Wokół medalu biskupa Andrzeja Trzebickiego

• Authors: Krzysztof J. Czyżewski , Marek Walczak

Abstracts

EN

The paper deals with a high-quality and very rare medal issued in honour of the Bishop of Cracow Andrzej Trzebicki in 1677, of which only a few specimens struck in gold and silver are known. Its obverse represents a bust-length image of the prelate turned right, with a legend running around the rim, while the reverse features an image of a swan accompanied by a Latin motto and date. The medal, issued in Gdańsk, was executed after a design by Johann Höhn the Younger. Regrettably, neither the issuer nor the circumstances of the medal’s commission are known. What is of key importance for determining the above facts is the correct reading of the sigla: ‘ATH D.D.D’, inscribed on the obverse, which so far have been deciphered as: ‘Andreas Trzebicki honor dat, donat, dedicat’. In keeping with this reading, the bishop himself would have been the issuer of a medal struck in his honour. Having analysed documentary evidence, the authors of the present paper have put forward alternative readings of the inscription: ‘Andreae Trzebicki Honori Dat Dedit Dedicat’ or ‘Andreae Trzebicki Haec [numisma?] Data Decreto Decurionum’. The latter reading seems to be more plausible and suggests that, hypothetically, the medal may have been issued by the Cracow city council. The immediate reason for issuing the medal may have been Trzebicki’s support of the strivings of the municipal authorities of Cracow for autonomy in electing members of the city council, which until then were appointed by the local voivode. These efforts took place in 1677 and concluded with a charter issued by King John III Sobieski in Gdańsk on 30 December of that year, granting the city the requested rights. The magnificent medal reveals an aspect of eulogising the prelate, and his praise is expressed not only through his faithful likeness depicted on the obverse. Trzebicki used the ‘Swan’ coat of arms, and the swan was widely interpreted as a symbol of chastity. The motto ‘Candore’ on the reverse refers to not only the whiteness of the swan but also to the principles to which the bishop adhered, both in his private life and in carrying out his public duties. The medal under discussion has from the very beginning enjoyed a special appreciation of collectors, as attested by his detailed analysis included in a study of the medallic collection of King Frederick I in Berlin, by Lorenz Beger, published 1704. Beger has noted the titulature of the prelate, ‘Dei et Apostolicae Sedis gratia’ – which he considered incorrect (from a Protestant point of view). Additionally, he pointed out to the ambiguity of the swan as a symbol of chastity, as the bird has a black skin hidden under white plumage, which can be interpreted as duplicity, unfair intentions and hypocrisy.  

PL

Artykuł poświęcony jest wysokiej klasy medalowi znanemu z niewielkiej liczby egzemplarzy wybitych w złocie i srebrze ku czci biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego (1677). Na awersie przedstawiono popiersie hierarchy w prawo z legendą biegnącą dookoła, natomiast na rewersie wizerunek łabędzia z łacińską dewizą i datą.  Emisja miała miejsca w Gdańsku, a projekt numizmatu wykonał Johann Höhn Mł. Niestety emitent, ani okoliczności zamówienia nie są znane. Kluczowe znaczenie ma prawidłowa interpretacja sygli na awersie: ATH D.D.D., które dotychczas czytano: „Andreas Trzebicki honor dat, donat, dedicat”. W myśl takiej lekcji sam biskup byłby emitentem medalu ku swojej czci. Autorzy po analizie źródeł zaproponowali wariantywne propozycje odczytu: „Andreae Trzebicki Honori Dat Dedit Dedicat” lub „Andreae Trzebicki Haec [numisma?] Data Decreto Decurionum”. Druga lekcja wydaje się prawdopodobniejsza, co skłania do hipotetycznego uznania za emitenta medalu krakowskiej rady miejskiej. Bezpośrednim powodem emisji mogło być popieranie przez Trzebickiego starań o uzyskanie przez władze Krakowa samodzielności w wybieraniu rajców, dotąd wskazywanych przez miejscowego wojewodę. Starania te miały miejsce w 1677 r. i zakończyły się wydaniem przez króla Jana III Sobieskiego odpowiedniego przywileju (30 grudnia) w Gdańsku. Wspaniały medal ma wydźwięk apologetyczny i głosi chwałę hierarchy nie tylko przez ukazanie jego wiernej podobizny. Trzebicki posługiwał się herbem łabędź, który był interpretowany powszechnie jako symbol czystości.  Dewiza Candore odnosi się zarówno do bieli łabędzia, jak do zasad przyświecających biskupowi w życiu prywatnym i działalności publicznej. Omawiany medal cieszył się od początku szczególnym uznaniem kolekcjonerów, o czym zaświadcza jego dokładna analiza w opracowaniu kolekcji medali króla Fryderyka I w Berlinie autorstwa Lorenza Begera (1704). Autor zwrócił uwagę na błędną z punktu widzenia protestanta tytulaturę hierarchy „Dei et Apostolicae Sedis gratia”), a także na ambiwalencję łabędzia jako symbolu czystości (ptak ten ma czarną skórę ukrytą pod białymi piórami, co można interpretować jako dwoistość, nieczystość intencji i hipokryzję).

