Pomiędzy tradycją zakonu a tradycją rodu – treści ideowe fasady kościoła Benedyktynek pw. św. Katarzyny w Wilnie

• Authors: Anna Sylwia Czyż

Title variants

EN

Between the tradition of the order and the tradition of the family – ideology behind the facade of the church of st. Catherine in Vilnius

Abstracts

EN

The Benedictines, who had been brought to Vilnius between 1616 and 1618, formed a small and modest community. Thanks to the generous legacy of Feliks Jan Pac, in 1692 their situation changed as they could erect a brick church, which was then consecrated in 1703. The generosity of the Lithuanian chamberlain was not a coincidence; his two daughters, Sybilla and Anna, the only offspring he left, had joined the Benedictine Sisters in Vilnius. Sybilla (Magdalena) Pac, who became an abbess in 1704, was particularly important for the history of the monastery. Not only did she renew the community life, but she also became one of the most important personalities of the then Vilnius. After the fire in 1737 Sybilla Pac vigorously started rebuilding the monastery and the church, which was completed by her successor, Joanna Rejtan. The facade which was then erected after Johann Christoph Glaubitz’s design was adorned with stucco and metal decorations with a perfectly devised ideological programme which referred to the tradition of the order and to the one of the Pac family. The facade presented ideals connected with the Benedictine life, which placed them among the hints of having to fight at the level of spirit and body, incorporating among the military symbols also the need to fight the enemies of the Church and the state, and the typical for the Benedictine spirituality piety connected with the Caravaca cross and the Divine Providence. At the same time, it reminded of the Benedictine vocations comparing nuns to lilies. This comparison, due to the presence of the Gozdawa coat-of-arms (double lilie) and the common nickname of the Pac family in the 17th and 18th cc. “the Liliats”, could also apply to their lineage, including the abbess Sybilla and her services to the monastery. Exposing founders in such an emphatic way was not only the will to immortalise them, but was also, together with the entire architectural and artistic decor of the church, connected with the need to counterbalance the new and dynamically developing Visitation Monastery in Vilnius. At the same time, the nature of the facade decoration of the Church of St. Catherine is in line with other foundations of the Pac family: St Theresa’s Church and the St Peter and St Paul Church, and was the last significant artistic initiative of the family in thecapital of the Grand Duchy of Lithuania

PL

Sprowadzone do Wilna między 1616 a 1618 r. benedyktynki utworzyły niewielką i skromnie uposażoną wspólnotę. Ich sytuacja zmieniła się w 1692 r., kiedy to dzięki bogatym zapisom Feliksa Jana Paca mogły wystawić murowany kościół konsekrowany w 1703 r. Hojność podkomorzego litewskiego nie była przypadkowa, bowiem do wileńskich benedyktynek wstąpiły jego córki Sybilla i Anna, jedyne potomstwo jakie po sobie pozostawił. Z nich szczególne znaczenie dla dziejów klasztoru miała Sybilla (Magdalena) Pacówna, która w 1704 r. została wybrana ksienią. Nie tylko odnowiła ona życie wspólnoty, ale stała się również jedną z najważniejszych postaci ówczesnego Wilna. Po pożarze w 1737 r. Sybilla Pacówna energicznie przystąpiła do odbudowy klasztoru i kościoła, którą kończyła już jej następczyni Joanna Rejtanówna. Wzniesioną wówczas według projektu Jana Krzysztofa Glaubitza fasadę ozdobiono stiukowo-metalową dekoracją o indywidualnie zaplanowanym programie ideowym odwołującym się i do tradycji zakonnej i rodowej – pacowskiej. W fasadzie wyeksponowano ideały związane z życiem benedyktyńskim sytuując je wśród aluzji o konieczności walki na płaszczyźnie ducha i ciała, włączając w militarną symbolikę także konieczność walki z wrogami Kościoła i ojczyzny oraz charakterystyczną dla duchowości benedyktyńskiej pobożność związaną z krzyżem w typie karawaka oraz z Opatrznością Bożą. Jednocześnie przypominano o bogactwie powołań w klasztorze benedyktynek wileńskich przyrównując mniszki do lilii. Porównanie to dzięki obecności w fasadzie herbu Gozdawa (podwójna lilia) oraz powszechnego w XVII i XVIII w. zwyczaju określania Paców „Liliatami” można było odnosić także do ich rodu, w tym do zasłużonej dla klasztoru ksieni Sybilli. Tak mocne wyeksponowanie fundatorów było nie tylko chęcią upamiętnia darczyńców, ale wraz z całym architektonicznym i plastycznym wystrojem świątyni wiązało się z koniecznością stworzenia przeciwwagi dla nowego i prężnie rozwijającego się pod patronatem elity litewskiej klasztoru Wizytek w Wilnie. Przy tym charakter dekoracji fasady kościoła pw. św. Katarzyny wpisuje się w inne fundacje Paców: kościół pw. św. Teresy i kościół pw. śś. Piotra i Pawła będąc ostatnią ważną inicjatywą artystyczną rodu w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Keywords

PL

Wilno; benedyktynki; klasztory żeńskie; Sybilla Pacówna; Feliks Jan Pac; Pacowie; karawaka; Kościół wojujący i triumfujący

EN

female monasteries; the pac family; caravak; militant and triumphant church; Benedictine nuns; Vilnius

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2019
• Issue: 3
• Pages: 58-75

Dates

published

2019

Contributors

author

Anna Sylwia Czyż

• Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

• https://orcid.org/0000000179231204

References

• A.J. Baranowski, Między Rzymem aWilnem. Magnackie fundacje sakralne wWielkim Księstwie Litewskim w czasach kontrreformacji na tle polityki dynastycznej w Europie Środkowej ,Warszawa 2006;
• M. Borkowska, Mniszki, Kraków 1980;
• D.C. Chodźko, Kościół i klasztor panien Benedyktynek wWilnie, „Pamiętnik Religijno-Moralny” 1858, nr 5;
• A.S. Czyż, Fundacje artystyczne rodziny Paców: Stefana, Krzysztofa Zygmunta i Mikołaja Stefana Paców. „Lilium bonae spei ab antiquitate consecratum”, Warszawa 2016;
• A.S. Czyż, Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie , Wrocław–Warszawa–Kraków 2008;
• Św. Gertruda z Helfty, Zwiastun bożej miłości, tłum. B. Chądzyńska, E. Kędziorek, wstęp M. Borkow - ska, Kraków 2001;
• M. Karpowicz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, Warszawa 2012;
• S. Lorentz, Jan Krzysztof Glaubitz architekt wileński XVIII w. Materiały do biografii i twórczości, Warszawa 1937;
• K. Moisan-Jabłońska, Obrazowanie walki dobra ze złem, Kraków 2002;
• Z. Pałubska, Kult Opatrzności Bożej w kościele katolickim w Polsce , „Rocznik Teologii Katolickiej” 2009, t. 8;
• R. Witkowski, Benedictina w zbiorach wileńskich , „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2002, t. 78.

Identifiers

DOI

10.21697/an.7063

Biblioteka Nauki

1068253