Ludowość utracona? Strategie instytucjonalizacji sztuki ludowej w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem

• Authors: Maria Muszkowska

Abstracts

EN

To what extent does the present image of Polish “highland culture” reflect the traditional art and craftsmanship of Podhale from before its institutionalization? This study offers an analysis of methods of creation of regional and national style, conducted at the School of Wood Industry in Zakopane from 1879 to 1939. Art and craft of students and professors and the educational methods demonstrate various attempts of institutionalization and instrumentalization of folklore. Literature on the subject lacks a thorough analysis of those processes. The object of this study was to trace the (ab)uses of folklore that happened on account of the School. Analyzed were the teaching programmes carried out by headmasters: Franciszek Neužil, Edgar Kováts, Stanisław Barabasz, Karol Stryjeński, and Adam Dobrodzicki. Those methods of education reveal an ambivalence: while officially teaching local folklore and craft, they were in fact a form of artistic interference with the regional culture of Podhale, by “strangers” and for “strangers”. The text was based on postcolonial studies and socio-political history.

PL

W jakim stopniu funkcjonujące dzisiaj wyobrażenie „góralszczyzny” odpowiada tradycyjnej twórczości Podhala sprzed prób jej instytucjonalizacji? Tekst stanowi analizę metod konstruowania stylów regionalnego i narodowego, jakie realizowano w programach zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego z lat 1879–1939. Ówczesna twórczość rzeźbiarska wykładowców i wychowanków placówki oraz prowadzona w jej zakresie edukacja ukazują różnorodność prób instytucjonalizacji oraz instrumentalizacji ludowości. W literaturze przedmiotu brakuje jednak wyczerpującej analizy tych procesów. Celem tekstu jest prześledzenie (nad)użyć folkloru, do jakich dochodziło w obrębie uczelni. Analizie zostały poddane programy edukacji realizowane przez dyrektorów: Franciszka Neužila, Edgara Kovátsa, Stanisława Barabasza, Karola Stryjeńskiego oraz Adama Dobrodzickiego. Genealogia przywołanych koncepcji kształcenia ujawnia pewną ambiwalencję: nauczające wytwórczości ludowej programy były w rzeczywistości formami artystycznej ingerencji w regionalną kulturę Podhala, tworzonymi w większości przez „obcych” i dla „obcych”. Całość rozważań została zrealizowana z perspektywy studiów postkolonialnych oraz historii społeczno-politycznej.

Keywords

PL

Szkoła przemysłu Drzewnego; Zakopane; ludowość; styl regionalny; styl narodowy; studia postkolonialne; historia społeczno-polityczna; School of Wood Industry; folklore; regional style; national style; postcolonial studies; socio-political history