Keywords

PL

medale; portret; ikonografia; epigrafika; sztuka baroku

EN

medals; portraiture; iconography; baroque art; epigraphy

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2020
• Issue: 4
• Pages: 111-161

Dates

published

2020

Contributors

author

Krzysztof J. Czyżewski

• Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki

author

Marek Walczak

• Instytut Historii Sztuki UJ

• https://orcid.org/0000000346498521

References

• Alciati A., Emblemata cum commentariis Claudii Minois I.C. Francisci Sanctii Brocensis & notis Laurentii Pignorii Patavini, Patavii 1621.
• Annua doloris sacra ilustrissimo ac reverendissimo d. Andreae Trzebicki, episcopo Cracoviensi duci Severiae, a Collegio Cracov: Societatis Jesu, fundatori suo munificentissimo parentali carmine persoluta, Cracoviae 1681.
• Beger L., Numismata pontificum Romanorum, aliorumque ecclesiasticorum rariora & elegantiora: ex cimeliarchi Regio-Electorali Brandenburgico, selecta aereque expressa, & dialogo illustrata, Coloniae Brandenburgicae 1704.
• Benedykt od św. Józefa (Zawadzki), Infula Cracoviensis gemmis suis distincta, Varsaviae 1686.
• Bentkowski F., Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiej stycznych, w Gabinecie Król. Alekx. Uniwersytetu w Warszawie znajdujących się, tudzież ze zbiorów i pism rozmaitych lub podań zebrany i porządkiem lat ułożony, Warszawa 1830.
• Bieżanowski S., Cygnvs academicvs, inter suavissimum verbi incarnati concentum, ad aeternam felicitatem translatus, et ad feralem vrnam clarissimi olim et adm. Rńdi Domini, M. Mathiae Brvzynski Blosii, Coll: Maioris. S. Th. D. Decani S. Flor. Cancellarii Posnaniensis dignissimi. Lugubri elego […] in palaestra Cynersciana advmbratus. Anno domini, 1646. Die 17. Decemb., Cracoviae 1646.
• Buonanni F., Numismata summorum pontificum templi Vaticani fabricam indicantia, chronologica ejusdem fabricae narratione, ac multiplici eruditione explicata, Romae 1700.
• Casseburg G.B., Sammlung preussischer und polnischer Medaillen wie auch Thaler welche auf allerhand Begebenheiten geschlagen und von Seel. Herrn Heinrich Lübeck […] colligiret, in ihrer Ordnung vorgestellt und kürzlich beschreiben, Königsberg–Leipzig 1737.
• Damalewicz S., Constitutiones Canonicorum Regularium Lateranensium Domus Calissiensis S. Nicolai, Romae 1655.
• Dziedzic J., Olor Trebicianus pontificali pedo, tiara insignitus. Ad primum et auspicatissimum Illustrissimi et Reverendissimi Domini, D. Andreae Trzebicki […] In Cathedralem Cracoviensis Ecclesiae Basilicam, ingressum ad iuga Vavellini Montis, dulces afflictae Ecclesiae et Patriae cantus modulans, Cracoviae 1658.
• Echo Concentus ad Petram refracti seu Panegyricus Gratulatio, Cracoviae 1658.
• Frey H.H., Therobiblia: Biblisch Thierbuch, Leipzig 1595.
• Goltz H., Thesaurus rei antiquariae huberrimus, Antverpiae 1579.
• Grabowski A., Kraków i jego okolice, wyd. IV, Kraków 1844.
• Grammond de, G.B., Historiarum Galliae ab excessu Henrici IV. Libri XVIII, Francofurti & Lipsiae 1674.
• Gruterus J. [Gruyter Jan], Corpus inscriptionum ex recensione et cum adnotationibus Joannis Georgii Graevii antiquae totius orbis Romani, t. 2, cz. 2, Amstelaedami 1707.
• Hoffmann K.G., De titulo episcopali Sedis Apostolicae gratia, 1768.
• Hoszowski K., Domy w Krakowie niegdyś braci, Janów Długoszów, Kanoników katedralnych Krakowskich, Kraków 1882.
• Hoszowski K., Żywot Andrzeja Trzebickiego biskupa krakowskiego księcia siewierskiego, Kraków 1861.
• Höveln von, C., Candorins Deutscher Zimber Swan, Lübek 1667.
• Hutten-Czapski E., Catalogue de la Collection des Médailles et Monnaies Polonaises, t. II, St.-Pétersbourg 1872.
• Jonston J., Historiae naturalis de avibus libri VI, Francofurti ad Moenum 1650.
• Kanon A., Lucubrationes oratoriae, Regum, Pricipum, Antististum, caeterorumque Illustrum Virorum Panegyricis & Elogii insignitae, Cracoviae 1676.
• Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt (wybór), przekład, wstęp i przypisy A.M. Komornicka, Warszawa 2003.
• Krasicki I., Zbiór potrzebnieyszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, t. 1, Warszawa–Lwów 1781.
