Utracone piękno. O zniszczeniach zabytkowej architektury Zakopanego

• Authors: Romana Rupiewicz

Abstracts

EN

There are around 1,361 historic buildings in Zakopane, of which 1,180 are timber mountain houses of Zakopane style built from the end of the 19th century to the times of the Second Polish Republic (1918–1939). Such an accumulation of timber buildings in the local style formed an identity to the area based on spatial organization, scale and proportions. The mountain houses are valuable due to their history and tradition. Unfortunately, these structures are now superseded by investments in new developments which destroy the townscape. Such activities are facilitated by unfavorable provisions in local spatial development plans adopted during the years 2009–2012. Quite often historical buildings are deliberately set on fire in order to secure new land for investments. The article describes historic mountain houses which have been devastated or demolished in recent years. It presents the formal and legal conditions that allowed for this and the mechanisms of action. It also presents solutions which can help develop better preservation and protection of historic secular buildings.

PL

Na terenie Zakopanego znajduje się ok. 1361 obiektów zabytkowych, z których 1180 to drewniane wille, reprezentujące styl zakopiański, powstałe w okresie od końca XIX w. do 20-lecia międzywojennego. Tak intensywne nagromadzenie drewnianych brył zakopiańskich willi ukształtowało tożsamość miejsca opartą o ład przestrzenny, stosowną skalę i proporcję. Wille stanowią wartość ze względu na historię i tradycję. Niestety, zabudowa ta jest obecnie wypierana przez inwestycje deweloperskie, które niszczą krajobraz miasta. Takie działania ułatwiają niekorzystne zapisy w miejscowych planach przestrzennych, uchwalone w latach 2009–2012. Często dochodzi do celowych podpaleń zabytków w celu pozyskania nowych gruntów inwestycyjnych. W artykule omówiono zabytkowe wille, które w ostatnich latach zostały zdewastowane lub zburzone, ukazano uwarunkowania formalno-prawne oraz mechanizmy działania. Wskazano rozwiązania, które mogą przyczynić się do lepszej ochrony konserwatorskiej zabytkowych obiektów architektury świeckiej.

Keywords

PL

Zakopane; Stanisław Witkiewicz; styl zakopiański; ochrona zabytków; ochrona krajobrazu kulturowego; konserwatorstwo; miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; drewniana architektura świecka; urbanistyka; Zakopane style; regional style; national style; preservation of historic buildings; preservation of cultural landscape; conservation science; local plans of spatial development; secular timber architecture; urban planning

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 148-173

Dates

published

2021

Contributors

author

Romana Rupiewicz

• Wydział Nauk Historycznych UKSW w Warszawie

• https://orcid.org/0000000288636542

References

• Fiell Charlotte, Fiell Peter, Design, historia projektowania, Warszawa 2015.
• Królikowski Jeremi T., Elementy semiotyczne dzieła architektury, „Studia Semiotyczne”, t. 8, 1978, s. 165–181.
• Kuśnierz Kazimierz, Kuśnierz-Krupa Dominika, Zakopane – In Defence of Cultural Landscape – Clerks’ Parcels, „Technical Transaction. Architecture and Urban Planning”, Vol. 7, 2018, s. 51–59.
• Moździerz Zbigniew, Architektura i rozwój przestrzenny Zakopanego 1600–2013, Zakopane 2013.
• Nowakowska-Wolak Agata, Działalność Barbary Tondos i Jerzego Tura na tle prac Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Zakopanem, w: Nic nad oryginał. Księga dedykowana pamięci Barbary Tondos i Jerzego Tura, red. Agnieszka Gronek, Joanna Daranowska-Łukaszewska, Kraków–Rzeszów 2019, s. 195–228.
• Pawlikowski Jan Gwalbert, O „stylu zakopiańskim” w budownictwie Zakopanego i Podhala, „Wierchy”, t. 9, 1931, s. 72–128.
• Pile John, Historia wnętrz, Warszawa 2013.
• Skiepko Natalia, Rówień Krupowa – krajobraz kulturowy, „Renowacje i Zabytki”, 2018, nr 4 (68), s. 68–70.
• Tondos Barbara, Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2009.

Identifiers

DOI

10.21697/an.9376

Biblioteka Nauki

1945391