Metonimiczne postrzeganie rzeczywistości w języku osób z autyzmem w świetle teorii Romana Jakobsona

• Authors: Ewa Boksa , Andrzej Kominek

Title variants

EN

Metonymic Perception of Reality in the Speech of Autistic Persons in Light of Roman Jakobson’s Theory

Abstracts

EN

The starting point for our considerations is Roman Jakobson’s theory, presented in his 1956 article, Two Aspects of Language and Two Types of Aphasic Disturbances. The existence and functioning of two cognitive styles, metaphorical and metonymic, can be built upon and explained using this theory. In this paper, we were more interested in the latter because, although it is as important in learning about the world as the metaphorical style, it still functions in language and culture as a background to the leading role of the metaphor. In the case of an imposed bipolarity, the utilization of the metonymic style comes by choice, like in cognitive, artistic, or idiolectal usage. On the other hand, when there is a natural bipolarity, as with the two types of aphasic disorders (one of which overlaps with autistic-type disorders) – the metonymic style is determined by necessity. The material underlying the language analysis was extracted from the speech and communication study reports of 10 individuals on the autism spectrum (5 females, 5 males), ages 15–20. The data were collected in 2019. The research was conducted at the Department of Linguistic Communication, Jan Kochanowski University in Kielce, Poland. The linguistic analysis confirmed that the features of the language of individuals with autism are similar to those of individuals with a disrupted similarity relation.

PL

Punktem wyjścia naszych rozważań jest teoria Romana Jakobsona, przedstawiona w artykule pt. Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych z 1956 roku. Na tej teorii można zbudować i wyjaśnić istnienie i funkcjonowanie dwóch stylów poznawczych: metaforycznego i metonimicznego. W artykule interesował nas bardziej ten drugi, bo chociaż jest równie ważny w poznawaniu świata jak styl metaforyczny, to funkcjonuje ciągle w języku i kulturze jako tło dla pierwszoplanowej pozycji metafory. W przypadku narzuconej dwubiegunowości operowanie stylem metonimicznym bierze się z wyboru, jak w przypadku użycia kognitywnego, artystycznego czy idiolektalnego. Kiedy zaś mamy do czynienia z naturalną dwubiegunowością, jak przy dwóch rodzajach zaburzeń afatycznych (z których jedno pokrywa się z zaburzeniami typu autystycznego) – styl metonimiczny jest determinowany koniecznością. Materiał stanowiący podstawę analizy językowej został wyekscerpowany z protokołów badania mowy i komunikacji 10 osób ze spektrum autyzmu (5 kobiet, 5 mężczyzn) w wieku 15–20 lat. Dane zostały zgromadzone w 2019 roku. Badania przeprowadzono w Zakładzie Komunikacji Językowej w Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach (Polska). Analiza językoznawcza potwierdziła, że cechy języka osób z autyzmem są podobne do języka osób z zaburzoną relacją podobieństwa.

Keywords

PL

językoznawstwo kognitywne; metonimia; metonimiczny styl poznawczy

EN

cognitive psychology; cognitive linguistics; metonymy; metonymic cognitive style

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2023
• Volume: 52
• Issue: 1
• Pages: 265-275

