Test fluencji słownej semantycznej w logopedycznej diagnozie otępienia alzheimerowskiego – wybrane aspekty

• Authors: Renata Gliwa-Patyńska

Title variants

EN

Semantic Verbal Fluency Test in the Logopedic Diagnosis of Alzheimer’s Dementia – Selected Aspects

Abstracts

EN

The article attempts to demonstrate the usefulness of the semantic verbal fluency test in speech therapy diagnosis of people diagnosed with Alzheimer’s disease. The basic concepts of verbal fluency, especially semantic, were discussed, the test was characterized, its structure was described, the test procedure was presented and the proposed analysis of the results was discussed. The test is one of the most frequently used tools for assessing resources of the mental lexicon, the method of storing knowledge and the possibility of recalling it. Provides knowledge about the quality of linguistic processes. The way of carrying out verbal fluency tasks (the number of generated concepts consistent with the criterion, the number of clusters and their resources, the nature of errors) proves the quality of linguistic processes and the state of semantic memory. Difficulties with updating concepts may be a significant symptom of developing dementia processes, especially in the early stages of AD.

PL

W artykule podjęto próbę wykazania przydatności testu fluencji słownej semantycznej w diagnozie logopedycznej osób ze zdiagnozowaną chorobą Alzheimera. Omówiono podstawowe pojęcia dotyczące fluencji słownej, zwłaszcza semantycznej, dokonano charakterystyki testu, opisano jego strukturę, przedstawiono procedurę badania i omówiono propozycje analizy wyników. Test jest jednym z najczęściej wykorzystywanych narzędzi do oceny m.in. zasobów leksykonu umysłowego, sposobu magazynowania wiedzy i możliwości jej przywoływania. Dostarcza wiedzy na temat jakości procesów językowych. Sposób realizacji zadań fluencji słownej (tj. liczba generowanych pojęć zgodnych z kryterium, liczba klastrów i ich zasób, charakter błędów) świadczy o jakości procesów językowych, o stanie pamięci semantycznej. Trudności z aktualizacją pojęć mogą być istotnym objawem rozwijających się procesów otępiennych, zwłaszcza we wczesnym stadium AD.

Keywords

PL

choroba Alzheimera; demencja; test fluencji słownej semantycznej; diagnoza logopedyczna

EN

Alzheimer’s disease; dementia; semantic verbal fluency test; speech therapy diagnosis

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Logopaedica Lodziensia
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 35-57

Dates

published

2021

Contributors

author

Renata Gliwa-Patyńska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii, Łódź

