Katastrofa ekologiczna – od prognozy do rzeczywistości. Globalny problem refleksji filozoficznej w polskim lustrze

• Authors: Helena Ciążela

Title variants

EN

Environmental Catastrophe – from Forecast to Reality. The Global Problem of Philosophical Reflection through the Polish Mirror

Abstracts

EN

We live in a time of civilization breakthrough. Human activity aimed at the submission of the natural environment resulted in its devastation with disastrous consequences. Scientific predictions published since October 2018 show the threat of a global climate catastrophe in the coming years as an inevitable scenario unless we counteract it effectively. Preventing the catastrophe is becoming one of the most pressing problems facing the world today. This article examines the ways contemporary philosophy is addressing this issue, arguing that in fact there is no specific philosophical reaction to the climate catastrophe and advancing an explanation of such a striking negligence.

PL

Żyjemy w czasach cywilizacyjnego przełomu. Ludzka aktywność skierowana na podporządkowanie sobie środowiska naturalnego doprowadziła do jego dewastacji, niosącej katastrofalne skutki dla dalszego trwania ludzkości. Naukowe prognozy, publikowane od października 2018 roku, ukazują realne zagrożenie globalną katastrofą klimatyczną w najbliższych latach jako oczywisty scenariusz w przypadku niepodjęcia skutecznej próby przeciwdziałania zagrożeniu. Powstrzymanie katastrofy staje się coraz trudniejszym zadaniem dla społeczności ludzi obecnie żyjących. Artykuł koncentruje się na zagadnieniu reakcji na wspomniany kryzys w dyskursie filozoficznym. W świetle przeprowadzonej analizy wiele wskazuje na to, że w filozofii współczesnej zagrożenie globalną katastrofą nie wywołuje wyraźnej reakcji jej przedstawicieli. Przeprowadzona analiza zmierza do ukazania przyczyn tego stanu rzeczy.

Keywords

PL

globalna katastrofa klimatyczna; filozofia współczesna; polska filozofia współczesna; filozofia odpowiedzialności; ekofilozofia

EN

Global climate catastrophe; contemporary philosophy; contemporary Polish philosophy; philosophy of responsibility; eco-philosophy

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Studia Philosophiae Christianae
• Year: 2023
• Volume: 59
• Issue: 1

