Naród polski jako żywa struktura. Kształtowanie się poczucia odrębności narodowej Ślązaków pod wpływem uwarunkowań geograficzno-historycznych i geograficzno-politycznych

• Authors: Andrzej Rykała , Marek Sobczyński

Title variants

Naród polski jako żywa struktura. Kształtowanie się poczucia odrębności narodowej Ślązaków pod wpływem uwarunkowań geograficzno-historycznych i geograficzno-politycznych

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule dokonano analizy terytorialnego formowania się i zmian przynależności państwowej Śląska, interpretując je w kategorii uwarunkowań kształtowania się poczucia odrębności narodowej jego mieszkańców. Przedstawiono liczebność osób deklarujących w początkach XXI w. śląską narodowość oraz podjęto próbę identyfikacji jej elementów składowych i instytucjonalnych form wyrażania. Ustalono, że poczucie odrębności narodowej Ślązaków ukształtowało się na podstawie terytorialno-politycznych i ekonomicznych odniesień do historycznych „dużych ojczyzn” oraz tej „małej”, jaką jest Śląsk i jego historia, znaczona zmienną przynależnością państwową, a co za tym idzie wpływami kulturowymi trzech głównych narodów – Polaków, Niemców i Czechów. Wpływy tych kultur krzyżowały się najczęściej w zachodniej części regionu, tj. na obszarze Górnego Śląska, gdzie koncentruje się w głównej mierze ludność identyfikująca się z narodem śląskim.

EN

At the beginning of the twenty-first century, it was a huge surprise for many Poles that over 173 thousand people declared in the National Census that their nationality was Silesian, not recognised by Polish legislation and not present in the collective consciousness. This article has the following goals: analysis of the geographic-political and geopolitical conditions of the shaping of Silesian identity; explanation of the reasons that made one of many regional groups living in Poland – the Silesians – unable to find their place within a larger nation; identification of the components of a sense of group identity of Silesians and definition of the institutional forms of its expression; definition of the character and social reach of the discussion concerning the transformations of ethnic structure in Poland exemplified by the emancipation ambitions of Silesians; answering the question: is Silesian nationality against Polish nationality or does it enrich it?The sense of Silesian national autonomy was shaped as a result of territorial, political and economic references to historical “big homelands” and the “small homeland” of Silesia and its history, marked by changing national affiliation and the resulting cultural influences of three main nations - Poles, Germans and Czechs. These three cultures most often overlapped their influences in the eastern part of the province, i.e. in Upper Silesia. While the western area (Lower Silesia) found itself quite quickly under the political and administrative influence of Bohemia and Germany, Upper Silesia remained under Polish rule for longer. But the memory of this multi-generational and multinational legacy that formed the unique circumstances of the region based on the potential of coal and other resources allowed for maintaining the emotional, cultural and, above all, genealogical relationship with the community shaped by the coexistence of Poles that have been here for centuries and immigrating Germans.In the context of national aspirations of Silesians, we should realise that a nation is not a permanent structure. Nations form and die. Besides, the survival of “Silesian nation” is not sure. Therefore, the fear of all those tightly clutching the permanence of the structure of Polish nation seems ungrounded and stems from the lack of awareness of historical processes that various kinds of communities, including national communities undergo. As the results of the latest census have shown, Silesians feel different from Poles, Germans and Czechs, while also feeling Silesian and Polish at the same time.

Keywords

PL

Śląsk; ludność rodzima; mniejszość narodowa; mniejszość etniczna; narodowość śląska; uwarunkowania geograficzno-historyczne i geograficzno-polityczne; Śląsk; ludność rodzima; mniejszość narodowa; mniejszość etniczna; narodowość śląska; uwarunkowania geograficzno-historyczne i geograficzno-polityczne

EN

Silesia; native population; national minority; ethnic minority; Silesian nationality; geographic-political and geographic-historical conditions

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2016
• Volume: 5
• Pages: 133-176