• https://orcid.org/0000000322319197

References

• Apostolova L., Lu P., Rogers S., Dutton R., Hayashi K., Toga A., Cummings J., Thompson P., 2008, 3D mapping of language networks in clinical and pre-clinical Alzheimer’s disease, „Brain and Language”, no. 104, s. 33–41.
• Armstrong C. L., Morrow L., 2014, Otępienie, [w:] C. L. Armstrong, L. Morrow (red. wyd. pol. M. Harciarek), Neuropsychologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 3–33.
• Barczak A., Gorzkowska A., Klimowicz-Morawiec A., 2012, Ocena zaburzeń funkcjonowania poznawczego, [w:] M. Zabawa (red.), Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, Otwock: Medisfera, s. 11–16.
• Benton A. L., Hamsher K., 1976, Multilingual Aphasia Examination manual, Iowa City: AJA Associates.
• Berko Gleason J., Bernstein Ratner N., 2005, Psycholingwistyka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Biechowska D., Kaczmarek I., Witkowska M., Steinborn B., 2012, Przydatność prób fluencji słownej w diagnozie różnicowej zaburzeń neurologicznych u dzieci i młodzieży, „Neurologia Dziecięca”, t. 21, nr 42, s. 45–51.
• Birn R. M., Kenworthy L., Case L., Caravella R., Jones T. B., Bandettini P. A., Martin A., 2010, Neural systems supporting lexical search guided by letter and semantic category cues: A self-paced overt response fMRI study of verbal fluency, „Neuroimage”, vol. 49, issue 1, s. 1099–1107.
• Borkowski J. G., Benton A. L., Spree O., 1967, Word fluency and brain damage, „Neuropsychologia”, no. 5, s. 135–140.
• Butler R. W., Rosman I., Hill J. M., 1993, The effects of frontal brain impairment on fluency. Simple and complex paradigms, „Neuropsychology”, vol. 7(4), s. 519–529.
• Carew T.C., Lamar M., Cloud B., Grossman M., Lizbon D., 1997, Impairment in category fluency in ischemic vascular dementia, „Neuropsychology”, vol. 11(3), s. 400–412.
• Daniluk B., 2000, Deficyty poznawcze u osoby z postępującym schorzeniem mózgu o etiologii naczyniowej. Neuropsychologiczne studium przypadku, [w:] A. Borkowska, E. Szepietowska (red.), Diagnoza neuropsychologiczna. Metodologia i metodyka, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 383–405.
• Daniluk B., Szepietowska E. M., 2009a, Płynność semantyczna i literowa osób w różnych fazach dorosłości – część I, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia”, nr 22, s. 97–110.
• Daniluk B., Szepietowska E. M., 2009b, Płynność semantyczna i literowa osób w różnych fazach dorosłości – czynniki modyfikujące wykonanie zadań fluencji słownej – część II, „Annales Universitatis Mariae Curie–Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia”, nr 22, s. 111–128.
• De Gaspari D., Siri C., Di Gioia M., 2006, Clinical correlates and cognitive underpinnings of verbal fluency impairment after chronic subthalamic stimulation in Parkinson’s disease, „Parkinsonism and Related Disorders”, no. 12, s. 289–295.
• Domagała A., 2007, Zachowania językowe w demencji – struktura wypowiedzi w chorobie Alzheimera, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Domagała A., 2015, Narracja i jej zaburzenia w otępieniu alzheimerowskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Domagała A., 2019, Rozpad sprawności leksykalnych u pacjenta z otępieniem umiarkowanym w chorobie Alzheimera, „Logopaedica Lodziensia”, nr 3, s. 45–61.
• Domagała A., Sitek E., 2018, Choroba Alzheimera. Zaburzenia komunikacji językowej, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
• Elamin M., Holloway G., Bak T. H., Pal S., 2016, The utility of the Addenbrooke’s Cognitive Examination version three in early-onset dementia, „Dementia and Geriatric Cognitive Disorders”, no. 41, s. 9–15.
• Elfgren Ch., Reisberg J., 1998, Lateralised frontal blood flow increases during fluency task: influence of cognitive strategy, „Neuropsychology”, vol. 36(6), s. 505–512.
• Field J., 2004, Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon: Blackwell.