• Kreußler H.G., D. Martin Luthers Andenken in Münzen nebst Lebensbeschreibungen merkwürdiger Zeitgenossen desselben, Leipzig 1818.
• Krzysztanowicz S., Respublica sive status Regni Poloniae, Litvaniae, Prussie, Livoniae, Lugduni Batavorum 1642
• Kundmann J.Ch., Die Heimsuchungen Gottes in Zorn und Gnade Uber das Hertzogthum Schlesien in Müntzen, Leipzig 1742.
• Liberiusz J., Gospodarz nieba y ziemie Iesus Christus Syn Boży Bog Wcielony Zbawiciel y Naprawca Swiata, Kraków 1665.
• Makowski S.S., Pars hyemalis concionum pro festivitatibus Christi, B. Virginis et sanctorum a prima Januarii usque ad ultimam Junii, Cracoviae 1666.
• Medale polskie lub do Polski odnoszące się, tudzież medale znakomitych Polaków i ludzi Polsce zasłużonych w zbiorze Piotra Umińskiego, Kraków 1885.
• Mikocki L., Verzeichniss einer grossen und sehr gewählten polnischen Münz- u. Medaillen-Sammlung, Wien 1850.
• Munquintin de, P.L., Cygnus Rhenanus coelo illatus in diva virgine et martyre Ursula, Viennae 1682.
• Okolski S., Orbis Polonus, t. II, Cracoviae 1641.
• Orsato S., De notis Romanorum commentarius, Patavii 1672.
• Papczyński J., Orator Crucifixus sive ultima Septem Verba Domini Nostri Iesu Christi, Cracoviae 1670.
• Petrycy F.B., Panegyricus illustrissimo ac reverendissimo principi d. Andreae Trzebicki […] auspiciato cathedram suam III nonas Novembris Anno D. M.DC.LVIII ingredienti, Cracoviae [1658].
• Podgórski J., Certamen votorum inter dioeceses, Cracoviae 1711.
• Pufendorf S., De rebus gestis Friderici Wilhelmi Magni electoris Brandenburgici commentariorum libri novendecim, Berolini 1695.
• Raczyński E., Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą począwszy od najdawniejszych aż do końca panowania Jana III. Le Médailler de Pologne ou collection de médailles ayant rapport a l’histoire de ce pays depuis les plus anciennes jusq’a celles, qui ont été frappés sous le régne du roi Jean III. (1513–1696.), t. 1, Wrocław 1838.
• Raczyński E., Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą począwszy od najdawniejszych aż do końca panowania Jana III. Le Médailler de Pologne ou collection de médailles ayant rapport a l’histoire de ce pays depuis les plus anciennes jusq’a celles, qui ont été frappés sous le régne du roi Jean III. (1513–1696.), t. 2, Wrocław 1838.
• Raczyński E., Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą począwszy od najdawniejszych aż do końca panowania Jana III. Le Médailler de Pologne ou collection de médailles ayant rapport a l’histoire de ce pays depuis les plus anciennes jusq’a celles, qui ont été frappés sous le régne du roi Jean III. (1513–1696.), t. 1, Berlin 1845.
• Radliński J.P., Imago thaumaturga beatissimae virginis Mariae immaculate conceptae primo Hierosolymitana secundo Constantinopolitana tertio Belzensis quarto Claro-Montana Czestochoviensis, Cracoviae 1756.
• Reichel J., Die Reichelsche münzsammlung in St. Petersburg, t. 2: Liefland, Curland und Polen, [St. Petersburg] 1842.
• Rorajski J., Cygnus puri candoris nitor, in Armis, Aula, Senatu, Ecclesia radios diffundens, Illustrissimo et Reuerendissimo Domino D. Andreae Trzebicki Episcopo Cracoviensi, Duci Severiae, Almae Academiae Cracoviensis Cancellario dignissimo, in auspicato ad Episcopatum Cracoviensem ingressu, debitae observantiae ac submissi cultus ergo; officiosissimo, gestientis animi obsequio […], Cracoviae 1658.
• Serie dei conj di medaglie pontificie da Martino V fino a tutto il pontificato della San. Mem. di Pio VII esistenti nella Pontificia Zecca di Roma, Roma 1824.
• Starowolski S., Vitae antistitum Cracoviensium, Cracoviae 1658.
• Stężyński Bandtkie K.W., Numismatyka krajowa, t. 2, Warszawa 1839.
• Thomassin L., Méthode d’étudier et d’enseigner la grammaire ou les langues par rapport à l’Ecriture Sainte & à la langue Hebraïque, t. 2, Paris 1693.
• Valeriano P., Hieroglyphica, sive de sacris Aegyptorum aliarumque gentium literis commentarii, Lugduni 1602.
• Verzeichiß der vorzüglich vollständigen Sammlung von Medaillen und Thalern die zum Nachlaß des wohlseeligen Herrn Johann Heinrich Lübeck […] gehören und den 10ten Sept. 1781. durch eine […] öffentliche Ausbiethung, denen Münzlieberhabern überlassen werden sollen, Königsberg [1781].