Dates

published

2023

Contributors

author

Helena Ciążela

• Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie -

• https://orcid.org/0000000231510623

References

• Bińczyk, E. (2012). Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu nauki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: PWN.
• Bińczyk, E., Robiński, A. (2018). Planeta własnego wyrobu. Tygodnik Powszechny, 43. https://www.tygodnikpowszechny.pl/planeta-wlasnego-wyrobu-155755.
• Bloom, A. (2012) Umysł zamknięty. O tym jak amerykańskie szkolnictwo wyższe zawiodło demokrację i zubożyło dusze amerykańskich studentów. Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska. [Bloom, A. (1987). The Closing of the American Mind: How Higher Education Has Failed Democracy and Impoverished the Souls of Today’s Students. Simon and Schuster].
• Boniecki, A. (2018). Ten straszny antropocen. Tygodnik Powszechny, 43. https://www.tygodnikpowszechny.pl/ten-straszny-antropocen-155792.
• Buckminster Fuller, R. (2019). Instrukcja sterowania Statkiem Kosmicznym Ziemia. Kraków: Księgarnia Akademicka. [Buckminster Fuller, R. (1969). Operating Manual For Spaceship Earth. Southern Illinois University Press].
• Capra, F. (1987). Punkt zwrotny: nauka, społeczeństwo i nowa kultura. Warszawa: PIW. [Capra, F. (1983). The Turning Point. Science, Society, and the Rising Culture. Random House Publishing Group].
• Capra, F. (1995). Należeć do wszechświata. Kraków: Wydawnictwo Znak. [Capra, F. (1991). Belonging to the Universe. Explorations on the Frontiers of Science and Spirituality. Harper San Francisco].
• Capra, F. (2001). Tao Fizyki. W poszukiwaniu podobieństw między fizyką współczesną a mistycyzmem Wschodu. Poznań: Wydawnictwo Rebis. [Capra, F. (1983). The Tao of physics. West Land Press].
• Ciążela, H. (2006). Problemy i dylematy etyki odpowiedzialności globalnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Ciążela, H. (2018). „Statek kosmiczny Ziemia”. „Maltuzjanizm” oraz „neomaltuzjanizm” lat 60. i 70. XX wieku i ich krytycy – niezakończona debata. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie, 123, 89-101.
• Ciążela, H. (2019). The collapse of the sustainable development strategy as the collapse of the modern civilization. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie, 141, 65-76.
• Ciążela, H. (2020). Eksterminizm – perspektywa rozwoju cywilizacji współczesnej?. W: K. Łukaszewska (red.), Globalna odpowiedzialność człowieka. Między analizą zjawisk a prognozą etyczną, 71-83. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Ciążela, H. (2021a). The approach of the exact sciences and philosophy towards the looming climate change disaster. Ruch Filozoficzny, 77(4), 41-56.
• Ciążela, H. (2021b). Październik 2018 – początek duchowego zwrotu w rozwoju ludzkiej cywilizacji?. W: A. Piejka, I. Wojnar (red.), Humanistyczne ambiwalencje globalizacji. Zbiór studiów, 19-30. Warszawa: PAN – Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”.
• Cowie, J. (2009). Zmiany klimatyczne. Przyczyny, przebieg i skutki dla człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. [Cowie, J. (2007). Climate Change. Biological and Human Aspects. Cambridge University Press].
• D’Ancona, M. (2018). Postprawda. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [D’Ancona, M. (2017). Post-Truth. London: Penguin Random House].
• Devall, B., Sessions, G. (1995). Ekologia głęboka. Żyć w przekonaniu iż Natura coś znaczy. Warszawa: Wydawnictwo Pusty Obłok. [Devall, B., Sessions, G. (1985). Deep Ecology. Living as If Nature Mattered. Gibbs Smith].
• Dołęga, J.M. (1998). Człowiek w zagrożonym środowisku. Z podstawowych zagadnień sozologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
• Dołęga, J.M. (2001). Koncepcja sozologii systemowej. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Dołęga, J.M. (2005). Zarys sozologii systemowej. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Dołęga, J.M. (2006). Ekofilozofia – nauka XXI wieku. Problemy Ekorozwoju, 1(1), 17-22.
• Dziubek-Hovland, M. (2004). Przyroda nie należy do człowieka: sylwetka i ekofilozofia Arne Naessa na tle norweskiej filozofii ekologicznej. Bystra k. Bielska-Białej: Stowarzyszenie „Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot”.
• Dzwonkowska, D. (2019). Etyka cnót środowiskowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.
• Ehrlich, P. (1968). The Population Bomb, New York: Sierra Club – Ballantine Books.
• Filek, J. (2003). Filozofia odpowiedzialności w XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Filek, J. (2004). Filozofia odpowiedzialności w XX wieku. Teksty Źródłowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gates, B. (2021). Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej. Rozwiązania które już mamy, Zmiany, jakich potrzebujemy. Warszawa: Wydawnictwo Agora. [Gates, B. (2021). How to Avoid a Climate Disaster The Solutions We Have and the Breakthroughs We Need. Penguin Books].
• Giddens, A. (2009). Europa w epoce globalnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. [Giddens, A. (2007). Europe in the Global Age. Wiley].
• Giddens, A. (2010). Klimatyczna katastrofa. Warszawa: Prószyński i S-ka. [Giddens, A. (2009). Politics of Climate Change. Wiley].
• Gore, A. (2007). Niewygodna prawda. Apel o ratowanie naszej planety przed katastrofalnymi skutkami globalnego ocieplenia. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga. [Gore, A. (2007). An Inconvenient Truth. The Crisis of Global Warming. Bloomsbury].
