., Pełka B., 1988, Grand Hotel w Łodzi 1888–1988, Łódź.
• Berbelska D., 1998, Rezydencja „Księży Młyn”, [w:] Berbelska D., Pytlas S., Salm J., Zielińska A., Księży Młyn, Łódź, s. 93–106.
• Budziarek M., 2003, ...stanowili jedno, Łódź. Miasto czterech kultur, Łódź.
• Czembor H., 1998, Dzieje parafii luterańskich w Łodzi do 1939 roku, [w:] Milerski B., Woźniak K. (red.), Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie łódzkim. Przeszłość. Przyszłość, Łódź.
• Dominikowski J., 2004, Nekropolia Łodzi wielkoprzemysłowej, Łódź.
• Fijałek J. (red.), 1984, Szpital im. dr med. Karola Jonschera w Łodzi 1884–1984, Łódź.
• Ginsbert A., 1962, Łódź – Studium monograficzne, Łódź.
• Grabowski E., 1922, Stan ludności i ruch naturalny w Łodzi w okresie 1904–1920, [w:] Statystyka m. Łodzi, t. 1, Łódź.
• Janczak J., 1982, Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, „Acta Uniwersitatis Lodziensis. Folia Historica”, z. 11, Łódź.
• Janczak J., 1991, Struktura narodowościowa Łodzi w latach 1820–1939, [w:] Puś W., Liszewski S. (red.), Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820–1944, Łódź.
• Jaskulski M., 1995, Stare fabryki Łodzi, Łódź.
• Kobojek G., 1998, Księży Młyn. „Królestwo Scheiblerów”, Łódź.
• Kopczyńska-Jaworska B., Woźniak K., 2002, Łódzcy luteranie. Społeczność i jej organizacja, Łódź.
• Kossmann O., 1966, Lodz. Eine historisch-geographische Analyse, Würzburg.
• Koter M., Kulesza M., 2005, Ślady wielonarodowej i wielowyznaniowej Łodzi we współczesnym krajobrazie kulturowym miasta, [w:] Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź, s. 137–300.
• Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., 2005, Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź.
• Kulesza M., 2010, To co po nich pozostało, czyli ślady materialnego dziedzictwa wspólnot wyznaniowych we współczesnym krajobrazie kulturowym Łodzi, [w:] Kulesza M., Łapa M., Walicki J. (red.), Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, Łódź, s. 241–326.
• Laurentowicz-Granas M., Manżett-Kubiak J., 1997, Pałace „ziemi obiecanej”, Łódź.
• Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w., 1997, red. P. Samuś, Łódź.
• Popławska I., 1964, Architektura przemysłowa Łodzi, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 9, nr 4.
• Puś W., 1998, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź.
• Puś W., 2005, Zmiany liczebności i struktury narodowościowej ludności Łodzi do roku 1939, [w:] Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź, s. 9–39.
• Pytlas S., 1998, Struktura społeczności łódzkiej w XIX–XX wieku (do 1939 r.), [w:] Gala S. (red.), Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, Łódź.
• Pytlas S., 1991, Skład narodowościowy przemysłowców łódzkich do 1914 r., [w:] Puś W., Liszewski S. (red.),Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820–1944. Wybrane problemy, Łódź.
• Pytlas S., 2005, Trwałe ślady w zabudowie miejskiej – inwestycjach dokonanych przez przedstawicieli wielonarodowej ludności Łodzi, [w:] Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź.
• Rachalewski S., 1938, Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła, Łódź.
• Salm J., 1998, Wokół Księżego Młyna – architektoniczne i urbanistyczne przemiany fabrycznej jurydyki, [w:] Berbelska D., Pytlas S., Salm J., Zielińska A., Księży Młyn, Łódź.
• Salm J., Wesołowski J., 1992, Łódź przewodnik, Łódź.
• Stefański K., 1995, Architektura sakralna w Łodzi w okresie przemysłowego rozwoju miasta 1821–1914, Łódź.
• Stefański K., 1997, Kościół św. Anny w Łodzi (Zarzew), Łódź.
• Stefański K., 2000, Gmachy użyteczności publicznej dawnej Łodzi, Łódź.
• Stefański K., 2001, Jak zbudowano Łódź przemysłową. Architektura i urbanistyka miasta w latach 1821–1914, Łódź.
• Strzałkowski J., ok. 1996, Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza. Przewodnik, Łódź.

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.01.09

Biblioteka Nauki

18797174