• Waśniowski W., Śmierć wielkiego xiążęcia pogrzebowym obżałowana kazaniem przy wyprowadzeniu do grobu ciała […] x. Iędrzeia Trzebickiego, biskupa krakowskiego […], w kościele farnym krakowskim dnia 29 miesiąca stycznia Roku Pańskiego 1680, Kraków [1680].
• Zachariasiewicz F.K., Vitae episcoporum Premisliensium ritus latini, Viennae 1844.
• Zagórski I., Monety dawnej Polski jakoteż prowincyj i miast do niej niegdy należących, z trzech ostatnich wieków, wyd. E. Rastawiecki, Warszawa 1845.
• Zeltt J., Nowy skorowidz monet polskich, Warszawa 1877 (wyd. popr. i poszerzone Warszawa 1882).
• Ziegler C., Σιδηροξυλον Ecclesiasticum, sive Episcopus Miles in veteri ecclesia invisus, Wittenbergae 1672.
• rarytasów numizmatycznych w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2012.
• Apostolicae Sedis gratia, w: Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, wyd. Michał Nowodworski, t. 1, Warszawa 1873, s. 346.
• Arnold P., Hasse H.-P., Luther und der Schwan: eine Medaille von Christian Maler zum Reformationsjubiläum 1617, „Sächsische Heimatblätter: Zeitschrift für sächsische Geschichte, Denkmalpflege, Natur und Umwelt”, Heft 2, 2017, nr 63, s. 151–160.
• Auctions-Catalog. Sammlung des Herrn Sigismund von Chelminski, Szarawka (Russland). Münzen und Medaillen von Polen und sonstige auf Plen bezügliche Gepräge. Montag, den 25. April 1904 und folgende im Locale und unter Leitung des Experten, Otto Helbing, München, Maximilianstrasse 13/I links, München 1904.
• Ausberger L., Burdette R.W., Orosz J., Truth Seeker: The Life of Eric P. Newman, Dallas 2015.
• Baczewski S., Panegiryk jako narzędzie komunikacji społecznej. „Charites Słowieńskie” Jana Zawickiego i „Łabęć żałośnie śpiewający” Hiacynta Przetockiego, w: Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej, red. M. Sulejewicz-Nowicka, Z. Gruszka, wstęp M. Wichowa, Łódź 2013, s. 35–47.
• Bahl P., Der Hof des Großen Kurfürsten. Studien zur höheren Amtsträgerschaft Brandenburg-Preußens, Köln–Weimar–Wien 2001.
• Barycz H., Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich w Krakowie, Kraków 1939.
• Barycz H., Rzecz o studiach w Krakowie dwóch generacji Sobieskich, Kraków–Wrocław 1984.
• Bender A., Wzorzyste włoskie tkaniny jedwabne z polskimi herbami w XVI i XVII wieku, w: „Pod niebem Północy”. Z dziejów polsko-włoskich związków artystycznych, red. P. Kondraciuk, Zamość 2010, ss. nlb.
• Betlej A., Baranek (i lwy). Przykłady wykorzystania znaku herbowego w dekoracjach artystycznych w XVIII wieku, w: Ex voto. Studia dedykowane Ojcu Janowi Golonce OSPPE w 75. rocznicę urodzin i w 50. rocznicę święceń kapłańskich, red. P. Mrozowski, J. Żmudziński, Jasna Góra 2012, s. 503–509.
• Bieniarzówna J., Małecki J.M., Dzieje Krakowa. Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1984.
• Biskupstwo wrocławskie w numizmatyce i sfragistyce. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, V–XI 1997, wyd. B. Marcisz, M. Karnicka, Wrocław 1997.
• Buchwald-Pelcowa P., Emblematyka w późnobarokowych drukach polskich, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 42, 1980, nr 3–4, s. 401–412.
• Cahn A.E., Frankfurt am Main, Niedenau 55. Versteigerungskatalog Nr. 66. I. Sammlung Antiker Münzen Griechen, Römer, Byzantiner und Barbarenmünzen, Nachlaß eines ausländischen Adligen. II. Sammlung Russischer Münzen enthaltend viele Seltenheiten, z. Teil aus nordischem Besitz. III. Münzen und Medaillen Europäischer Länder aus verschidenem Besitz. Anschliessend Auktion 67 Nuismatische Bibliothek des verstobenen Herrn Geheimrat Prof. Dr.h.c. Ferdinand Friedensburg. Die Verstiegerung findet im Auftrag der Besitzer statt Dienstag, 6 Mai 1930 u. folg. Tage zu Frankfurt am Main, Niedenau 55, München 1930.
• Chełmiński A. Z., [nekrolog], w: „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, t. 16, 1905, nr 3 (63), szp. 335.
• Chiai G.F., Das Münzporträt in der Renaissance w: Vorträge zur Geldgeschichte 2012, red. R. Walburg, Frankfurt am Main 2013, s. 5–39.