• Gore, A. (2008). Zamach na rozum. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga. [Gore, A. (2008). The Assault on Reason. Bloomsbury].
• Gore, A. (2018). Prawda nadal niewygodna. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga – Wydawnictwo Post Scriptum. [Gore, A. (2017). An Inconvenient Sequel: Truth to Power. Your Action Handbook to Learn the Science, Find Your Voice, and Help Solve the Climate Crisis. Rodale].
• Hoły-Łuczaj, M. (2018). Radykalny nonantropocentryzm. Martin Heidegger i ekologia głęboka. Warszawa – Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego – Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie.
• Hull, Z. (1984). Świadomość ekologiczna. Aura, 11, 24.
• Hull, Z. (1996). Współczesny kryzys ekologiczny a technika. Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, 10, 177-187.
• Hull, Z. (2006). Ekofilozofia i środowisko przyrodnicze. Studia Ecologiae et Bioethicae, 4(1), 367-376.
• Hull, Z. (2008). Filozoficzne i społeczne uwarunkowania rozwoju zrównoważonego. Problemy Ekorozwoju – Problems of Sustainable Development, 3(1), 27-31.
• Hull, Z. (2010). Ekofilozofia a „filozofia zrównoważonego rozwoju”. Studia Ecologiae et Bioethicae, 8(1), 197-205.
• Hull, Z. (2015). Paradygmat ekologiczny a idea zrównoważonego rozwoju. Wschodni Rocznik Humanistyczny, 11, 71-83.
• IPCC. (2018). Global Warming of 1.5 ºC. (https://www.ipcc.ch/sr15/), [dostęp: 2022/11/04].
• Jacobs, D.W. (2016). Historia (i tajemnica) wszechświata. Dramat D.W. Jacobs na podstawie życia, pracy i tekstów R. Buckminstera Fullera. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Jamail, D. (2020). Koniec lodu. Jak odnaleźć sens w byciu świadkiem katastrofy klimatycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [Jamail, D. (2019). The End of Ice. Bearing Witness and Finding Meaning in the Path of Climate Disruption. New Press].
• Jelewska, A. (2014). Ekotopie. Ekspansja technokultury. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Jonas, H. (1996). Zasada odpowiedzialności. Etyka dla cywilizacji technologicznej. Kraków: Wydawnictwo Platan. [Jonas, H. (1984). The Imperative of Responsibility: In Search of Ethics for the Technological Age. University of Chicago Press].
• Kuzior, A. (2014a). Aksjologia zrównoważonego rozwoju. Banska Bystrica: Belianum.
• Kuzior, A. (2014b). Dekada edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie, 72, 87-100.
• Latour, B. (2009). Polityka Natury. Nauki wkraczają do demokracji. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [Latour, B. (2004). Politics of Nature. How to Bring the Sciences Into Democracy. Harvard University Press].
• Leggewie, C., Weltzer, H. (2012). Koniec świata, jaki znaliśmy. Klimat, przyszłość i szanse demokracji. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [Leggewie, C., Weltzer, H. (2009). Das Ende der Welt, wie wir sie kannten. Klima, Zukunft und die Chancen der Demokratie. Frankfurt am Main: Fischer].
• Lovelock, J. (2003). Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi. Warszawa: Pruszyński i S-ka. [Lovelock, J. (1979). Gaia, a new look at life on earth. Oxford University Press].
• Lovelock, J. (2009). Czym jest Gaja. W: M. Sutowski, J. Tokarz (red.), Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej, 118-148. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Łepko, Z. (1994), Ku ekofilozofii. Studia Philosophiae Christianae, 30(1), 21-34.
• Łepko, Z. (2003), Antropologia kryzysu ekologicznego w świetle współczesnej literatury niemieckiej. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Łepko, Z. (2018). W sprawie środowiskowej ochrony człowieczeństwa człowieka. Seminare. Poszukiwania Naukowe, 39(1), 69-80.
• Maslin, M. (2018). Zmiany klimatu. Krótkie wprowadzenie. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. [Maslin, M. (2004). Global Warming: A Very Short Introduction. Oxford University Press].
• Meadows, D.L., Meadows, D.H., Randers, J., Behrens III, W.W. (1973). Granice wzrostu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne. [Meadows, D.L., Meadows, D.H., Randers, J., Behrens III, W.W. (1972). The Limits to Growth. Universe Books].
• Meillassoux, Q. (2015). Po skończoności. Esej o koniecznej przygodności. Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego. [Meillassoux, Q. (2009). After Finitude. An Essay on the Necessity of Contingency. Bloomsbury Academic].
• Nasza wspólna przyszłość. Raport światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju. (1991). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Papuziński, A. (1998). Życie – nauka – ekologia (prolegomena do kulturalistycznej filozofii ekologii). Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Papuziński, A. (2005). Zrównoważony rozwój a współczesny problem: ontologia polityki ochrony środowiska. W: A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój: od utopii do praw człowieka, 30-51. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta.
• Papuziński, A. (2017). Filozofia Raportu Brundtland. W: R.F. Sadowski, Z. Łepko (red.), „Teoria” i „praxis” zrównoważonego rozwoju”, 127-142. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego.
• Peccei, A. (1987). Przyszłość jest w naszych rękach. Warszawa: PWN. [Peccei, A. (1981). One Hundred Pages for the Future: Reflections of the President of the Club of Rome. Pergamon Press].
