„Oni torowali pierwsze drogi”. Wkład kaznodziejstwa w podwaliny kultury polskiej

• Authors: Kazimierz Panuś

Title variants

„Oni torowali pierwsze drogi”. Wkład kaznodziejstwa w podwaliny kultury polskiej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wpływ kaznodziejstwa na religijność polską i kulturę narodową jest ogromny. Kazanie docierało do wszystkich warstw społecznych. Słuchał go król, uczony i prostak, mieszczanin i chłop, bogaty i żebrak. Dla ogromnej większości Polaków było ono jedynym źródłem wiary i inspiracji do życia chrześcijańskiego. Pierwsi kaznodzieje ograniczali się w swoim przekazie do recytowania i prostego wykładu: Credo, dekalogu, Modlitwy Pańskiej i Zdrowaś, Maryja. Oddali nieocenione usługi w kształtowaniu polskiego języka religijnego i literackiego. Poziom wygłaszanych kazań i ich częstotliwość zależał od rangi kościoła (katedra, kolegiata, kościół miejski, wiejski, zakonny), odległości od miast i środowisk szkolnych. Czytano żywoty świętych i martyrologium. Wielką pomocą w przekazie wiary służyły pieśni religijne (doniosła rola carmen patrum – Bogurodzicy), które utrwalały katechezę ustną i zapisywały się w pamięci słuchaczy. W wykładzie moralności chrześcijańskiej skupiano się na cnotach, o które należało zabiegać, i na wadach, których trzeba było unikać; kładziono nacisk na praktykę dzieł miłosierdzia i zachowywanie przykazań; kształtowano kult człowieczeństwa Chrystusa, Jego Matki i świętych.

EN

The impact of preaching on Polish religiousness and national culture is enormous. Sermons reached all the social classes. They were listened to by the king, by scholars and by the unlearned, by burghers and by peasants, and by the rich and by beggars. For the vast majority of Poles, sermons were the only source of faith and inspiration to live the Christian life. The first preachers limited themselves in their messages to reciting and simple lecturing: the Credo, the Ten Commandments, the Pater noster and the Ave Maria. They made an invaluable mark in forming Polish religious and literary language. The quality and frequency of the sermons depended on a church’s rank (i.e., if it was a cathedral, a collegiate church, a town church, a village church, a monastic church, etc.), the distance from cities and the educational environment. Hagiography and martyrology were read. Religious songs (a significant role was given to carmen patrum –Bogurodzica) played a great role to help with the transfer of faith as they strengthened the oral catechesis and were remembered by the listeners. The Christian moral lectures concentrated on virtues to be sought and vices to be avoided; emphasis was placed on the practice of merciful work and keeping the commandments, while devotion to Christ’s humanity, His Mother and the saints was cultivated.

Keywords

PL

Kaznodziejstwo; kultura polska; chrystianizacja; Polski; pierwsi kaznodzieje; pierwsze kazania w języku polskim

EN

Preaching; Polish culture; Christianization of Poland; first preachers; first sermons in Polish; Preaching; Polish culture; Christianization of Poland; first preachers; first sermons in Polish

• Publisher: Polskie Towarzystwo Teologiczne
• Journal: Ruch Biblijny i Liturgiczny
• Year: 2016
• Volume: 69
• Issue: 4