• Czapla J., Między autorem a drukarzem. Dobór ilustracji w „Historia naturalis” Jana Jonstona, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne”, 2016, nr 14, s. 9–25.
• Czarski B., Lemmata w staropolskich konstrukcjach stemmatycznych jako przejaw hybrydyzacji gatunkowej, „Terminus”, t. 14, 2012, z. 25, s. 157–178.
• Czarski B., Recepcja antycznej ikonografii monetarnej w XVI-wiecznych drukach emblematycznych (projekt badawczy Biblioteki Narodowej), „Rocznik Biblioteki Narodowej”, nr 46, 2015, s. 109–134.
• Czarski B., Stemmaty w staropolskich książkach, czyli rzecz o poezji heraldycznej, Warszawa 2012.
• Czyżewski K.J., Kapa pontyfikalna Piotra Tylickiego – konteksty, w: Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013, 175-195.
• Czyżewski K.J., Wawelska kapa biskupa Piotra Tylickiego w Piotrawinie – rekapitulacja, w: Zespół zabytkowy Piotrawina – promocja dziedzictwa. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowe poświęconej podsumowaniu badań archeologicznych i prac remontowo-konserwatorskich w zespole sakralnym w Piotrawinie prowadzonych w latach 2011–2013 oraz wybranym zabytkom zgromadzonym na wystawie przy kościele parafialnym, red. R. Bartnik, Piotrawin 2014, s. 226–231.
• Czyżewski K.J., Wystawił dwie kolumny, a na wierzchu kolumn robotę na kształt lilyi położył, w: Ex voto. Studia dedykowane Ojcu Janowi Golonce OSPPE w 75. rocznicę urodzin i w 50. rocznicę święceń kapłańskich, Jasna Góra 2012, red. P. Mrozowski, J. Żmudziński, Jasna Góra 2012, s. 603–625.
• Daranowska-Łukaszewska J., Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 39, 1977, s. 177–190.
• Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, wyd. M. Nowodworski, t. 29, Warszawa 1907.
• Fabiański M., O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa”, t. 10, 2005, s. 127–160.
• Fabiański M., Śmierć i zmysły w barokowym nagrobku w Krakowie a pisma Daniela Bartoli S.J, w: Italská renesance a baroko ve střední Evropě. Příspěvky z mezinárodní konference. Olomouc 17.–18. října 2003, red. L. Daniel, Olomouc 2005, s. 185-196.
• Fijałek J., O tytułowaniu się biskupów w wiekach średnich przez wyrazy „dei et apostolicae sedis gratia”, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 1893, nr 21, s. 414–421.
• Forrer L., Biographical Dictionary of Medallists, Coin-, Gem-, and Seal-Engravers, Mint-Masters, &c., with references to their works B.C. 500 – A.D. 1900,t. 7, London 1923.
• Giardina A., Vauchez A., Il mito di Roma. Da Carlo Magno a Mussolini, Roma–Bari 2008.
• Gigilewicz E., Medalologia – medaloznawstwo – medalografia oraz medalistyka i medalierstwo a nauki pomocnicze historii, w: Polskie medalierstwo kościelne – tradycja i współczesność. Konferencja naukowa 17 grudnia 2007 r., red. P. Dudziński, K. Łatak, Kraków 2008, s. 9–23.
• Giżyńska-Matecka M., Portret biskupa Andrzeja Trzebickiego w krużgankach klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki”, 1977, z. 14, s. 43–72.
• Górczyk J., Portret biskupa Franciszka Krasińskiego, „Magazyn Informacyjny Muzeum Romantyzmu w Opinogórze”, t. 5, 2017, nr 1, s. 8-9.
• Grässe J.G.T., Orbis Latinus. Lexikon lateinischer geographischer Namen des Mittelalters und der Neuzeit, oprac. i red. H. Plechl, współpraca S.Ch. Plechl, t. III, Braunschweig 1972.
• Grodecki R., Przywilej menniczy biskupstwa poznańskiego z r. 1232, Poznań 1921.
• Gumowski M., Chełmiński, Antoni Zygmunt, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 278.
• Gumowski M., Gdańska sztuka medalierska, w: Gdańsk. Przeszłość i teraźniejszość, red. S. Kutrzeba, Lwów 1928, s. 440–452.
• Gumowski M., Höhn Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964, s. 49.
• Gumowski M., Kollekcya monet i medali P. Z. Chełmińskiego z Szarawki, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, r. 15, 1904, nr 1, szp. 79–81.
• Gumowski M., Mennica Gdańska, Gdańsk 1990.
• Gumowski M., Prawo mennicze biskupów polskich w wiekach średnich, „Ateneum Kapłańskie”, 1926, nr 17–18, s. 1–9.
• Gumowski M., Studia nad gdańską sztuką medalierską XVII w., „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, r. 10, 1924, nr 10, s. 23–64.