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 88-103

Dates

published

2021

Contributors

author

Maria Muszkowska

• Villa la Fleur, Konstancin-Jeziorna

• https://orcid.org/0000000232896812

References

• Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 1–2: Spisz i Orawa, Lwów–Warszawa 1928.
• Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 3: Witów, Lwów–Warszawa 1930.
• Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 4: Kościół w Dębnie, Lwów–Warszawa 1932.
• Brzostek Błażej, Czy folklor wszedł do śródmieścia? O motywach ludowych w PRL-u, w: Polska – kraj folkloru?, [katalog wystawy], Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2016, s. 16–27.
• Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Stylizacje i modernizacje: o rzeźbie i rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879–1939, Warszawa 2013.
• Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Secesja w Zakopanem?, „Pamiętnik Sztuk Pięknych”, 2015, nr 10, s. 341–346.
• Crowley David, National Style and Nation-state. Design in Poland from the Vernacular Revival to the International Style, Manchester–New York 1992.
• Czy sztuka dekoracyjna?, „Blok”, 1925, nr 10, s. 1.
• Gandhi Leela, Teoria postkolonialna: wprowadzenie krytyczne, tłum. Jacek Serwański, Poznań 2008.
• Gawrońska Roksana, Warsztat Augusta Zamoyskiego, w: August Zamoyski. Myśleć w kamieniu, [katalog wystawy], Muzeum Literatury, Warszawa 2019, s. 427–449.
• Giełdoń-Paszek Agnieszka, Drewno a sprawa polska: wykorzystanie drewna w poszukiwaniu polskiego stylu narodowego, „Studia Artystyczne”, 2015, nr 3, s. 134.
• Hapanowicz Piotr, Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie i jego likwidacja w latach 1949–1950, „Zarządzanie w Kulturze”, t. 8, 2007, s. 43–62.
• Kenarowa Halina, Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do szkoły Kenara: studium z dziejów szkolnictwa zawodowo-artystycznego w Polsce, Kraków 1978.
• Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950, red. D. Konstantynów, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz, Warszawa 1998.
• Kędziora Tomasz, Zakopiańska Szkoła Przemysłu Drzewnego w latach 1876–1918, „Studia Historyczne”, t. 36, 1993, z. 4 (143), s. 477–488.
• Kluczewska-Wójcik Agnieszka, What art Poland needs: in search of the Polish national style at the beginning of the 20th century, w: History of Art History in Central, Eastern, and South-East Europe, red. J. Malinowski, Toruń, 2012, s. 149–154.
• Korduba Piotr, Jak wymyślono „ludowość na handel” – czyli o popieraniu przemysłu i sztuki ludowej w międzywojennej Polsce, „Artium Quaestiones”, 2012, nr 23, s. 59.
• Korduba Piotr, Ludowość na sprzedaż, Warszawa 2013, s. 13.
• Krupa Maciej, Mazik Piotr, Szpilka Kuba, Nieobecne miasto. Przewodnik po nieznanym Zakopanem, Wołowiec 2016.
• Liwak Katarzyna, Eksperymenty Antoniego Buszka z twórcami ludowymi, w: Polskie szkolnictwo artystyczne. Dzieje–teoria–praktyka, red. M. Poprzęcka, Warszawa 2005, s. 193–199.
• Relacje Warszawa – Zakopane, [katalog wystawy], Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego – Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2017.
• Malinowski Kazimierz, Szkoła rzeźby w Zakopanem, „Arkady”, 1937, nr 10, s. 544.
• Mańkowski Bronisław, Zabawkarstwo w Polsce. Możliwość jego rozwoju na podstawie przykładów państw obcych, Warszawa 1920.
• Nowakowska-Sito Katarzyna, W poszukiwaniu niepodległości w sztuce. Pawilon polski na wystawie paryskiej 1925, „Idea. Studia nad strukturą i rozwojem badań filozoficznych”, t. 30, 2018, nr 1, s. 185–196.
• Policht Piotr, Jak wymyślano podhalańską ludowość, 2019, culture.pl: https://culture.pl/pl/artykul/jak-wymyslano-podhalanska-ludowosc [dostęp 17 I 2020]
• Szkolnictwo artystyczne, w: Polskie życie artystyczne w latach 1915–1939, red. Aleksander Wojciechowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, s. 514–534.
• Rzeźba w drewnie w twórczości polskich artystów 1918–2018, [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego, Zakopane 2018.
• Skrzypczak Jerzy, Styl zakopiański w twórczości Tadeusza Stryjeńskiego, „Rocznik Podhalański”, t. 10, 2007, s. 105–126.
• Stobiecka Monika, Kolonialny regionalizm. Problem tożsamości w zakopiańskiej architekturze, „Miejsce” 5/2019, https://www.doi.org/10.48285/8kaerzco3p [dostęp 17 I 2021].
• Stryjeński Karol, Szkoła przemysłu drzewnego, „Giewont”, 1924, nr 1, s. 27.
• Szczerski Andrzej, Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, Kraków 2015.
• Szybisty Tomasz, «Sposób zakopański» i jego twórca Edgar Kováts (1849–1912), „Rocznik Podhalański”, t. 10 (za lata 2003–2006), 2007, s. 55–104.
• Warchałowski Jerzy, O sztuce stosowanej, Kraków 1904.
• Warsztaty Krakowskie 1913–1926, red. Maria Dziedzic, Kraków 2009.
• Witkiewicz Stanisław, Styl zakopiański, z. 1: Pokój jadalny, Lwów 1904.
• Wystawa paryska 1925. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, red. naukowa J.M. Sosnowska, Warszawa 2007.
• Żuber Agnieszka, Ikonografia cyklu grafik Bożki słowiańskie Zofii Stryjeńskiej, w: Polskie art déco. Materiały siódmej sesji naukowej „Polskie art déco. Malarstwo i grafika” pod przew. prof. Anny Sieradzkiej, prof. Andrzeja K. Olszewskiego i dr Anny Kostrzyńskiej-Miłosz w Muzeum Mazowieckim w Płocku 23–24 października 2017 roku, oprac. red. Z. Chlewiński, Płock 2017, s. 92–121.

Identifiers

DOI

10.21697/an.9372

Biblioteka Nauki

1945380