Dates

published

2016-12-30

Contributors

author

Andrzej Rykała

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

author

Marek Sobczyński

References

• Arnold S., 1951, Geografia historyczna Polski, Warszawa.
• Babiński G., 2004, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle spisu ludności z roku 2002, „Studia Socjologiczne”, 1 (172), s. 139–152.
• Barciak A., 1992, Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz początkach XIV wieku. Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski, Katowice.
• Berlińska D., 1999, Między Polską a Niemcami. Dynamika identyfikacji narodowych Ślązaków, [w:] Berlińska D., Frysztacki K. (red.), Inni Swoi. Studia z problematyki etnicznej, Opole, s. 161–177.
• Bobrzyński M., 1986, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa.
• Czapliński M., 2007, Dzieje Śląska od 1806 do 1945 r. [w:] Czapliński M. (red.), Historia Śląska, Acta Universitatis Wratislaviensis, 3008, Wrocław, s. 278–467.
• Dolińska K., 2010, Ślązacy, [w:] Dudra S., Nitschke B. (red.), Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków, s. 337–355.
• Dolińska K., 2013, Ślązacy. Formy organizacyjne Ślązaków w Polsce, [w:] Dudra S., Nitschke B. (red.), Stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i postulowanych w Polsce po II wojnie światowej, Kraków, s. 315–343.
• Eberhardt P., 1996, Między Rosją a Niemcami. Przemiany narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku, Warszawa.
• Eberhardt P., 2010, Migracje polityczne na ziemiach polskich (1939–1945), Poznań.
• Eberhardt P., 2011, Political Migrations on Polish Territories (1939–1950), Warszawa.
• Heck R., 1979a, Okres gospodarki czynszowej (od połowy XIII w. do początków XVI w.) [w:] Inglot S. (red.), Historia chłopów śląskich, Warszawa, s. 68–105.
• Heck R., 1979b, Okres wczesnofeudalny (do połowy XIII w.), [w:] Inglot S. (red.), Historia chłopów śląskich, Warszawa, s. 38–67.
• Inglot S., 1979, Okres folwarczno-pańszczyźniany (1527–1763) [w:] Inglot S. (red.), Historia chłopów śląskich, Warszawa, s. 106–182.
• Janczak J., 1979, Środowisko geograficzne Śląska w rozwoju historycznym [w:] Inglot S. (red.), Historia chłopów śląskich, Warszawa, s. 5–30.
• Kaczmarek R., 2004, Niemiecka polityka narodowościowa na Górnym Śląsku (1939–1945), „Pamięć i Sprawiedliwość. Pismo Instytutu Pamięci Narodowej”, 2, s. 115–138.
• Kaczmarek R., 2006, Górny Śląsk podczas II wojny światowej. Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice.
• Kałuski S., 2010, Rzeki a kształtowanie się transgranicznych więzi regionalnych, „Prace i Studia Geograficzne”, 44, s. 69–77.
• Kokot J., 1970, Ludność polska Ziem Zachodnich i Północnych przed wyzwoleniem, Opole.
• Król M., 2013, Tradycja i patriotyzm, „Gazeta Wyborcza”, 26 lipca.
• Kucharski E., 1925, Polska w zapisce karolińskiej, zwanej niewłaściwie „Geografem bawarskim”, Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. 1, sekcja II, s. 251–261.
• Kurcz Z., 1995, Mniejszość niemiecka w Polsce, Wrocław.
• Kurcz Z., 1997, Mniejszość niemiecka w Polsce: geneza, struktury, oczekiwania, [w:] Kurcz Z. (red.), Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław, s. 83–106.
• Kurcz Z., 2001, Mniejszość niemiecka w Polsce na tle innych mniejszości, Poznań.
• Kutz K., 2010, Piąta strona świata, Kraków.
• Labuda G., 1974, Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych, Poznań.
• Labuda G., 2002, Mieszko I, Wrocław.
• Leciejewicz L., 1989, Słowianie Zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy, Wrocław.
• Łodziński S., 2010, Polityka wobec mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w latach 1945–2008, [w:] Dudra S., Nitschke B. (red), Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków, s. 13–34.
• Łowmiański H., 1967, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 3, Warszawa.
• Madajczyk P., 1998, Niemcy, [w:] Madajczyk P. (red.), Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944–1989), Warszawa, s. 66–106.
