Wybrane francuskie teorie fantastyki a ich recepcja w Polsce

• Authors: Katarzyna Gadomska

Abstracts

EN

The purpose of this article is first to discuss the most well-known French theories of fantastic literature, and second, to describe their reception in Poland. The origins of the French fantastic as a controversial trans-generic genre are presented. Furthermore, the article examines the restrictive attempts to define the genre in the 1950s–1970s in France (by Castex, Caillois, Vax, Todorov), as well as the subsequent efforts of critics (Andrevon) to redefine the genre and return to the widest trans-generic perception of the fantastic. Then, it illustrates various attempts to interpret French theories in Poland (using the example of Lem’s and Niziołek’s works). The conclusion emphasizes that it is possible for these two simultaneous critical discourses, originating from the Polish and Romance tradition, respectively, and defining the fantastic in very different ways (the wider versus the restrictive approach), to reach a consensus in Poland, thanks to recent attempts to reform the theory of the fantastic in France.

PL

Celem artykułu jest omówienie, w pierwszej jego części, najbardziej znanych francuskich teorii literatury fantastycznej, w części drugiej zaś pokazanie ich recepcji w Polsce. Przedstawiono zatem początki fantastyki francuskiej jako kontrowersyjnego gatunku transgenologicznego. Zaprezentowano następnie restrykcyjne próby definicji gatunku od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych XX wieku we Francji (Castexa, Caillois, Vaxa, Todorova), a także późniejsze wysiłki krytyków (Andrevona) zmierzające do redefinicji gatunku i powrotu do jak najszerszego, transgenologicznego postrzegania fantastyki. Potem zilustrowano różnorodne próby interpretacji francuskich teorii w Polsce (na przykładzie prac Lema i Niziołek). W konkluzji podkreślono, że istnieje możliwość, by te dwa symultaniczne dyskursy krytyczne w Polsce, wywodzące się odpowiednio z tradycji polonistycznej i romanistycznej, definiujące fantastykę w sposób bardzo różny (ujęcie rozszerzone versus restrykcyjne), osiągnęły jednak konsensus dzięki ostatnim próbom reformy teorii fantastyki we Francji.

Keywords

EN

fantastic literature; trans-generic genre; speculative fiction; hesitation; ambiguity

PL

fantastyka; gatunek transgenologiczny; literatury wyobrażeniowe; wahanie; dwu-/wieloznaczność

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2021
• Volume: 9
• Pages: 76-94

Dates

published

2021

Contributors

author

Katarzyna Gadomska

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000335144891

References

• Ampère Jean-Jacques, Allemagne. Hoffmann, sprawozdanie z Hoffmanns Leben und Nachlass, herausgegeben von Hitzig, Berlin 1822, „Le Globe” 1828, t. 6, nr 81, s. 588–589.
• Andrevon Jean-Pierre, przedmowa do antologii „L’oreille contre les murs”, Denoël, Paris 1980.
• Besson Anne, Aux frontières du réel. Les genres de l’imaginaire (Les littératures de l’imaginaire, nr 274) 2013, https://cnlj.bnf.fr/sites/default/files/revues_document_joint/PUBLICATION_8907.pdf (dostęp: 28.06.2021).
• Brzostek Dariusz, Literatura i nierozum. Antropologia fantastyki grozy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2009.
• Caillois Roger, przedmowa do Anthologie du fantastique. Soixante récits de terreur, Club français du livre, Paris 1958.
• Castex Pierre-Georges, Le conte fantastique de Nodier à Maupassant, José Corti, Paris 1951.
• Chelebourg Christian, Le Surnaturel. Poétique et écriture, Armand Colin, Paris 2006.
• Fantastique, https://www.lalanguefrancaise.com/dictionnaire/definition/fantastique (dostęp: 28.06.2021).
• Finné Jacques, L’Explication, w: Encyclopédie du fantastique, red. Pierre Brunel, Valérie Tritter, Ellipses, Paris 2010, s. 272–277.
• Gadomska Katarzyna, Le Nouveau fantastique de Jean-Pierre Andrevon, Brill, Rodopi – Leiden – Boston 2021.
• Gadomska Katarzyna, Science-fiction et fantasy comme merveilleux contemporain, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002.
• Gautier Théophile, Les contes d’Hoffmann, w: Souvenirs de théâtre, d’art et de critique, Charpenier, Paris 1883, s. 41–50.
• Hoffmann Ernst Theodor Amadeus, OEuvres complètes, Renduel, Paris 1829–1833.
• Klein Gérard, Le fantastique selon Roger Caillois, „Fiction” 1967, nr 159, s. 129–131.
• Knap Jakub, Niesamowitość i groza w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego (rekonesans badawczy), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2008, t. 8, s. 44–55.
• Lem Stanisław, Tzvetana Todorova fantastyczna teoria literatury, „Teksty. Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja” 1973, nr 5(11), s. 22–44.
• Leś Mariusz M., Wszechświaty mikrofikcji, w: Tekstowe światy fantastyki, red. Mariusz M. Leś, Weronika Łaszkiewicz, Piotr Stasiewicz, Uniwersytet w Białymstoku – Wydawnictwo Prymat, Białystok 2017, s. 33–43.
• Maupassant Guy de, Le fantastique, „Le Gaulois”, 7.10.1883, s. 2–15.
• Narracje fantastyczne, red. Krzysztof M. Maj, Ksenia Olkusz, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Kraków 2017.
• Niziołek Małgorzata, Zdefiniować fantastykę, czyli „fantastyczne” (i nie tylko) teorie literatury fantastycznej, „Przestrzenie Teorii” 2005, nr 5, s. 267–278.
• Ponnau Gwenhaël, La Folie dans la littérature fantastique, CNRS, Paris 1987.
• Scott Walter, Du merveilleux dans le roman, „La Revue de Paris”, 12.04.1829, s. 25–33.
• Scott Walter, On the Supernatural in Fictitious Compositions; and Particularly on the Works of Ernest Theodore William Hoffmann, „Foreign Quarterly Review” 1827, t. 1, s. 60–98.
• Scott Walter, Sur Hoffman et les compositions fantastiques, przedmowa w: Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, OEuvres complètes, Renduel, Paris 1829–1830, s. V–XXXV.
• Stasiewicz Piotr, Między światami. Intertekstualność i postmodernizm w literaturze fantasy, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016.
• Tekstowe światy fantastyki, red. Mariusz M. Leś, Weronika Łaszkiewicz, Piotr Stasiewicz, Uniwersytet w Białymstoku – Wydawnictwo Prymat, Białystok 2017.
• Todorov Tzvetan, Introduction à la littérature fantastique, Seuil, Paris 1970.
• Tomko Michael, Beyond the Willing Suspension of Disbelief. Poetic Faith from Coleridge to Tolkien, Bloomsbury Publishing, London 2015.
• Trębicki Grzegorz, Fantasy. Ewolucja gatunku, TAiWPN Universitas, Kraków 2007.
• Vax Louis, Art et littérature fantastiques, PUF, Paris 1960.
• Vax Louis, La Séduction de l’étrange, PUF, Paris 1965.
• Wojciechowska Ewa, Kim jest dziwożona? Granice Romantyzmu i granice fantastyki a „Dwie siostry” M. Bałuckiego, w: Romantycy na krańcach świata. Podróże egzotyczne i peregrynacje wewnętrzne, red. Ewa Modzelewska-Opara, Paweł Sobol, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
• Zgorzelski Andrzej, Elementy realizmu i fantastyki w „Niewidzialnym człowieku” H.G. Wellsa, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1970, t. 22, s. 85–100.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.9.5

Biblioteka Nauki

2080461