Dates

published

2016-12-31

Contributors

author

Kazimierz Panuś

References

• Bednarczuk L., Najstarsze polskie słowa. Słownik chronologiczny języka polskiego do końca XIII wieku, [in:] Amoenitates vel lepores philologiae, ed. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007, p. 17–29.
• Bocheński J. M., Sens życia i inne eseje, Kraków 1993.
• Borowski A., Aleksander Brückner, [in:] Nieśmiertelni: Krypta Zasłużonych na Skałce, ed. F. Ziejki, Kraków 2010, p. 401–423.
• Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, vol. 1, Warszawa 1902.
• Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, vol. 3: Legendy i modlitewniki, Warszawa 1904.
• Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1957.
• Bylina S., Kazania w Polsce średniowiecznej, “Kieleckie Studia Historyczne” 10 (1992), p. 13–37.
• Kahl H. D., Compelle intrare. Die Wendenpolitik des Bruns von Querfurt im Lichte des hochmittelalterlichen Missions- und Völkerrechts, [in:] Heidenmission und Kreuzzugsgedanke in der deutschen Ostpolitik des Mittelalter, hrsg. von H. Beumann, Darmstadt 1963, p. 177–274.
• Kazania gnieźnieńskie. Podobizna, transliteracja, transkrypcja, ed. S. Vrtel-Wierczyński, Poznań 1953.
• Kazania na różne dni postne i inne teksty z kodeksu krakowskiego 140 (43), oprac. B. Kürbis, M. Sobieraj, Kraków 2010 (Monumenta Sacra Polonorum, IV).
• Korta W., Rola kulturalna średniowiecznej kancelarii, [in:] Studia z dziejów kultury i ideologii, Wrocław 1968, p. 63–78.
• Kowalczykówna M., Tańce i zabawy w świetle rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej, “Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 34–35 (1984–1985), p. 71–89.
• Kronika Thietmara, trans. M. Z. Jedlicki, Poznań p. 222.
• Kürbis B., Aron episcopus w rękopisie z VIII wieku, [in:] Benedyktyni tynieccy w średniowieczu. Materiały z sesji naukowej Wawel-Tyniec 13–15.10.1994, Kraków 1995, p. 47–58.
• Kürbis B., «Ecclesia Christi» w egzegezie kazań krakowskich, “Studia Warmińskie” 34 (1997), p. 87–109.
• Labuda G., Inspiracje misyjne Kościoła magdeburskiego w działalności chrystianizacyjnej św. Wojciecha i św. Brunona z Kwerfurtu, [in:] Chrześcijańskie korzenie – misjonarze, święci, rycerze zakonni, red. S. Sterna-Wachowiak, Poznań 1997,
• p. 35–50.
• Lewandowski T., W poszukiwaniu tożsamości polskiego kaznodziejstwa, [in:] Szkice o teologii polskiej, ed. S. C. Napiórkowskiego, Poznań 1988, p. 74–86.
• Mazurkiewicz R., Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, ed. 3, Kraków 2012.
• Mazurkiewicz R., Panuś K., Wprowadzenie, [in:] Kazania maryjne, ed. R. Mazurkiewicz, K. Panuś, Kraków 2014, p. 5–22 (Kazania w Kulturze Polskiej. Edycje Kolekcji Tematycznych, 1).
• Mazurkiewicz R., Stępień P., Źródła i konteksty „Kazania praskiego”, [in:] Amoenitates vel lepores philologiae, ed. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007, p. 202–221.
• Michałowska T., Literatura polskiego średniowiecza, Warszawa 2001.
• Mika T., „Kazania świętokrzyskie” – od rękopisu do zrozumienia tekstu, Poznań 2012.
• Ożóg K., 966. Chrzest Polski, Kraków 2005.
• Panuś K., Wielcy mówcy Kościoła w Polsce, Kraków 2005.
• Panuś K., Historia kaznodziejstwa, Kraków 2007.
• Pasierb J., Miejsce kaznodziejstwa w kulturze polskiej, [in:] tenże, Pionowy wymiar kultury, Kraków 1983, p. 90–103.
• Pawlak W., Bł. Stanisław Papczyński wśród barokowych kaznodziejów, [in:] Błogosławiony Stanisław Papczyński, Pisma pasyjne, Warszawa 2008, p. 7–53.
• Plezia M., Od Arystotelesa do «Złotej Legendy», Warszawa 1958.
• Schneyer J. B., Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Münster 1971 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, 43).
• Skarga P., „Kazania sejmowe” i „Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego”, wstęp, oprac. tekstu i przypisy M. Korolko, Warszawa 1999.
• Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, vol. 2, Kraków 1952.
• Sobieraj M., Dekoracja malarska karolińskiego rękopisu w bibliotece kapitulnej na Wawelu, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historii Sztuki” 9 (1976) nr 12, p. 9–56.
• Winiarska-Górska I., Z dziejów badań nad „Kazaniami świętokrzyskimi”, [in:] Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, ed. P. Stępnia, Warszawa 2009, p. 13–40.
• W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. nauk. J. A. Spież, Kraków 1997.
• Wojtkowski J., Kult Matki Boskiej w polskim piśmiennictwie do końca XV wieku, “Studia Warmińskie” 3 (1966), p. 293–297.
• Wolny J., Tematy z nauczania religijnego w pierwszym okresie chrystianizacji Polski, “Częstochowskie Studia Teologiczne” 1973, p. 187–198.
• Wolny J., Linie rozwojowe kaznodziejstwa w Kościele zachodnim, [in:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, vol. 1, Lublin 1974, p. 275–307.
• Wydra W., Wokół fenomenu „Kazań świętokrzyskich”, [in:] Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, ed. P. Stępnia, Warszawa 2009, p. 41–58.
• Źródła kultury duchowej Krakowa, Kraków 2007.

Identifiers

DOI

10.21906/rbl.232