Smak a umysł, czyli specyficzne reprezentacje doświadczenia somatycznego w prozie XX wieku

• Authors: Aneta Grodecka

Title variants

EN

The taste and mind, i.e. specific representations of somatic experience in the prose of the twentieth century literary

Abstracts

EN

The analyses concern writings with mimetic ambitions, contemporary works written in the 20th century: Big Two-Hearted River (1925) by Ernest Hemingway, Babette’s Feast (1958) by Karen Blixen and To Know a Woman (1989) by Amos Oz. Various degrees of literary reference can be observed: a kind of simulation of tasting a meal in a Hemingway story, a stylization in the representation of Oz’s taste, and a spiritual deformation of somatic sensations in Blixen’s story. The analyses show that the conclusions of writers about food culture depend not only on the culture as such, but also on the individual properties of the mind.

PL

Analizy dotyczą pisarstwa o ambicjach mimetycznych, utworów współczesnych, powstałych w XX wieku: Ernesta Hemingwaya Rzeka dwóch serc (1925), Karen Blixen Uczta Babette (1958) i Amosa Oza Poznać kobietę (1989). Można zaobserwować różny stopień literackiej referencji: rodzaj symulacji smakowania posiłku w opowiadaniu Hemingwaya, stylizacji w reprezentacji smaku Oza oraz duchowej deformacji doznań somatycznych w opowiadaniu Blixen. Z analiz wynika, że wnioski pisarzy na temat kultury żywieniowej zależą nie tylko od kręgu kulturowego, ale także indywidualnych właściwości umysłu.

Keywords

PL

literatura XX w.; umysł; zmysł smaku; neuronauka społeczna; granice referencji

EN

20th century literature; social neuroscience; mind; sense of taste; reference limits

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2022
• Volume: 10
• Pages: 267-286