• Heenes V., Biographie und Bibliographie von Lorenz Beger, w: Proceedings of the international congress „300 Jahre Thesaurus Brandenburgicus”, red. M. Kunze, H. Wrede, Münich 2006, s. 83–96.
• Hein M., Johann von Hoverbeck. Ein Diplomatleben aus der Zeit des Grossen Kurfürsten, Königsberg 1925.
• Heres G., Die Anfänge der Berliner Antiken-Sammlung zur Geschichte des Antikenkabinetts 1640–1830, „Staatliche Museen zu Berlin. Forschungen und Berichte”, 1977, nr 18, s. 93–130, tabl. 21–28.
• Heres G., Die Anfänge der Berliner Antiken-Sammlung zur Geschichte des Antikenkabinetts 1640–1830. Addenda et corrigenda, „Staatliche Museen zu Berlin. Forschungen und Berichte”, 1980, nr 20, s. 101–104.
• Heritage World Coin Auction January 14–16, 2014, New York. Selections from the Eric P. Newman Collection Part III, New York 2014.
• Hinrichs K., Bernstein, das „Preußische Gold” in Kunst- und Naturalienkammern und Museen des 16.–20. Jahrhunderts. Zur Erlangung des akademischen Grades doctor philosophiae (Dr. Phil.), Philosophische Fakultät III der Humboldt-Universiät zur Berlin, 2006.
• Höhn Jan, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, Warszawa 1979, s. 94–95.
• In laudes Ioannis Sobescii. Rękopiśmienny zbiór emblematów z rysunkami Johanna Jakoba Rollosa, wstęp i oprac. M. Górska, B. Milewska-Waźbińska, Warszawa 2016.
• Johann Christoph Gottsched Briefwechsel unter Einfluß des Briefwechsels von Luise Adelgunde Victorie Gottsched, t. 13: Januar 1748 – Oktober 1748, oprac. i red. C. Köhler, F. Menzel, R. Otto, M. Schlott, Berlin–Boston 2019.
• Kaleciński M., Między sferą prywatną a publiczną. „Ars mythologica” i antykizacja we wnętrzach domów i w ogrodach gdańszczan, w: Gdańsk nowożytny a świat antyczny, red. M. Otto, J. Pokrzywnicki, Gdańsk 2017, s. 115-149.
• Kalinowski P., Medale książąt siewierskich. Katalog, Kalety 2010.
• Kamieński A., Działania dyplomacji brandenburskiej w Polsce podczas elekcji 1674 roku, „Wieki Stare i Nowe”, t. 13, 2015, nr 8, s. 41–42.
• Karnicka M., Monety dukatowe i talarowe oraz medale biskupów wrocławskich powstałe w okresie od XVI do XVIII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu, w: Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, Nysa 2008.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, Miasto Kraków, cz. I: Wawel, red. J. Szablowski, Kraków 1965.
• Kenner F., Beger: Lorenz B., w: Allgemeine Deutsche Biographie, t. 2, 1875, s. 271–272.
• Kiersnowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988.
• Koehne B.-K., Jacob v. Reichel und seine Sammlung, „Zeitschrift für Münz-Siegel und Wappenkunde. Neue Folge”, 1859–1862, s. 1–24.
• Koperwas M., Katalog medali XVI–XVIII w. w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Lubelskiego, Lublin 1998.
• Krasny P., Figura baranka na kopule kaplicy Załuskich i jej symbolika „w dwojakim nawet sensie”, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI–XVIII w.), red. D. Nowacki, Kraków 1999, s. 121–128.
• Krasny P., Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie a plastyka nagrobna Domenica Guidi, w: Między gotykiem a barokiem. Sztuka Krakowa XVI i XVII wieku. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Krakowski SHS, Kraków 1997, s. 113–130.
• Kubala L., Wojna brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657, Lwów 1917.
• Kumor B.S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
• Ledóchowski A., Notice sur deux médailles Polonaises inedites, qui se trouvent dans le Cabinet Royal de Munich en Bavière, „Koehne’s Zeitschrift für Münz-, Siegel- und Wappenkunde”, 1842, nr 2, s. 327–330.
• Lexikon Abbreviaturarum. Wörterbuch lateinischer und italienischer Abkürzungen, oprac. A. Cappelli, Leipzig 1901.
• Lorenz Beger, w: L. Noack, J. Splett, Bio-Bibliographien: brandenburgische Gelehrte der frühen Neuzeit, Berlin–Cölln 1688–1713, Berlin 2000, s. 37–44.
• Luig K., Pufendorf, Samuel Freiherr von, w: Neue Deutsche Biographie, t. 21, München 2003, s. 3–5.
