„Tu bratają się sekretarz z handlarzem”, czyli skomplikowane związki gór, ekonomii i ideologii

• Authors: Jerzy Kochanowski

Abstracts

EN

The conclusion of the state commission addressed in 1972 to Zakopane was: “in Zakopane, the state is in a position worse than in capitalism. It has been reduced to the role of not even a night-watchman, but of an unpaid street-sweeper”. The peculiar “autonomy” of Podhale-Region was affected by historical, social, cultural and geographical conditions that are usually mentioned, on the other hand the state was also an important actor and nowise ambiguous. The tendency to take a strict supervision of sectors decisive for the image and the importance of Zakopane and the Tatra region – tourism and sport, existed at the central level since the mid of ‘50s to the ‘80s, but at the regional level, the policy encountered very strong limitations. On the one hand, the reason for that was the emergence of specific social networks linking the private sector with the structures of local government, state and party, or even with the police and judicatory, on the other only thanks to them it was possible – under the organizational inefficiency of the state – to fulfill the modernizing society needs for leisure and related services, that were instantly growing after 1956. Only in the first half of 70s the socialist state was able to provide a relatively rational program, thanks to being an influential factor for modernization mostly thanks to still being in disposal of material resources. However, in the period of disintegration of the system, in the end of ‘70s and in the ‘80s, state’s program was no longer a barrier and alternative for the social actors.

PL

W konkluzji partyjnej komisji wysłanej w 1972 r. do Zakopanego stwierdzano, że „państwo w Zakopanem zostało postawione w sytuacji gorszej niż w kapitalizmie, bowiem zostało zepchnięte na pozycje nawet nie nocnego stróża, ale bezpłatnego dróżnika i zamiatacza ulic”. Na tę swoistą „autonomię Podhala miały wpływ uwarunkowania historyczne, społeczne, kulturowe i geograficzne, typowe dla społeczeństw (wysoko)górskich na całym świecie. Z drugiej strony ważnym aktorem było pod Tatrami również państwo, które od początku lat 50. do końca lat 80. XX w. próbowało objąć ścisłym nadzorem turystykę i sport, sektory decydujące o wizerunku i znaczeniu Zakopanego i regionu tatrzańskiego. Polityka taka napotykała jednak na szczeblu regionalnym na bardzo silne ograniczenia i sprzeciwy. Z jednej strony przyczyną tego stanu rzeczy były specyficzne sieci społeczne łączące sektor prywatny ze strukturami samorządowymi, państwowymi i partyjnymi, a nawet z milicją i wymiarem sprawiedliwości. Z drugiej zaś tylko dzięki przymknięciu oczu na często sprzeczną z obowiązującym prawem aktywność gospodarczą aktorów społecznych, zarówno górali, jak i przyjezdnych, było możliwe – przy niewydolności organizacyjnej państwa – zaspokajanie rosnących błyskawicznie po 1956 r. potrzeb modernizującego się społeczeństwa na usługi rekreacyjne. Dopiero w pierwszej połowie lat 70. socjalistyczne państwo było w stanie, dzięki zwiększonemu finansowaniu, zapewnić w miarę racjonalny rozwój infrastruktury turystycznej (np. Hotel Kasprowy). Jednak już od drugiej połowy lat 70. strukturalny kryzys systemu i w następnej dekadzie jego całkowita dezintegracja doprowadziły do sytuacji, w której instytucje państwowe musiały ustąpić pola aktorom społecznym.

Keywords

PL

Zakopane; Podhale; PZPR; sieci społeczne; klientelizm; turystyka; ekonomia nieformalna; korpucja; Podhale-region; Polish United Workers’ Party; PUWP; social networks; clientelism; tourism; informal economy; corruption

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 4-19

Dates

published

2021

Contributors

author

Jerzy Kochanowski

• Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/0000000266546204

References

• Boćkowska Aleksandra, Księżyc z peweksu. O luksusie w PRL, Wołowiec 2017.
• Debarbieux Bernard, Rudaz Gilles, The Mountain. A Political History from the Enlightenment to the Present, Chicago and London 2015.
• Eigen–Sinn. Życie codzienne, podmiotowość i sprawowanie władzy w XX wieku, wybór, wstęp i oprac. Thomas Lindenberger i Alf Lüdtke, red. nauk. Kornelia Kończal, Poznań 2018.
• Funnel Don, Parish Romola, Mountain Environmenst and Communities, London and New York 2001.
• Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Historia, red. Jerzy M. Roszkowski, Robert Kowalski, Nowy Targ 2005.
• Grötzbach Erwin, Das Hochgebirge als menschlicher Lebensraum, München 1982.
• Halczak Bohdan, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza w powiecie: funkcjonowanie
• powiatowych instancji PZPR na przykładzie Zielonej Góry (1949–1989), Zielona Góra 2011.
• Kochanowski Jerzy, „Wolne miasto?”. Nieco inne spojrzenie na Zakopane Władysława Gomułki, 1956–1970, „Przegląd Historyczny”, t. 109, 2018, z. 4, s. 611–649.
• Kochanowski Jerzy, „Wolne miasto”. Zakopane 1956–1970, Kraków 2019.
• Kroh Antoni, Tatry i Podhale, Wrocław 2002.
• Łazarewicz Cezary, Nic osobistego. Sprawa Janusza Walusia, Katowice 2019.
• Malewska-Szałygin Anna, Wyobrażenia o państwie i władzy we wsiach nowotarskich –2005, Warszawa 2008.
• Rozmowy z góralami o polityce, wybór i red. Anna Malewska-Szałygin, Warszawa 2005.
• Sabała-Zielińska Beata, Młynarska Paulina, Zakopane. Nie ma przebacz, Bielsko-Biała 2014.
• Socjalizm na halach, czyli „Patologia stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych w Zakopanem” (1972), opr. Jerzy Kochanowski, „Przegląd Historyczny”, t. 99, 2007, z. 1, s. 71–96.
• Wojciech Szatkowski, Goralenvolk. Historia zdrady, Zakopane 2012.
• Z dziejów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Zakopanem w latach 1948–1978, Zakopane 1978.
• Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. Renata Dutkowa, t. 1–2, Kraków 1991.

Identifiers

DOI

10.21697/an.9366

Biblioteka Nauki

1945376