• Gleichgerrcht E., Chade A., Torralva T., Roca M., Manes F., 2011, Comparing the neuropsychiatric profile of patients with Alzheimer disease who present spared versus impaired executive functioning, „Current Gerontology and Geriatrics Research”, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3205715/ (dostęp: 11.01.2021).
• Gliwa R., 2018, Fluencja słowna w otępieniu naczyniopochodnym – ujęcie kliniczne, [w:] E. Gacka, M. Kaźmierczak (red.), Teoria i praktyka logopedyczna. Wybrane zagadnienia, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 85–104.
• Gliwa R., 2019a, Fluencja słowna w zakresie wybranych kategorii nazw własnych i pospolitych w przebiegu otępienia w chorobie Alzheimera, „Polonica”, nr 39, s. 45–70.
• Gliwa R., 2019b, Verbal fluency in categories of common and proper names in the phase of mild cognitive impairment in the course of Parkinson’s disease, „Interdisciplinary Contexts of Special Pedagogy”, no. 27, s. 249–272.
• Gliwa R., 2020, Fluencja słowna czasownikowa w fazie otępienia w stopniu lekkim w przebiegu choroby Alzheimera, [w:] K. Bednarska, D. Kruk, B. Popov, O. Saprikina, T. Speed, K. Szafraniec, S. Terekhova, R. Tsonev, A. Wysocka (red.), Contributions to the 23rd Annual Scientific Conference of the Association of Slavists (Polyslav), Wiesbaden: Die Welt der Slaven, s. 109–118.
• Gomez R., White D., 2006, Using verbal fluency to detect very mild dementia of the Alzheimer type, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 21, issue 8, s. 771–775.
• Goodglass H., Kaplan E., 1972, Boston Diagnostic Aphasia Examination, Philadelphia: Lea & Febiger.
• Goulet P., Joanette Y., Sabourin L., Giroux F., 1997, Word fluency after a right-hemisphere lesion, „Neuropsychologia”, no. 35(12), s. 1565–1570.
• Grossberg G. T., Kamat S.M., (red. wyd. pol. T. Sobów), 2011, Choroba Alzheimera. Najnowsze strategie diagnostyczne i terapeutyczne, Warszawa: Medisfera.
• Grossman M., Robinson K., Bernhardt N., Koenig Ph., 2001, A rule-based categorization deficit in Alzheimer’s Disease?, „Brain and Cognition”, no. 45, s. 265–276.
• Groves-Wright K., Neils-Strunjas J., Burnett R., O’Neill M. J., 2004, A comparison of verbal and written language in Alzheimer’s disease, „Journal of Communication Disorders”, no. 37, s. 109–130.
• Heim S., Eickhoff S. B., Amunts K., 2008, Specialization in Broca’s region for semantic, phonological, and syntactic fluency?, „Neuroimage”, vol. 40, issue 3, s. 1362–1368.
• Henry J., Crawford J., Phillips L., 2004, Verbal fluency performance in dementia of Alzheimer’s type: a meta-analysis, „Neuropsychologia”, no. 42, s. 1212-1227.
• Hodges J. R., Patterson K., Oxbury S., Funnell E., 1992, Semantic dementia. Progressive Fluent Aphasia with Temporal Lobe Atrophy, „Brain”, no. 115, s. 1781–1806.
• Jodzio K., 2006, Neuropoznawcze korelaty spadku fluencji słownej po udarze prawej półkuli mózgu, „Studia Psychologiczne”, t. 44, nr 2, s. 5–18.
• Jodzio K., 2008, Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kertesz A., 1982, The Western Aphasia Battery: Test Manual, Stimulus Cards, Test Booklets (Test Kit), New York: Grune and Stratton.
• Kielar-Turska M., Byczewska-Konieczny K., 2014, Specyficzne właściwości posługiwania się językiem przez osoby w wieku senioralnym, [w:] S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Biomedyczne podstawy logopedii, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis, s. 429–441.
• Kircher T., Nagels A., Kirner-Veselinovic A., Krach S., 2011, Neural correlates of rhyming vs lexical and semantic fluency, „Brain Research”, vol. 1391, s. 71–80.
• Kolb B., Whishaw I. Q., 2003, Fundamentals of Human Neuropsychology, New York: Worth Publishers.
