Dźwignie wyobraźni epoki antropocenu: gaizm

• Authors: Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska

Title variants

EN

Intuition Pumps of the Anthropocene Epoch: Gaism

Abstracts

EN

The Gaia hypothesis, formulated in the 1970s and considered heresy by biologists at the time, is proving to have tremendous proliferative capacity. Because of growing awareness of the impact human beings have on the well‑being of our planet, Lovelock’s concept has returned in hundreds of Anthropocene terra- and geocentric narratives. The article outlines the evolution of this idea from its emergence to the present day, pointing out its current iterations (Gaia 2.0, ecosexuality). It also proves that, as one of the most important theories organizing the modern imagination, this hypothesis has become the basis of a certain variety of Anthropocene language, referred to here as Gaism. The article presents the Gaian thought from the most prominent representatives of posthumanism, Bruno Latour and John Gray. It also analyzes and interprets the assumptions of a provocative queer activist movement, developed from the ideas of ecosexuality and united around the slogan “The Earth is our lover.”

PL

Sformułowana w latach 70. XX w. hipoteza Gai, uznana wtedy przez biologów za herezję, okazuje się mieć olbrzymią zdolność proliferacji. Dowodzą tego szczególnie ostatnie lata, w których za sprawą wiedzy na temat wpływu człowieka na dobrostan naszej planety koncepcja Lovelocka powróciła w setkach antropocenicznych terra‑ i geocentrycznych narracji. W artykule przedstawiono ewolucję tej idei od momentu jej pojawienia się aż po dziś, wskazując na aktualne jej radiacje (Gaja 2.0, ekoseksualizm) i dowodząc równocześnie, iż jako jeden z ważniejszych atraktorów organizujących współczesną wyobraźnię, hipoteza ta stała się podstawą pewnej odmiany języka antropocenu, określanego tu mianem gaizmu. Prezentacji gajańskiej myśli najwybitniejszych przedstawicieli posthumanizmu – Bruno Latoura, Johna Graya – towarzyszy w tekście analiza i interpretacja założeń prowokatorskiego, queerowego ruchu aktywistycznego spod znaku ekoseksualizmu, budowanego wokół hasła „The Earth is our lover”.

Keywords

EN

Gaia; Lovelock; Gaia 2.0; Gaism; ecosexuality

PL

Gaja; Lovelock; ekoseksualizm; gaizm; Gaja 2.0

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2023
• Volume: 11
• Pages: 20-31

