Człowieczeństwo w ujęciu Jerzego Chmurzyńskiego

• Authors: Tomasz Perz

Title variants

EN

Humanity According to Jerzy Chmurzyński

Abstracts

EN

Humanity is a concept that denotes features common to all people, including features that constitute the differences between humans and other animal species. This issue was first taken up by Jerzy Chmurzyński, an entomologist, ethologist and philosopher, “the father of Polish ethology”, through the question: ‘to what extent are animals human?’ The scope of ethology, by adopting the evolutionary paradigm, includes all living organisms capable of behaving. This article focuses on Chmurzyński’s ethological approach to human nature and examines its anthropological, ethical and aesthetic implications. This approach shows, on the one hand, that man is a part of nature; on the other hand, it highlights the features man acquired in the process of evolution, which enable humans to exceed the animal level. Among such features, abstract thinking, language, ethics, aesthetics and culture can be singled out as the most distinctive of the human species. Jerzy Chmurzyński, by showing the biological roots of humanity allows us to better understand what it means to “be yourself in your human nature”. Furthermore, this type of reasoning leads to conclusions that can be taken to constitute universal, “biological signposts” that strengthen traditional value systems, countering the threats in the form of deviation from Homo sapiens behaviour.

PL

Człowieczeństwo to pojęcie, które oznacza cechy wspólne dla wszystkich ludzi, w tym ogół takich, które stanowią o różnicy gatunkowej pomiędzy człowiekiem a zwierzętami. Problem ten podejmował Jerzy Chmurzyński, entomolog, etolog i filozof, „ojciec polskiej etologii”, zadając pytanie: ile człowieka jest w zwierzęciu? Perspektywa badawcza etologii, przyjmując paradygmat ewolucyjny, obejmuje wszelkie organizmy żywe, zdolne do zachowania się. Artykuł przedstawia etologiczne ujęcie natury ludzkiej przez Chmurzyńskiego i formułowane na tej podstawie wnioski antropologiczne, etyczne i estetyczne. To ujęcie ukazuje z jednej strony zakorzenienie człowieka w świecie przyrody, a z drugiej takie cechy jego natury, nabyte w procesie ewolucji, które sprawiają, że człowiek przerasta poziom biologiczny. Wśród tych cech można wyróżnić: myślenie abstrakcyjne, język, etykę, estetykę i kulturę. Jerzy Chmurzyński, ukazując biologiczne korzenie człowieczeństwa, pomaga lepiej zrozumieć, co to znaczy: „być sobą w swojej ludzkiej naturze”. Wnioski w ten sposób formułowane stanowią formę „biologicznych drogowskazów”, które, mając uniwersalny charakter, mogą wzmocnić tradycyjny system etyczny, przeciwstawiając się zagrożeniu w postaci dewiacji zachowań Homo sapiens.

Keywords

PL

Jerzy Chmurzyński; człowieczeństwo; osobliwość człowieka; etologia; ewolucja; kultura

EN

Jerzy Chmurzyński; humanity; the peculiarity of man; ethology; evolution; culture

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Studia Philosophiae Christianae
• Year: 2022
• Volume: 58
• Issue: 1

Dates

published

2022

Contributors

author

Tomasz Perz

• Akademia Nauk Stosowanych Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie -

• https://orcid.org/0000000316452733

References

• Bekoff, M., Pierce, J. (2021). Dzika sprawiedliwość. Moralne życie zwierząt. Kraków: Copernicus Center Press.
• Bielicki, T. (1990). O pewnej osobliwości człowieka jako gatunku. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 129-146.
• Bielicki, T. (2004). O pewnych niesamowitych właściwościach człowieka jako gatunku, Nauka, 2, 57-63.
• Bonvillian, J.D., Patterson, F. (1997). Sign Language Acquistition and the Development of Meaning in a Lawland Gorilla. W: C. Mandell, A. McCabe (red.), Advances in Psychology, (122): The problem of Meaning: Behavioral and Cognitive Perspectivies, 181-219. North Holland.
• Boysen, S.T., Berntson, G.G. (1989). Numerical Competence in a Chimpanzee (Pan troglodytes). Journal of Comparative Psychology, 1(103), 23-31.
• Chmurzyński, J.A. (1953). Badania porównawcze nad orientacją owadów żyjących na piaskach, 1 seria: Orientacja przestrzenna os grzebaczowatych (Sphegidae) przy powrocie do gniazda. Polskie Pismo Entomologiczne, 22, 11-68.
• Chmurzyński, J.A. (1973). W poszukiwaniu istoty życia. W: T. Zabłocka (red.), Organizm jednostka biologiczna, 7-68. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Chmurzyński, J.A. (1990). Natura – kultura: opozycja czy koniunkcja?, Kosmos, 1(39), 77-96.
• Chmurzyński, J.A. (1999a). „Być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 4, Materiały z konferencji: „Być sobą” w warunkach współczesnej cywilizacji (Kielce 11-13.12.1998 r.), 83-90. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Historycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
• Chmurzyński, J.A. (1999b). Czy z dewiacją trzeba walczyć?. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 8(4), 136-141.
• Chmurzyński, J.A. (2000a). Co etolog może powiedzieć człowieku? (Głos w dyskusji na Szóstym Festiwalu Nauki). Ecce Homo (24.09.2000), [maszynopis].
• Chmurzyński, J.A. (2000b). Dobro i zło w kategoriach wartości biologicznych. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 5, Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo pierwsze: Dobro i Zło” (Staszów, 10-12.12.1999 r.), 260-271. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Ogólnej Katedry Filozofii Współczesnej, Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
• Chmurzyński, J.A. (2000c). Obraz człowieka – „być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Latawiec, K. Kloskowski, G. Bugajak (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata, t. 2, 62-77. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Chmurzyński, J.A. (2001). Prawda i fałsz z perspektywy biologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol.6, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo drugie: „Prawda i fałsz” (Staszów, 8-10.12.2000 r.), 387-420. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
• Chmurzyński, J.A. (2002). Piękno i brzydota z perspektywy etologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 7, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo trzecie: „Piękno i Brzydota”, et variae (Staszów, 7-9.12.2001 r.), 494-537. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
• Chmurzyński, J.A. (2005). Stosunek do zwierząt – odpowiedź. Bunt Młodych Duchem, 3(25), 11-14.
• Chmurzyński, J.A. (2007). Etopsychiczne granice między zwierzętami a człowiekiem. W: G. Bugajak, J. Tomczyk (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka, 27-42. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
• Chmurzyński, J.A. (2011). Słownik pojęć etologicznych. T. 1-2, [maszynopis].
• Chmurzyński, J.A. (2012). Zwierzęta – „matematycy” – fakty, rozważania. Wszechświat, 113(10-12), 267-277.
• Chmurzyński, J.A. (2014). Czasoprzestrzeń w życiu zwierząt i człowieka. W: R. Stefański (red.), The Peculiarity of Man, vol. 20, 69-94. Toruń – Kielce: Wydawnictwo Naukowe Grado.
• Churchland, P.S. (1988). Neurophilosophy: Toward a Unified Theory of the Mind/Brain. Cambridge: MIT Press.
• Churchland, P.S. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności?. Kraków: Copernicus Center Press.
• Dissanayake, E. (2000). Art and intimacy: How the arts began. New York: University of Washington Press.
• Frith, C. (2011). Od mózgu do umysłu. Jak powstaje nasz współczesny świat. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Gazzaniga, M.S. (2011). Istota człowieczeństwa. Co sprawia, że jesteśmy wyjątkowi?. Sopot: Smak Słowa.
• Godzińska, E.J. (2019). Prof. dr hab. Jerzy Andrzej Chmurzyński (11.03.1929-1.07.2019): entomolog, etolog, filozof, człowiek renesansu. Wszechświat, 120(10-12), 282-286.
• Godzińska, E.J. (2020). Jerzy Andrzej Chmurzyński (1929-2019): etolog, entomolog, myśliciel, Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 69(2), 253-267.
• Goodall, J. (1986). The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior. Boston: Bellknap Press of the Harvard University Press.
• Kotarbiński, T. (1967). Medytacje o życiu godziwym. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Lawick-Goodall, J.V. (1974). W cieniu człowieka. Warszawa: PWN.
• Lem, S. (1968). Biologia i wartości. Studia Filozoficzne, 3-4, 35-78.
• Lorenz, K. (1977). Odwrotna strona zwierciadła. Próba historii naturalnej ludzkiego poznania. Warszawa: PIW.
• Lorenz, K. (1986). Regres człowieczeństwa. Warszawa: PIW.
• Lorenz, K. (1996). Tak zwane zło. Warszawa: PIW.
• Patterson, F., Linden, E. (1981). The education of Koko. New York: Holt, Rinehart and Winston.
• Pawlak, W. (2009-2010). Z dziejów pojęcia humanitas (do wieku XVII). W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas – projekty antropologii humanistycznej, cz. 1, 165-204. Warszawa: Neriton.
• Porter, D., Neuringer, A. (1984). Music discrimination by pigeons. Journal of Experimental Psychology, 10(2), 138-148.
• Ramachandran, V.S. (2012). Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sadowski, B., Chmurzyński, J.A. (1989). Biologiczne mechanizmy zachowania. Warszawa: PWN.
• Savage-Rumbaugh, S. (1996). Kanzi: The Ape at the Brink of the Human Mind. New York: Wiley and Sons.
• Wierciński, A. (1990). O osobliwości natury gatunkowej człowieka. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 115-121.
• Wierciński, A. (1997). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.

Identifiers

DOI

10.21697/spch.2022.58.A.04

Biblioteka Nauki

22712998