• Kozubski W., Liberski P. P., 2014, Neurologia, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Leszek J., Trypka E., 2016, Choroba Alzheimera: problematyka neurozwyrodnienia. Wybrane zagadnienia, [w:] J. Leszek (red.), Choroba Alzheimera – wybrane zagadnienia biologiczne i kliniczne, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 11–27.
• Łojek E., Stańczak J., 2010, Podręcznik do Kalifornijskiego Testu Uczenia się Językowego CVLT D. C. Delisa, J. H. Kramera, E. Kaplan i B. Ober. Polska normalizacja, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
• Łuczywek E., Fersten E., 1992, Poziom fluencji słownej przy różnych uszkodzeniach mózgu, „Studia Psychologiczne”, t. 30, nr 1–2, s. 89–98.
• Marczinski C. A., Kertesz A., 2006, Category and letter fluency in semantic dementia, primary progressive aphasia, and Alzheimer’s disease, „Brain and Language”, no. 97, s. 258–265.
• Mattis S., 1988, Dementia Rating Scale professional manual, Florida: Psychological Assessment Resources.
• Mayr U., 2002, On the dissociation between clustering and switching in verbal fluency: comment on Troyer, Moscovitch, Winocur, Alexander and Stuss, „Neuropsychologia”, no. 40, s. 562–566.
• Moritz S., Birkner C., Jahn H., Hand I., Haasen C., Krausz M., 2002, Executive functioning in obsessive-compulsive disorder, unipolar depression, and schizophrenia, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 17, issue 5, s. 477–483.
• Mosiołek A., 2014, Metody badań funkcji poznawczych, „Psychiatria”, nr 11(4), s. 215–221.
• Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., 2007, Psychologia poznawcza, Warszawa: Academica Wydawnictwo SWPS, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Olszewski H., 2008, Otępienie czołowo-skroniowe. Ujęcie neuropsychologiczne, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Opala G. M., 2003, Epidemiologia otępień w perspektywie prognoz demograficznych, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 19–26.
• Parnowski T., 1998, Obraz kliniczny choroby Alzheimera, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 47–69.
• Parnowski T., 2010, Choroba Alzheimera, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Pąchalska M., 2007, Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Pąchalska M., MacQueen B. D., 1998, Bostoński Test Nazywania, Boston Naming Test (BNT). Autoryzowana wersja polska, Kraków: Fundacja na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu.
• Piskunowicz M., Bieliński M., Zgliński A., Borkowska A., 2013, Testy fluencji słownej – zastosowanie w diagnostyce neuropsychologicznej, „Psychiatria Polska”, t. XLVI, z. 3, s. 475–485.
• Podemski R., Słotwiński K., 2003, Zaburzenia mowy w procesach otępiennych, [w:] J. Leszek (red.), Choroby otępienne. Teoria i praktyka, Wrocław: Wydawnictwo Continuo, s. 271–283.
• Ponichtera-Kasprzykowska M., Sobów T., 2014, Adaptacja i wykorzystanie testu fluencji słownej na świecie, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna”, nr 14(3), s. 178–187.
• Rende B., Ramsberger G., Miyake A., 2002, Commonalities and differences in the working memory components underlying letter and category fluency task: A dual task investigation, „Neuropsychology”, vol. 16(3), s. 309–321.
• Robert P. H., Lafont V., Medecin I., Berthet L., Thauby S., Baudu C., Darcourt G., 1998, Clustering and switching strategies in verbal fluency task: Comparison between schizophrenics and healthy adults, „Journal of International Neuropsychological Society”, no. 4, s. 539–546.
• Rosińczuk-Tonderys J., Murzyńska D., Kazimierska-Zając M., 2013, Porównanie fluencji słownej u kobiet ze starzeniem fizjologicznym i chorych z zespołami otępiennymi, „Forum Logopedyczne”, nr 21, s. 88–93.
• Ross T., 2003, The reliability of clusters and switch scores for the COWAT, „Archives of Clinical Neuropsychology”, vol. 18, issue 2, s. 153–162.
• Rossell S., 2006, Category fluency performance in patients with schizophrenia and bipolar disorder: the influence of affective categories, „Schizophrenia Research”, no. 82, s. 135–138.