• Piątek, Z. (2008) Ekofilozofia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Picht, G. (1981). Odwaga utopii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. [Picht, G. (1970). Mut Zur Utopie. Die Grossen Zukunftsaufgaben: Zwölf Vorträge. Piper].
• Pitron, G. (2020). Wojna o metale rzadkie. Ukryte oblicze transformacji energetycznej i cyfrowej. Warszawa: Wydawnictwo Kogut. [Pitron, G. (2020). The Rare Metals War. The Dark Side of Clean Energy and Digital Technologies. Scribe].
• Popkiewicz, M. (2012). Świat na rozdrożu. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga.
• Popkiewicz, M., Kardaś, A., Malinowski, S. (2019). Nauka o klimacie. Obserwacje zmian klimatu teraz i w przeszłości. Mechanizmy działania systemu klimatycznego. Dawne zmiany klimatu – co, kiedy, jak i dlaczego. Obecna zmiana klimatu – obserwacje, przyczyny. Przyszła zmiana klimatu – dokąd zmierzamy. Klimatyczne kontrowersje, Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga – Wydawnictwo Postfactum – Wydawnictwo Nieoczywiste.
• Posłuszna, E. (2012). Ekstremizm ekologiczny. Źródła – przejawy – perspektywy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Rich, N. (2020). Ziemia. Jak doprowadziliśmy do katastrofy?. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. [Rich, N. (2019). Losing Earth. A Recent History. Farrar, Straus and Giroux].
• Robiński, A. (2018). Zmierzch człowieka. Tygodnik Powszechny, 43. https://www.tygodnikpowszechny.pl/zmierzch-epoki-czlowieka-155754.
• Sadowski, R.F. (2015). Filozoficzny spór o rolę chrześcijaństwa w kwestii ekologicznej. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego.
• Scruton, R. (2018). Głupcy, oszuści, podżegacze. Myśliciele nowej lewicy. Poznań: Zysk i S-ka. [Scruton, R. (1985). Fools, Frauds and Firebrands. Thinkers of the New Left. Longman].
• Singer, P. (2006). Jeden świat. Etyka globalizacji. Warszawa: Książka i Wiedza. [Singer, P. (2002). One World Now. The Ethics of Globalization. Text].
• Skolimowski, H. (1992). Nadzieja matką mądrych. Łódź: Akapit Press.
• Skolimowski, H. (1993). Filozofia żyjąca. Ekofilozofia jako drzewo życia. Warszawa: Wydawnictwo Pusty Obłok. [Skolimowski, H. (1992). Living philosophy: Eco-philosophy as a tree of life. Penguin – Arkana].
• Sloterdijk, P. (2021). Co się zdarzyło w XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia. [Sloterdijk, P. (2018). What Happened in the Twentieth Century? Towards a Critique of Extremist Reason. Polity Press].
• Stern, N. (2009). Ekonomia zmian klimatycznych – podsumowanie raportu. W: M. Sutowski, J. Tokarz (red.), Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej, 294-348. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Stern, N. (2010). Globalny ład. Zmiany klimatu a powstanie nowej epoki postępu i dostatku. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [Stern, N. (2009). The Global Deal. Climate Change and the Creation of a New Era of Progress and Prosperity. Public Affairs].
• Sutowski, M., Tokarz, J. (red.). (2009). Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Thoreau, H.D. (2018). Walden czyli życie w lesie. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”. [Thoreau, H.D. (1854). Walden; or, Life in the Woods. Boston: Ticknor and Fields].
• Tyburski, W. (1993). Pojednać się z Ziemią. W kręgu humanizmu ekologicznego. Toruń: IPIR.
• Tyburski, W. (1995). Etyka i ekologia. Toruń: Polski Klub Ekologiczny.
• Tyburski, W. (2013). Dyscypliny humanistyczne i ekologia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Tyburski, W. (red.). (2011). Zasady kształtowania postaw sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Wallace-Wells, D. (2019). Ziemia nie do życia. Nasza planeta po globalnym ociepleniu. Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska. [Wallace-Wells, D. (2019). The Uninhabitable Earth. Life After Warming. Tim Duggan Books].
• Ward, B. (1966). Spaceship Earth. New York: Columbia University Press.
• Ward, B. (1983). Dom człowieka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Ward, P.D. (2010). Hipoteza Medei. Czy życie na Ziemi zmierza do samounicestwienia?. Warszawa: Prószyński i S-ka. [Ward, P.D. (2009). The Medea hypothesis: is life on Earth ultimately self-destructive?. Princeton University Press].
• Weizsäcker, E.U. von, Lovins, A.B, Lovins, H.L. (1999). Mnożnik Cztery. Podwojony dobrobyt – dwukrotnie mniejsze zużycie zasobów naturalnych. Nowy raport dla Klubu Rzymskiego. Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim. Toruń: Wydawnictwo Rolewski. [Weizsäcker, E.U. von, Lovins, A.B, Lovins, H.L. (1997). Factor Four. Living Twice as Well on Half as Much. Earthscan].
• Welzer, H. (2010). Wojny klimatyczne. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. [Welzer, H. (2008). Climate wars: Why people will be killed in the twenty-first century. S. Fischer].
• Wheen, F. (2005). Jak brednie podbiły świat. Historia współczesnych urojeń. Warszawa: Wydawnictwo „Muza”. [Wheen, F. (2004). How mumbo-jumbo conquered the world : A short history of modern delusions. Harper Perennial].
• Wojnar, I. (2006). Edukacyjna kultura przyszłości. Warszawa: PAN – Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”.
• Zięba, S. (2004). Historia myśli ekologicznej. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Identifiers

DOI

10.21697/spch.2023.59.A.07

Biblioteka Nauki

22763433