• Luther mit dem Schwan. Tod und Verklärung eines grossen Mannes: Katalog zur Ausstellung in der Lutherhalle Wittenberg anlässlich des 450. Todestages von Martin Luther vom 21. Februar bis 10. November 1996, Berlin 1996.
• Maciejewski J., Biskupstwo włocławskie i jego kujawsko-pomorscy ordynariusze w Polsce piastowskiej – stan i perspektywy badań, w: Historiograficzna prognoza 2000: stan i potrzeby badań nad dziejami regionów kujawsko-pomorskiego i sąsiednich, red. M. Grzegorz, Bydgoszcz 2000, s. 77-90.
• Mańkowski T., Polskie tkaniny i hafty XVI–XVIII wieku, Wrocław 1954.
• Marciniak D., Grosz siewierski biskupa Kajetana Sołtyka, https://gndm.pl/grosz-siewierski-biskupa-kajetana-soltyka/
• Milewska-Waźbińska B., Biblioteka antyczna Szymona Okolskiego. Na marginesie lektury Orbis Polonus, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” SN, t. 24, 2014, nr 13, s. 153–159.
• Monety biskupów polskich, w: Z. Gloger, Encyklopedja staropolska, t. 3, Warszawa 1902, s. 222.
• Nouveau dictionnaire de la conversation, ou répertoire universel, wyd. A. Wahlen, t. IX, Bruxelles 1845.
• Pauk M. R., Moneta episcopalis: mennictwo biskupie w Europie Środkowej X–XIII w. i jego zachodnioeuropejski kontekst, „Przegląd Historyczny”, nr 101, 2010, z. 4, s. 539–571.
• Pelc J., Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002.
• Piwocka M., O tkaninach, które zdobią i znaczą, w: Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013, s. 152–162.
• Podniesińska K., „… by dzieło to godnym się stało wspomnień głośnego niegdyś po świecie narodu” – jeszcze kilka słów na temat dzieła „Historia polska medalami zaświadczona i objaśniona” Jana Chrzciciela Albetrandiego, „Wiadomości Numizmatyczne”, nr 62, 2018, z. 1–2 (205–206), s. 307–321.
• Podniesińska K., Pięć albumów z rycinami medali polskich do dzieła „Historia polska medalami zaświadczona i objaśniona” biskupa Jana Chrzciciela Albetrandiego, „Res Geste. Czasopismo historyczne”, 2016, nr 3, s. 69–95.
• Podniesińska K., Trzy komplety „Rycin medali polskich” odbitych z blach Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie przechowywane w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Krakowie, „Wiadomości Numizmatyczne”, nr 60, 2016, z. 1–2, s. 63–88.
• Polkowski I., Medale biskupów polskich, w: Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, wyd. M. Nowodworski, t. 14, Warszawa 1881, s. 103.
• Polski Indeks Biograficzny, wyd. II połączone i rozszerzone, oprac. G. Baumgartner, München 2004.
• Przewodnik po Muzeum im. Hr. Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie, Kraków 1908.
• Przyboś A., Andrzej Trzebicki (1607–1679) od 1658 biskup krakowski, „Rocznik Krakowski”, 1987, nr 53, s. 5-16.
• Przyboś A., Rożek M., Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej i artystycznej w XVII stuleciu, Warszawa–Kraków 1989.
• Rokita G., Medal upamiętniający królewską koronację Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery w Krakowie pochodzący z 1676 roku. Uwagi ikonograficzne, „Studia Europaeana Gnesnensia”, 2018, nr 17, s. 307–336.
• Rożek M., Katedra wawelska w XVII wieku, Kraków 1980.
• Rożek M., Mecenat mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, Kraków 1977.
• Schaefer F.J., Dei gratia; Dei et Apostolicæ Sedis gratia, w: The Catholic Encyclopedia, t. 4, New York 1908, s. 679.
• Schimmelpfennig A., Kundmann, Johann Christian w: Allgemeine Deutsche Biographie, t. 17, Leipzig 1883, s. 377.
• Skrabski J., Monstrancja, w: Rzemiosło Artystyczne Małopolski, 2020, źródło: https://ram.upjp2.edu.pl/dziela/monstrancja-141.
• Skrabski J., Portret Andrzeja Trzebickiego, w: „Sakralne Dziedzictwo Małopolski”, 2020, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/portret-andrzeja-trzebickiego.
• Sotkiewicz A., Biskup w: Encyklopedja kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, wyd. Michał Nowodworski, t. 2, Warszawa 1873, s. 359–372.
• Stachowiak J., Działalność papieska medalami pisana, w: Polskie medalierstwo kościelne – tradycja i współczesność. Konferencja naukowa 17 grudnia 2007 r., Kraków 2008, s. 25–55.
• Stanislav Pavlovský z Pavlovic (1579–1598). Biskup a mecenáš umírajícího věku, red. O. Jakubec, Olomouc 2009.
