Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie „potopu”

• Authors: Katarzyna Wagner , Hubert Kowalski

Title variants

EN

Brandskatt – one of the aspects of the Swedish looting during the ‘deluge’

Abstracts

EN

In the early modern era, when the Swedes waged war outside their own territory, they passed on the duty of supplying food and funding the army to the occupied territories (the war was supposed to feed itself). The practice of collecting contributions was based on the experience of the Thirty Years’ War, which was introduced in Germany by the armies of Gustav II Adolphus. Apart from financial contributions and provisions, the occupied territories had to pay brandskatt, an additional enforced tax to protect the occupied lands from looting and destruction. The aim of this paper is, a.o., to determine the position of brandskatt in the extraordinary war taxes imposed on the Polish-Lithuanian Commonwealth. The basic source is the Warsaw brandskatt register of 1655 found in the Riksarkivet in Stockholm.

PL

Szwedzi, prowadząc wojnę w epoce nowożytnej poza terytorium swojego kraju, przenosili obowiązek zaprowiantowania i opłacania armii na okupowane terytorium (wojna ma się wyżywić sama). System organizacyjny poboru świadczeń był oparty na doświadczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej, prowadzonej przez wojska Gustawa II Adolfa w Niemczech. Oprócz kontrybucji finansowych i prowiantowych, okupowane terytoria opłacały również brandskatt – wymuszoną daninę, stanowiącą zabezpieczenie zajętego terenu przed grabieżami lub zniszczeniem. Celem artykułu jest m.in. określenie miejsca brandskattu w systemie nadzwyczajnych podatków wojennych nakładanych na Rzeczpospolitą. Podstawę źródłową stanowić będzie odnaleziony w sztokholmskim Riksarkivet rejestr brandskattu z Warszawy z 1655 r.

Keywords

PL

XVII wiek; rabunki; rezydencje; kontrybucje; "potop"; Warszawa

EN

Warsaw; 17th century; robbery; mansions; contributions; the Deluge

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 2
• Pages: 139-149

Dates

published

2022

Contributors

author

Katarzyna Wagner

• https://orcid.org/0000000254546151

author

Hubert Kowalski

• https://orcid.org/0000000238005275

References

• Grotius H., Trzy księgi o prawie wojny i pokoju w których znajdują wyjaśnienie prawo natury i prawo narodów a także główne zasady prawa publicznego, t. I-II, przeł. R. Bierzanek, Warszawa 1957.
• Magnus Stenbock och Eva Oxenstierna. En brefväxling, t. 1, nr 291, red. C.M. Stenbock, Stockholm 1913.
• Najdawniejsza taryfa okupu szwedzkiego z Warszawy w roku 1655, w: Starożytności Warsza-wy, wyd. A. Wejnert, t. 4, Warszawa 1856, s. 137-192.
• Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510-1770, wyd. A. Berdecka i in., t. 1, Warszawa 1963.
• Adamczyk W., Ceny w Warszawie w XVI i XVII wieku, Lwów 1938.
• Andersson I., Dzieje Szwecji, tłum. S. Piekarczyk, Warszawa 1967.
• Anusik Z., Gustaw II Adolf, Wrocław 2009.
• Choińska-Mika J., Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998.
• Dahlgren S., Karl X Gustav och reduktionen, Uppsala 1964.
• Ekholm L., Kontributioner och krediter. Svensk krigsfinansiering 1630-1631, Uppsala 1974.
• Gaunt D., Anders V. Kaare Frederiksen: Familierekonstitution. En modelstudie over befolk-ningsforholdene i Sejrø sogn 1663-1813. Københavns Universitet, Demografisk afde-ling, Statistisk institut: Publikation nr. 1. Kbh., Akademisk forlag 1976. 176 s., 50,00 kr. Kjeld Villadsen: Pest, skatter og priser. Befolkningsudviklingen i Køge 1629-72. Skrifter udgivet af lokalhistorisk afdeling nr. 7. København, 1976. 96 s., ca. 30,00 kr., „Histor-isk Tidsskrift”, 5/1978, nr 13, z. 2, s. 556-560.
• Glete J., The Swedish Fiscal-Military State in transition and decline 1650-1815, w: War, State and Development Fiscal-Military States in the Eighteenth Century, red. R.T. Sanchez, Navarra 2007, s. 87-108.
• Hårdstedt M., Om krigets förutsättningar. Den militära underhållsproblematiken och det civila samhället i norra Sverige och Finland under Finska kriget 1808-09, Umeå 2002.
• Karabacak Z.I., An Extraordinary Leader: Queen Christina, „Mediterranean Journal of School Sciences”, 2015, t. 6, nr 2, s. 376-384.
• Kuvaja C., Mat och foder för krigförande arméer Försörjningen i krigsområdet från trettioåri-ga kriget till Napoleonkrigen, w: Allt på ett bräde. Stat, ekonomi och bondeoffer. En vänbok till Jan Lindegren, red. P. Ericsson et al., Uppsala 2013, s. 45-55.
• Landberg H., Decemberrådslagen 1654. Karl X Gustav, rådet och rustningsfrågan, „Karolin-ska Förbundets Årsbok”, 1968, s. 43-68.
• Landberg H., Krig på kredit. Svensk rustningsfinansiering våren 1655, w: Carl X Gustaf inför polska kriget. Kungamakt och statsfinanser 1655, red. A. Stade, Kristianstad 1969, s. 1-141.
• Landberg H., Statsfinans och kungamakt. Karl X Gustav inför polska kriget, Kristianstad 1969.
• Laszuk A., Taryfy podatkowe zwierciadłem struktur społecznych, w: Między polityką a kulturą, red. C. Kuklo, Warszawa 1999, s. 183-198.
• Lynn J.A., Early Modern Introduction, w: Feeding Mars. Logistics in Western Warfare from the Middle Ages to the Present, red. J.A. Lynn, New York 1993, s. 105-106.
• Nordisk familjebok. Konversationslexikon och Realencyklopedi, Stockholm 1905.
• Redlich F., Contributions in the Thirty Years’ War, “The Economic History Review. New Series”, 12/1959, nr 12, s. 247-254.
• Roberts M., Gustawvus Adolphus and the Rise of Sweden, London 1973.
• Svedelius V.E., Lemón E.A., Om reductionen af krono- och adeliga gods under K. Carl X Gustafs och K. Carl XI. regering, Uppsala 1949.
• Theland T., Mildhet och saktmod. Den svenska konglomeratstaten och Jämtland efter freden i Brömsebro 1645, Sundsvall 2020.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
• Villadsen K., Pest, skatter og priser. Befolkningsudviklingen i Køge 1629-72, København 1976.
• Wagner K., Economic violence or the law of war? Swedish contributions from the period of the Great Northern War as an example of extraordinary provisions imposed on the resi-dents of the cities within the Polish-Lithuanian Commonwealth, „Przegląd Histo-ryczny”, 2020, z. 3, s. 557-569.
• Wagner K., Mieszczanie i podatki. Nierówności w wybranych miastach Korony w XVII wieku, Warszawa 2020.
• Wagner K., Tax Registers as a Tool for the Analysis of Wealth Inequalities in Selected Towns of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th Century and the Beginning of the 18th Century. Overview and Research Problems, „Codrul Cosminului”, 2016, t. 22, z. 1, s. 7-18.
• Wegner J., Warszawa w latach potopu szwedzkiego 1655-1657, Wocław 1957.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2022.2.11

Biblioteka Nauki

2175081