• Madajczyk P., 2001, Niemcy polscy 1944–1989, Warszawa.
• Michalkiewicz S., Wiatrowski L., 1979, Historia chłopów śląskich w latach 1763–1918. Okres kształtowania się kapitalizmu, [w:] Inglot S. (red.), Historia chłopów śląskich, Warszawa, s. 183–275.
• Misztal J., 1990, Weryfikacja narodowościowa na Ziemiach Odzyskanych, Warszawa.
• Moździoch S., 2000, Śląsk między Gnieznem a Pragą, [w:] Samsonowicz H. (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków.
• Nalepa J., 1996, Granice Polski najdawniejszej. Prolegomena, t. 1, Kraków.
• Ociepka B., 2001, Deportacje, wysiedlenia, przesiedlenia – powojenne migracje z Polski i do Polski, Poznań.
• Olejnik L., 2003, Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź.
• Olejnik L., 2006, Zdrajcy narodu? Losy volksdeutchów w Polsce po II wojnie światowej, Warszawa.
• Rykała A., 2009, Z ziemi ukraińskiej do polskiej – dziedzictwo religijne Kresów Rzeczypospolitej w przestrzeni współczesnej Polski, [w:] Franz M., Pietkiewicz K. (red.), Od Zborowa do NATO (1649–2009). Studia z dziejów stosunków polsko-ukraińskich od XVII do XXI w., Toruń.
• Rykała A., Barwiński M., 2010, Przemiany demograficzno-społeczne i działalność organizacyjna Niemców w Łodzi na tle sytuacji mniejszości niemieckiej w Polsce po 1945 r., [w:] Lech A., Radziszewska K., Rykała A. (red.), Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku, Łódź, s. 333–377.
• Rykała A., 2011, Mniejszości religijne w Polsce – geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne, Łódź.
• Rykała A., 2013, Die Deutschen in Lodz als Teil der deutschen Minderheit in Polen nach 1945, [w:] Kucner M., Radziszewska K. (red.), Fremde im gelobten Land. Zur Geschichte der Deutschen in Lodz nach dem Zweiten Weltkrieg, Osnabrück, s. 11–43.
• Rykała A., 2014, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce z perspektywy geografii politycznej, [w:] Sobczyński M. (red.), Wybrane problemy badawcze geografii politycznej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 17, s. 63–111.
• Simonides D., 1997, Górnośląska samowiedza, „Śląsk”, 6 (20), s. 8–10.
• Simonides D., 2004, Śląskie kłopoty z tożsamością, [w:] Nijakowski L. M. (red.), Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska?, Warszawa, s. 157–164.
• Szczepankiewicz-Battek J., 2005, Łużyce – przestrzeń dysocjacji kultur narodowych i religijnych, Słupsk.
• Szczepański M.S., 2003, Narody, narodowość i spisowe deklaracje, „Śląsk”, 8 (94), s. 8–9.
• Szczepański M.S., 2004, Regionalizm górnośląski: los czy wybór?, [w:] Nijakowski L.M. (red.), Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska?, Warszawa, s. 90–115.
• Szmeja M., 2000, Niemcy? Polacy? Ślązacy! Rodzimi mieszkańcy Opolszczyzny w świetle analiz socjologicznych, Kraków.
• Szmeja M., 2005, Czy Ślązacy są narodem?, [w:] Malikowski M., Wojakowski D. (red.), Granice i pogranicza nowej Unii Europejskiej. Z badań regionalnych, etnicznych i lokalnych, Kraków, s. 158–171.
• Śmiełowska M., 1999, Obecności etniczne i narodowe na Śląsku Opolskim, Opole.
• Świercz M., 2003, Ślązak brzmi dumniej, „Śląsk”, 8 (94), s. 6–7.
• Thietmar, 2005, Kronika, Kraków.
• Wasilewski T., Felczak W., 1985, Historia Jugosławii, Wrocław.
• Wanatowicz M., 2004, Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości. Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice.
• Wąs G., 2007, Śląsk we władaniu Habsburgów, [w:] Czapliński M. (red.), Historia Śląska, Wrocław, s. 122–275.
• Wyrozumski J., 1983, Historia Polski do roku 1505, Warszawa.
• Zakrzewski S., 1917a, Opis grodów i terytoryów z północnej strony Dunaju czyli t.z. Geograf bawarski, Lwów.
• Zakrzewski S., 1917b, Śląsk i Morawy za Mieszka I, „Kwartalnik historyczny”, 31, s. 1–14.
• Żerelik R., 2007, Dzieje Śląska do 1526 r., [w:] Czapliński M. (red.), Historia Śląska, Wrocław, s. 18–121.

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.05.07