• Stankiewicz A., Treści propagandowe herbu złożonego Jana Stanisława Sapiehy z 1617/1620 roku, w: Źródła staropolskie i nauki pomocnicze historii, red. J. Rogulski, Kraków 2013, s. 295–340.
• Štěpán J., Nejstarší medailérské ražby olomouckého biskupství, w: Stanislav Pavlovský z Pavlovic (1579–1598). Biskup a mecenáš umírajícího věku, red. O. Jakubec, Olomouc 2009, s. 133-135.
• Štěpán J., Zlatník Donát Šolc, medailér olomouckého biskupa Stanislava Pavlovského z Pavlovic, „Numismatické listy”, 2001, nr 56, s. 115–118.
• Strzałkowski J., Słownik medalierów polskich i z Polską związanych (1508–1965), Warszawa 1982.
• Suchodolski S., Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław 1987.
• Tomkowicz S., Galerya portretów biskupów krakowskich w krużgankach klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie [Biblioteka Krakowska nr 28], Kraków 1905.
• Tomkowicz S., Zabytki budownictwa m. Krakowa. I. Szpital Ś. Ducha, Kraków 1892.
• Tschernyschow K., Die deutschen Münzen aus der Sammlung Jacob von Reichel, „Beiträge zur Brandenburgisch/Preussischen Numismatik”, Numismatisches Heft 2011, nr 19, s. 55–58.
• Tylicki J., O gdańskiej historii sztuki i numizmatyce raz jeszcze, „Porta Aurea”, 9, 2010, s. 171–181.
• Tylicki J., O historii sztuki i numizmatyce, czyli kto projektował niektóre donatywy gdańskie Zygmunta III, „Biuletyn Numizmatyczny”, 2009, nr 1, s. 27-38.
• Videman J., Kardinál František z Dietrichsteina a jeho mincovnictví, w: Kardinál František z Dietrichsteina (1570–1636). Prelát a politik neklidného věku, red. L. Mlčák, Olomouc 2008, s. 124–126.
• Visser A., Joannes Sambucus and the learned image: the use of the emblem in late-Renaissance humanism, Leiden 2005.
• Wardzyński M., Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej. Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji artystycznych od XVI do początku XVIII wieku, Warszawa 2015.
• Wardzyński M., Organizacja pracy i praktyka warsztatowa w kamieniołomach dębnickich od drugiej ćwierci XVII do początku XVIII wieku a „długie trwanie” form późnomanierystycznych i wczesnobarokowych, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 11: Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, red. I. Rolska, K. Gombin, Lublin 2012, s. 331-381.
• Warszawskie Centrum Numizmatyczne. Aukcja Nr 23, 24 lutego 2001 r., Warszawa 2001.
• Weisser B., 150 Jahre Münzkabinett. Menschen – Münzen – Medaillen, „Numismatisches Nachrichtenblatt”, 2019, nr 68, s. 45-54.
• Więcek A., Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, wyd. II poszerzone i uzupełnione, Kraków 1989.
• Wieden, Bei der B., Mensch und Schwan, Bielefeld 2014.
• Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186–1926 r. tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom 1926.
• Wołyniec B.M., Ostoja – uwagi nad dziejami herbu w średniowieczu i czasach nowożytnych w: Źródła staropolskie i nauki pomocnicze historii, red. J. Rogulski, Kraków 2013, s. 245–294.
• Wystawa Sobieskiego w Krakowie (ciąg dalszy), „Gazeta Toruńska”, r. 17, 1883, nr 230, s. 3.
• Zabytki XVII wieku. Wystawa jubileuszowa Jana III w Krakowie 1883, Kraków 1884.
• Zacher J., Śnieżko G., Zawadzki M., współpraca M. Męclewska, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum i Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich. Medale polskie i z Polską związane z okresu Pierwszej Rzeczpospolitej. Katalog zbiorów, t. 2, Warszawa 2019.
• Załęski S., O.O. Jezuici przy Kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie. Szkic historyczny, Nowy Sącz 1896.
• Zapletalová J., (Art) Agents: Giovanni Petignier and the Network of Agents of the Olomouc Bishop Karl von Lichtenstein-Castelcorno, „Umění”, 2017, nr 65, s. 347-362.
• Прозоровский Д.И., Коллекция хранящихся в императорской Академии художеств гравюр на меди и резьбы на дереве, с изображением медалей, исторических событий и гербов. Гравюры, СПб. 1872.
• Якоб Рейхель – медальер коллекционер, ученый (1780–1856) Каталог выставкию Государствен-ный Эрмитаж, Sankt Petersburg 2003.

Identifiers

DOI

10.21697/an.7928

Biblioteka Nauki

1179481