Dates

published

2023

Contributors

author

Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000184239198

References

• Bińczyk Ewa, Ocalić Gaję i zbawić zbiorowość. Ekoteologiczne sugestie Brunona Latoura, „Stan Rzeczy” 2013, T. 2(5), s. 137-149.
• Brown Andrew, Paramedic to the planet, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/books/2005/dec/31/featuresreviews.guardianreview13 [dostęp 2022/02/25]
• Chardin Pierre Teilhard de, Fenomen człowieka, przeł. Konrad Waloszczyk, Instytut Wydawniczy "Pax”, Warszawa 1993.
• Dennett Daniel, Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia, przeł. Łukasz Kurek, Copernicus Center Press, Kraków 2020.
• Domeracki Piotr, Ekoantropologia antyhumanistyczna. Przypadek Johna Nicholasa Graya, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 2015, T. 13, nr 4.
• Ekologie, red. Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk, Muzeum Sztuki, Łódź 2014.
• Environmentalism Outside the Box: An Ecosex Symposium, https://news.ucsc.edu/2017/05/arts-ecosex-symposium.html [dostęp: 2022/07/12]
• Global System Institute. Strategy, https://www.exeter.ac.uk/research/gsi/research/strategy/ [dostęp: 2022/02/14]
• Gray John, Słomiane psy. Myśli o ludziach i innych zwierzętach, przeł. Cezary Cieśliński, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
• Kopaliński Władysław, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1967.
• Latour Bruno, Czekając na Gaję. Komponowanie wspólnego świata poprzez sztukę i politykę, przeł. Agnieszka Kowalczyk, w: Ekologie, red. Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk, Muzeum Sztuki, Łódź 2014, s. 157-174.
• Lenton Timothy, Latour Bruno, Gaia 2.0. Could humans add some level of self-awareness to Earth's self-regulation? „Science” 2018, T. 361, nr 6407, https://www.science.org/doi/epdf/10.1126/science.aau0427 [dostęp: 2022/03/03].
• Lovelock James, Gaia: A New Look at Life on Earth, Oxford University Press, Oxford 1979.
• Lovelock James, Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi, przeł. Marcin Ryszkiewicz, posłowie J. Weiner, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.
• Lovelock James, Przedmowa do trzeciego wydania, w: Lovelock James, Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi, przeł. Marcin Ryszkiewicz, posłowie J. Weiner, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003, s. 7-18.
• Małek Monika, Liberalizm etyczny Johna Stuarta Milla. Współczesne ujęcia u Johna Graya i Petera Singera, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
• Manifest Ecosex - Love Art Lab (ucsc.edu), https://loveartlab.ucsc.edu/2016/06/24/ecosex-manifesto/ [dostęp: 2022/07/12]
• Margulis Lynn, Gaja to twarda sztuka, przeł. Marcin Ryszkiewicz, w: Trzecia kultura, red. John Brockman, przeł. Piotr Amsterdamski, Marcin Ryszkiewicz, Michał Tempczyk, Witold Turopolski, Wydawnictwo CIS, Warszawa 1996, s.173-199.
• Margulis Lynn, Symbiotyczna planeta, przeł. Marcin Ryszkiewicz, Wydawnictwo CIS, Warszawa 2000.
• McArthur Neil, Ecosexuals Believe Having Sex with the Earth Could Save It, „Vice”, 02.11. 2016, https://www.vice.com/en/article/wdbgyq/ecosexuals-believe-having-sex-with-the-earth-could-save-it [dostęp: 2022/07/12]
• Snow Charles P., Dwie kultury, przeł. Tadeusz Baszniak, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
• Stewart Robert W., Queen of Kink Not Taking It Lying Down : Erotica: ‘Post-Porn Modernist’ Annie Sprinkle, who has been criticized by an Orange County congressman for receiving federal arts funding, says she is the target of a censorship effort „Los Angeles Times”, 17.02.1990, https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-02-17-ca-777-story.html [dostęp: 2022/07/13]
• The Anthropocene: conceptual and historical Perspectives, Phil. Trans. R. Soc. A (2011) 369, 842-867 doi:10.1098/rsta.2010.0327 [dostęp: 2022/02/20]
• Theobald Stephanie, Nature is your lover, not your mother: meet ecosexual pioneer Annie Sprinkle, „The Guardian”, 15.05.2017, https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2017/may/15/nature-ecosexual-annie-sprinkle-porn-star-queer [dostęp: 2022/07/12]
• Trzecia kultura, red. John Brockman, przeł. Piotr Amsterdamski, Marcin Ryszkiewicz, Michał Tempczyk, Witold Turopolski, Wydawnictwo CIS, Warszawa 1996.
• Ward Peter, Hipoteza Medei. Czy życie na Ziemi zmierza do samounicestwienia?, przeł. Monika Batley, Prószyński i S-Ska, Warszawa 2010.
• Wężowicz-Ziółkowska Dobrosława, Moc narrativum. Idee biologii we współczesnym dyskursie humanistycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008.
• What is Ecosex?, Here Come The Ecosexuals! (ucsc.edu), https://theecosexuals.ucsc.edu/ecosex/[dostęp:2022/07/12]
• Wilson Edward O., Pół Ziemi. Walka naszej planety o życie, przeł. Bogdan Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2017.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.11.2

Biblioteka Nauki

25408564