Dates

published

2023

Contributors

author

Ewa Boksa

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

• https://orcid.org/0000000330418283

author

Andrzej Kominek

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

• https://orcid.org/0000000347341796

References

• Barcelona A., 2000, Introduction. The cognitive theory of metaphor and metonymy, [w:] Metaphor and Metonymy at the Crossroads. A Cognitive Perspective., red. A. Barcelona (eds.), Berlin–New York, s. 1–28.
• Bierwiaczonek B., 2006, Teorie metonimii – historia, dzień dzisiejszy i perspektywy, [w:] Językoznawstwo kognitywne III. Kognitywizm w świetle innych teorii, red. O. Sokołowska, D. Stanulewicz, Gdańsk, s. 227–245.
• Dunbar R., 2014, Nowa historia ewolucji człowieka, Kraków.
• Falc J., Gibbs R., 2012, Embodied motivations for metaphonical meanings, „Cognitive Linguistic” 23, s. 251–272.
• Frith U., 2000, Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Gdańsk.
• Gibbs R., 1990, Psycholinguistic studies on the conceptual basis of idiomaticity, „Cognitive Linguistic” 1, s. 417–452.
• Gibbs R., 1994, The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language, and Understanding, Cambridge.
• Goossens L., 1990, Metaphtonymy: the interaction of metaphor and metonymy in expressions for linguistic action, “Cognitive Linguistic” 1, s. 323–342.
• Jakobson R., 1989, Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych, [w:] W poszukiwaniu istoty języka, t. 1, Wybór pism, red. R. Jakobson, Warszawa, s. 150–175.
• Kominek A., 2013, Jak wyglądałby świat bez metafory? Próba opisu sytuacji poznawczej osób z autyzmem na podstawie założeń językoznawstwa kognitywnego, [w:] Aktualne problemy diagnozy i terapii osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi i zaburzeniami rozwojowymi, red. E. Boksa, A. Michalska, P. Zbróg, Kraków, s. 69–86.
• Kominek A., 2014, Zakłócenia w dziedzinie podobieństwa w komunikacji językowej osób z autyzmem – i co z tego wynika, „LingVaria” 2, s. 55–68.
• Kominek A., 2015, Wykłady z językoznawstwa kognitywnego dla studentów filologii, Kielce.
• Kominek A., 2018, W świecie rzeczy i dosłowności. O metonimicznym stylu poznawczym osób ze spektrum autyzmu, Kielce.
• Korendo M., 2013, Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera, Kraków.
• Kövecses Z., 2011, Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie, Kraków.
• Kövecses Z., Radden G., 1998, Metonymy: Developing a Cognitive Linguistic View, “Cognitive Linguistic” 9, s. 37–77.
• Kraska-Szlenk I., Żygis M., 2012, Phonetic and lexical gradience in Polish prefixed words, “Cognitive Linguistic” 23, s. 317–366.
• Krzeszowski T., 1991, Metaphor – metaphorization – cognition, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. XLIII–XLV, s. 83–95.
• Kurcz I., Okuniewska H., 2011, Język jako przedmiot badań psychologicznych, [w:] Psycholingwistyka ogólna i neurolingwistyka, Warszawa.
• Lakoff G., 2011, Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Kraków.
• Lakoff G., Johnson M.. 1988, Metafory w naszym życiu, Warszawa.
• Langacker R., 1995, Wykłady z gramatyki kognitywnej. Kazimierz nad Wisłą, grudzień 1993, Lublin.
• Maćkiewicz J., 2007, Derywacja a metonimiczne postrzeganie świata (na przykładzie metonimii roślinnych w języku polskim, angielskim, francuskim i hiszpańskim), „Poradnik Językowy” 3, s. 3–12.
• Mikołajczuk A., 1996, Kognitywny obraz gniewu we współczesnej polszczyźnie. „Etnolingwistyka” 8, s. 131–145.
• Pinango M., Zhang M., Foster-Hanson E., Negishi M., Lacadie Ch., Constable T., 2017, Metonymy as referantial dependency: psycholinguistic and neurolinguistic arguments for a unified linguistic treatment, „Cognitive Science”, 41, s. 351–378.
• Pietrzak-Porwisz G., 2006, Metonimia w ujęciu kognitywnym, „Prace Językoznawcze” 8, s. 29–39.
• Radden G., 2000, How metonymic are metaphors?, [w:] Metaphor and Metonymy at the Crossroads. A Cognitive Perspective, red. A. Barcelona, Berlin–New York, s. 93–108.
• Radden G., Kövecses Z., 1999. Towards a Theory of Metonymy. [w:] Metonymy in Language and Thought, red. K.U. Panther, G. Radden, Amsterdam–Philadelphia, s. 17–59.
• Spagińska-Pruszak A., 2003, Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i chorwackiej (z problemów JOS), Gdańsk.
• Szatmari P., 2007, Uwięziony umysł. Opowieści o ludziach z autyzmem, Kraków.
• Taylor J.R., 2001, Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, Kraków.
• Ziomek J., 1984, Metafora a metonimia. Refutacje i propozycje, „Pamiętnik Literacki”, s. 181–209.

Identifiers

DOI

10.24335/cnjy-5w93

Biblioteka Nauki

24384383