Dates

published

2022

Contributors

author

Aneta Grodecka

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000336856911

References

• Arystoteles, O zmysłach i ich przedmiotach, w: tegoż, Dzieła wszystkie, t. 3 (O duszy. Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne. Zoologia. O częściach zwierząt), tłum. Paweł Siwek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 185–232.
• Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1975.
• Blixen Karen, Uczta Babette, w: tejże: Uczta Babette i inne opowieści o przeznaczeniu, tłum. Wiesław Juszczak, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2003, s. 27–68.
• Bourdieu Pierre, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, tłum. Piotr Biłos, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
• Czaja Dariusz, Moment wieczny. O „Uczcie Babette”, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 1992, nr 3–4, s. 76–80.
• Dennett Daniel C., Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia, tłum. Łukasz Kurek, Copernicus Center Press, Kraków 2015.
• Diderot Denis, List o ślepcach dla użytku tych, co widzą, w: tegoż, Wybór pism filozoficznych, tłum. Julia Hartwig, Julian Rogoziński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953, s. 181–196.
• Dziarnowska Wioletta, Subiektywna natura świadomości. O funkcjach qualiów, w: Funkcje umysłu, red. Mariusz Urbański, Piotr Przybysz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2009, s. 29–61.
• Empire of the Senses. The Sensual Culture Reader, red. David Howes, Berg Publishers, Oxford–New York 2005.
• Grandin Temple, Panek Richard, Gra w chowanego, w: tychże, Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów, tłum. Krzysztof Mazurek, Copernicus Center Press, Kraków 2016, s. 97–135.
• Grobel Lawrence, Rozmowy z Capote’em, tłum. Waldemar Łyś, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1997.
• Grodecka Aneta, Umysł filologa. Studia o literaturze, mózgu i dydaktyce, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2021.
• Grodecka Aneta, Podemska-Kałuża Anna, Wielozmysłowość. Filozofia i dydaktyka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012.
• Hemingway Ernest, Komu bije dzwon, tłum. Bronisław Zieliński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, BN II 194, Wrocław 1992.
• Hemingway Ernest, Ruchome święto, tłum. Bronisław Zieliński, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1966.
• Hemingway Ernest, Rzeka dwóch serc, tłum. Bronisław Zieliński, w: tegoż, Rzeka dwóch serc i inne opowiadania, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1962, s. 69–91.
• Joyce James, Ulisses, tłum. Maciej Słomczyński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
• Kapusta Andrzej, Cielesność i zaangażowanie, w: tegoż, Szaleństwo i metoda. Granice rozumienia w filozofii i psychiatrii, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2010, s. 305–340.
• Koch Christof, Wprowadzenie do badań nad świadomością, w: tegoż, Neurobiologia na tropie świadomości, tłum. Grzegorz Hess, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 15–32.
• Kordys Jan, Kategorie antropologiczne i tożsamość narracyjna. Szkice z pogranicza neurosemiotyki i historii kultury, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2006.
• Kringelbach Morten L., Smak, w: tegoż, Ośrodek przyjemności. Zaufaj swoim instynktom, tłum. Elżbieta de Lazari, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017, s. 87– 92.
• Lugavere Max, Jedz jak geniusz. Bądź mądry, szczęśliwy i bardziej wydajny, tłum. Piotr Kostrzewski, Wydawnictwo Kompania Mediowa, Warszawa 2021.
• Łapiński Zdzisław, Poezja i psychologia, w: Konteksty nauki o literaturze, red. Małgorzata Czermińska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973, s. 75–93.
• Mlodinow Leonard, Nieświadomy mózg. Jak to, co dzieje się̨ za progiem świadomości, wpływa na nasze życie, tłum. Julia Szajkowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2016.
• Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian. Część II. Kultura duchowa, z. 1, Polska Akademia Umiejętności Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, Kraków 1934.
• Nycz Ryszard, Lekcja Adorna: tekst jako sposób poznania, albo o kulturze jako palimpseście, „Teksty Drugie” 2012, nr 3, s. 34–50.
• Oz Amos, Poznać kobietę, tłum. Ewa Świderska, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2008.
• Oz Amos, Chadad Szira, Z czego powstaje jabłko? Sześć rozmów o pisaniu i miłości, poczuciu winy i innych rozkoszach, tłum. Leszek Kwiatkowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2019.
• Pisarze i mózg, red. tematyczna Aneta Grodecka, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2018, nr 34.
• Płuciennik Jarosław, Winer Agata, Jak jest możliwa literacka antropologia konsumpcji, w: Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, red. Przemysław Czapliński, Anna Legeżyńska, Marcin Telicki, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2010, s. 139–154.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, Fokalizacja zmysłowa a literackie reprezentacje doświadczeń sensualnych, w: Literackie reprezentacje doświadczenia, red. Włodzimierz Bolecki, Ewa Nawrocka, IBL PAN, Warszawa 2008, s. 51–67.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, Poetyka intersubiektywności: kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Ko- pernika, Toruń 2012.
• Samborska-Kukuć Dorota, Od spełnienia cielesnego do pełni duchowej. Rodzaje i funkcje anagnoryzmu w „Uczcie Babette” Karen Blixen, „Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL” 2022, nr 1, s. 137–150.
• Schrott Raoul, Jakobs Arthur, Gehirn und Gedicht. Wie wir unsere Wirklichkeiten konstruieren, Carl Hanser Verlag, München 2011.
• Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienia zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, red. Włodzimierz Bolecki, Magdalena Rembowska-Płuciennik, Tamara Brzostowska, Beata Śniecikowska i in., 2010– 2022, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, http://sensualnosc.ibl. waw.pl [dostęp: 2022/10/05].
• Skowronek Bogusław, Jedzenie jako tekst kultury. Zarys problemu, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2012, t. 12, s. 281–289.
• Tokarska-Bakir Joanna, Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści, Wydawnictwo Universitas, Warszawa 2000.
• Wieczorkiewicz Anna, Piękna kuchnia w smacznym świecie, w: Spektakle zmysłów, red. Anna Wieczorkiewicz, Monika Kostaszuk-Romanowska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2010, s. 63–82.
• Wierzbicka Anna, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. Adam Głaz, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006.
• Winer Agata, Potrawka z czystej inteligencji. Metafora w literackiej antropologii konsumpcji, „Przestrzenie Teorii” 2008, nr 10, s. 119–134.
• Witwicki Władysław, Wrażenia zmysłowe [z cyklu Wiadomości z psychologii, zeszyt 2], Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1947.
• Woźniak Tomasz, Perspektywy badania narracji – między humanistyką a neuronauką, w: Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku, red. Małgorzata Karwatowska, Adam Siwiec, Wydawnictwo Drukarnia Bestprint, Chełmskie Towarzystwo Naukowe, Lublin–Chełm 2010, s. 207–230.
• Wysłouch Seweryna, Ikoniczność i ucieczka od referencji (na przykładzie filmów Zbigniewa Rybczyńskiego), „Przestrzenie Teorii” 2009, nr 11, s. 9–23.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.10.18

Biblioteka Nauki

25139007