• Rutkiewicz-Hanczewska M., 2016, Neurobiologia nazywania. O anomii proprialnej i apelatywnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
• Sellal F., Wolff V., Marescaux Ch., 2004, The cognitive pattern of vascular dementia and its assessment, „Seminars in Cerebrovascular Diseases and Stroke”, vol. 4(2), s. 79–86.
• Sitek E. J., Barczak A., Senderecka M., 2017, Zastosowanie jakościowej analizy profilu wykonania skali ACE-III w diagnostyce różnicowej chorób otępiennych, „Aktualności Neurologiczne”, nr 17(1), s. 34–41.
• Stolarska U., Kroczka S., Gergont A., Steczkowska M., Kaciński M., 2008, Test fluencji słownej – aspekty rozwojowe w normie i patologii, „Przegląd Lekarski”, nr 65, s. 764–768.
• Szatkowska I., Grabowska A., Szymańska O., 2000, Phonological and semantic fluencies are mediated by different regions of the prefrontal cortex, „Acta Neurobiologiae Experimentalis”, vol. 60, s. 503–508.
• Szczepańska-Gieracha J., Greń G., Morga P., 2014, Zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera, „Gerontologia Współczesna”, t. 2, nr 2, s. 73–75.
• Szczudlik A., Parnowski T., 2012, Otępienie, [w:] M. Zabawa (red.), Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, Otwock: Medisfera, s. 1–8.
• Szepietowska E. M., Daniluk B., 2000, Zaburzenia językowe w demencji w ujęciu neuropsychologii klinicznej, „Audiofonologia”, t. XVI, s. 117–135.
• Szepietowska E. M., Gawda B., 2011, Ścieżkami fluencji werbalnej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Szepietowska E. M., Gawda B., 2012, Werbalna fluencja afektywna i narracje emocjonalne u osób z chorobą Alzheimera i demencją naczyniową, „Psychogeriatria Polska”, nr 9(1), s. 37–46.
• Szepietowska E. M., Gawda B., 2013, Gramatyczne, semantyczne i afektywne cechy fluencji słownej: jakie czynniki determinują ich wykonanie? Badania 302-osobowej grupy Polaków, „Psychologia – Etologia – Genetyka”, nr 28, s. 47–66.
• Szepietowska E. M., Gawda B., 2016, Mechanizmy neuronalne fluencji semantycznej i literowej: badania z użyciem fMRI. Implikacje kliniczne, „Polskie Forum Psychologiczne”, nr 21(2), s. 170–187.
• Szepietowska E. M., Lipian J., 2012, Fluencja słowna neutralna i afektywna u chorych z uszkodzeniem prawej, lewej lub obu półkul mózgu, „Psychiatria Polska”, t. XLVI, nr 4, s. 539–551.
• Troyer A. K., 2000, Normative Data for Clustering and Switching on Verbal Fluency Tasks, „Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology”, no. 22(3), s. 370–378.
• Troyer A. K., Moscovitch M., Winocur G., Alexander M. P., Stuss D., 1998, Clustering and switching on verbal fluency: the effects of focal frontal and temporal-lobe lesions, „Neuropsychologia”, no. 36, s. 499–504.
• Whatmough Ch., 2014, Otępienie, [w:] C. L. Armstrong, L. Morrow (red. wyd. pol. M. Harciarek), Neuropsychologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 3–33.
• Wood A., Saling M., Abbott D. F., Jackson G. D., 2001, A neurocognitive account of frontal lobe involvement in orthographic lexical retrieval: an fMRI study, „Neuroimage”, vol. 14, issue 1, s. 162–169.
• Wysokiński A., Zboralski K., Orzechowska A., Gałecki P., Florkowski A., Talarowska M., 2010, Normalization of the Verbal Fluency Test on the basis of results for healthy subjects, patients with schizophrenia, patients with organic lesion of the chronic nervous system and patients with type 1 and 2 diabetes, „Archives of Medical Science”, vol. 6(3), s. 438–446.
• Zawadzka E., 2013, Świat w obrazach u osób po udarze mózgu, Warszawa: Wydawnictwo Difin.
• Żulewska J., 2015, Ocena przydatności testu do oceny fluencji słownej w diagnostyce zaburzeń funkcji językowych u pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli mózgowej, [w:] M. Kurowska, E. Wolańska (red.), Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 109–124.

Identifiers

DOI

10.18778/2544-7238.05.03

Biblioteka Nauki

2007048