Carmina Qui Quondam. Melodie metrów boecjańskich w zasobach rodzimych na tle repertuaru europejskiego

• Authors: Czesław Grajewski

Title variants

EN

Carmina Qui Quondam. Melodies of Boeotian metres in native resources against the background of the European repertoire

Abstracts

EN

A.S. Boethius in each of the five books of his philosophical treatise De consolatione philosophiae included poetic fragments, the so-called meters, a total of 39. In the Carolingian era, an anonymous composer created melodies to the first words of these meters, initiating a tradition, evidence of which is found in more than 30 manuscript sources in Western Europe. There are many indications that this practice served a didactic purpose: it was intended to make it easier for students to recite ancient poetry. In the 15th century, most probably in Cracow, another tradition was born, which assigned different melodies to the same meters. So far, eight old prints with handwritten notes of those melodies have been found. Interestingly, the two traditions do not intermix. Moreover, the “Polish” melodies were developed polyphonically, possibly by Jerzy Liban of Legnica (c. 1464 – after 1546). The content of the books in which the “Polish” melodies are recorded also points to the didactic purpose of this practice. This article is an attempt to compare the repertoire of both traditions.

PL

A.S. Boecjusz w każdej z pięciu ksiąg traktatu filozoficznego De consolatione philosophiae umieścił fragmenty poetyckie, tzw. metra – łącznie 39. W epoce karolińskiej, do pierwszych słów tych metrów anonimowy kompozytor stworzył melodie, zapoczątkowując tradycję, której dowody znajdują się w ponad 30 źródłach rękopiśmiennych Europy Zachodniej. Wiele wskazuje na to, że praktyka taka służyła celom dydaktycznym: miała ułatwić uczniom recytację antycznej poezji. W XV w., najprawdopodobniej w Krakowie, narodziła się inna tradycja, która tym samym metrom przydała odmienne melodie. Dotąd udało się odnaleźć osiem starodruków z odręcznie zapisanymi przekazami tych melodii. Co interesujące, obie tradycje nie przenikają się wzajemnie. Ponadto, melodie „polskie” zostały opracowane polifonicznie, być może przez Jerzego Libana z Legnicy (ok. 1464 – po 1546). Treść ksiąg, w których widnieją zapisy melodii, również wskazuje na cel dydaktyczny tej praktyki. Niniejszy artykuł jest próbą porównania repertuaru obu tradycji.

Keywords

PL

Boecjusz; Carmina qui quondam; melodia; metra; starodruk

EN

Boethius; Carmina qui quondam; melody; meters; old prints

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2023
• Volume: 30
• Issue: 1

Dates

published

2023

Contributors

author

Czesław Grajewski

• Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

• https://orcid.org/0000000226928232

References

• Aventinus J., Rudimenta Grammaticae. De octo partibus orationis & constructione, druk Valentinus Schumann, Leipzig 1522.
• Barrett S., Creative Practice and the Limits of Knowledge in Reconstructing Songs from Boethius „On the Consolation of Philosophy”, „Journal of Musicology”, 36/2019, nr 3, s. 261-294.
• Boethius De consolatione philosophiae cum commento angelici doctoris Thomae de Aquino, druk Antonius Koberger, Nürnberg 1495.
• Boetii Romani & oratoris celeberrimi libri de consolatione philosophiae & commentarius eximii preclarique doctoris sancti Thomae, druk Johann Prüss, Strassbourg 1491.
• Gancarczyk P., Petrus Wilhelmi de Grudencz i muzyka Europy Środkowej XV wieku, Warszawa 2021.
• Gibson M. T., Lapidge M., Page Ch., Neumed Boethian metra from Canterbury. A Newly Recovered Leaf of Cambridge, University Library, Gg. 5. 35 (the ‘Cambridge Songs’ manuscript), w: Anglo-Saxon England, t. 12, red. P. Clemoes i in., Cambridge 1983, s. 141-152.
• Liban J., Pisma o muzyce, opr. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 1984, „Monumenta Musicae in Polonia” seria C, Tractatus de musica I.
• Mielczarski C., Humanistyczna sztuka wierszowania na Uniwersytecie Krakowskim. Podręcznik De arte versificandi Walentego Ecka (Kraków 1515), Warszawa 2004.
• Papahagi A., The transmission of Boethius’ De consolatione philosophiae in the carolingian age, „Mediuim Ævum”, 78/2009, nr 1, s. 1-15.
• Schrade L., Music in the Philosophy of Boethius, „The Musical Quarterly”, 33/1947, nr 2, s. 188-200.
• Strzelecki W., Zarys metryki łacińskiej, w: Metryka grecka i łacińska, red. M. Dłuska, W. Strzelecki, Wrocław 1959, s. 72-139.
• Teesalu A., Muusika rollist Boethiuse teoses „Filosoofi a lohutusest”, „Res Musica”, 6/2014, s. 124-143.
• Wieczorek R., Boezio e l’ode umanistica in Polonia, w: Sodalium voces. Quindicesimo incontro musicologico italo-polacco „Tra monodia e polifonia dal medioevo al barocco”, Bologna 1984, „Miscellanee, Saggi, Convegni”, t. 24, s. 85-98.
• Witkowska-Zaremba E., Boecjusz, w: Encyklopedia Muzyczna PWN, część biograficzna, t. 1: ab, red. E. Dziębowska, Kraków 1979, s. 348-350.
• Witkowska-Zaremba E., Liban Jerzy z Legicy, w: Encyklopedia Muzyczna PWN, część biograficzna, t. 5: klł, red. E. Dziębowska, Kraków 1997, s. 343-344.
• Zwolińska E., Import czy udział? Uwagi o recepcji i adaptacji gatunku Musica more antiquo mensurata w szesnastowiecznej Polsce, w: Europejski repertuar muzyczny na ziemiach Polski, red. E. Wojnowska, Warszawa 2003, s. 31-38.
• Zwolińska E., Melodie z rozprawy Wawrzyńca Korwina „Dialogus carmine & soluta oratione conflatus” i inne przykłady muzycznych komponentów humanistycznej sztuki wierszowania, w: Ars musica and its contexts in medieval and early modern culture, red. P. Gancarczyk, Warszawa 2016, s. 87-103.
• Zwolińska E., Musica mensuralis w polskich źródłach muzycznych do 1600 roku, w: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI-XVI wieku, red. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 1999, s. 403-485.
• Zwolińska E., Pytania o muzykę w kościele Mariackim w Krakowie w pierwszej połowie XVI stulecia i o postać Jana z Lublina, „Muzyka”, 3/2018, s. 3-41.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2023.30.1.3

Biblioteka Nauki

28407942