Idea silnego rządu w polskiej myśli polityczno-prawnej u progu niepodległości

• Authors: Maciej Wojtacki

Title variants

EN

The idea of a strong government in the Polish political-legal thought at the beginning of Polish independence

Abstracts

EN

In the opinions which were commonly presented by pre-war lawyers and historians,the institutional system of the state growing out of the provisions of the March constitution (1921) was based on the constitution of the Third French Republic (1875). Bythe same token, it copied and even deepened some of the failings of the French system, including the weakness of the executive dominated by the parliament, particularly by its lower chamber.The article presents the major conditions for the creation of the executive power in thefirst Polish twentieth-century constitution. The basis for these deliberations was reference to the traditions of two Polish historical schools which were shaped in the partition period, representing pessimistic and optimistic visions of the Polish history before the fall of the state.It was shown that the adopted model of the executive, despite the original declarations,broke with the categorical order derived from the political tradition of the Third May Constitution which was constituted by the idea of a strong government. It was caused bypersonal animosities and the lack of steady political consensus on the establishment of thefirst cabinets of the Second Polish Republic and it subsequently led to a deep crisis in thestate institutions, the consequence of which was the May Coup carried out by Marshal Józef Pilsudski and the imposition of a quasi authoritarian regime.

PL

W powszechnej opinii przedwojennych prawników i historyków system instytucjonalny państwa wyrastający z postanowień konstytucji marcowej (1921) został oparty na konstytucji III Republiki Francuskiej (1875). W konsekwencji bezpośredniej recepcji pogłębione zostały na gruncie polskim niektóre wady systemu francuskiego, w tym słabość władzy wykonawczej zdominowanej przez parlament, zwłaszcza jego niższą izbę. W artykule przedstawiono najważniejsze uwarunkowania kształtowania się władzy wykonawczej w pierwszej polskiej konstytucji XX wieku.Podstawą rozważań było nawiązanie do tradycji dwóch polskich szkół historycznych ukształtowanych w okresie zaborów, reprezentujących pesymistyczne i optymistyczne wizje polskiej historii przed upadkiem państwa. Wykazano, że przyjęty model władzy wykonawczej, wbrew pierwotnym deklaracjom, zrywał z jednym z nakazów kategorycznych wywodzących się z tradycji politycznej Konstytucji 3 maja, to jest ideą silnego rządu. Spowodowane to było osobistymi animozjami i brakiem stałego politycznego konsensusu w zakresie powoływania pierwszych gabinetów II RP, czego następstwem był głęboki kryzys instytucjonalny, w którego konsekwencji doszło do przewrotu majowego marszałka Józefa Piłsudskiego i wprowadzenie quasi-autorytarnego reżimu politycznego.

Keywords

PL

władza wykonawcza; myśl polityczna; II Rzeczypospolita; instytucje polityczne; konstytucjonalizm

EN

the executive power; political thought; the Second Republic of Poland; political institution; constitutionalism

• Publisher: Uniwersytet Opolski
• Journal: Opolskie Studia Administracyjno-Prawne
• Year: 2021
• Volume: 19
• Issue: 3
• Pages: 79-99

Dates

published

2021

Contributors

author

Maciej Wojtacki

• Akademia Sztuki Wojennej

References

• Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267.
• Sejm Ustawodawczy – SU (1919–1922). Sprawozdania Stenograficzne 35, 36, 37, 160.
• Sejm Ustawodawczy – SU (1919–1922). Druk 2442.
• (PAT_Havas). 1922. Blenaime o życiu gospodarczym Polski. Dziennik Poznański (42) z 21 II, s. 3.
• (WTB). 1917. Zapowiedź enuncjacji monarszej w sprawie konstytucji Król. Polskiego. Kurier Poznański (205) z 9 IX, s. 1.
• B.K. 1917. Cenna przestroga. Kurier Warszawski (44) z 13 II, s. 1.
• Handelsman, Marceli.1920. Sejm jedno czy dwuizbowy. Tydzień Polski (11) z 23 V, s.1.
• Koskowski B. 1917. Silny rząd. Kurier Warszawski (124) z 6 V, s. 2–3.
• O rząd polski. 1917. Czas (502) z 30 X, s. 1.Po introdukcji Rady Regencyjnej. 1917. Czas (500) z 29 X, s. 1.
• Po ogłoszeniu Patentu konstytucyjnego. 1917. Kurier Poznański (212) z 18 IX, s. 1.
• S.K. (Stanisław Kutrzeba). 1917. Wartość prostoty. Głos Narodu (9) z 11 I, s. 1.
• Tworzenie rządu w Królestwie. 1917.Kurier Poznański (269) z 25 XI, s. 1.
• Uwagi nad konstytucją. 1919. Dziennik Poznański (264) z 15 XI, s. 1.
• Wilson a Cieszkowski. 1917. Kurier Warszawski (28) z 28 I, s. 3–4.
• Ajnenkiel, Andrzej. 1972. Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Ankieta konstytucyjna Sejmu R.P. 1931. Warszawa [s.n.].
• Balicki, Zygmunt. 1906. Parlamentaryzm: Zarys socjologiczny. T. 1–2. Lwów–Warszawa: E. Wende i Spółka.
• Balzer, Oswald. 1907. Konstytucja Trzeciego Maja. Reformy społeczne i polityczne ustawy rządowej z r. 1791. Studia nad Historią Prawa Polskiego. t. 2. Lwów: E .Wende i Spółka.
• Balzer, Oswald. 1917. Z zagadnień ustrojowych Polski. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
• Buzek, Józef (red.). 1918. Projekt konstytucji państwa polskiego i ordynacji wyborczej sejmowej oraz uzasadnienie i porównanie projektu konstytucji państwa polskiego z innymi konstytucjami. Warszawa: Nakładem Rządu Polskiego.
• Chołoniewski, Antoni. 1917. Duch dziejów Polski. Kraków: nakładem autora.
• Chrząszczewski, Aleksander. 1922. Zagadnienie organizacji państwa w Polsce. Drogi Polski(8–9): 521–552.
• Cieszkowski, August. 1908. O Izbie wyższej i arystokracji naszych czasów. Poznań: [s.n.].
• Cybichowski, Zygmunt. 1926. Krytyka konstytucji polskiej. Gazeta Administracji i Policji Państwowej (13): 201–202.
• Dicey, Albert Vince. 1907. Wstęp do nauki o prawie konstytucyjnym. Warszawa: Drukarnia K. Kowalewskiego.
• Dmowski, Roman. 1914. Upadek myśli konserwatywnej w Polsce. Warszawa: Spółka Wydawnicza Warszawska A. Sadzewicz, M. Niklewicz i Sp.
• Dubanowicz, Edward. 1917. Rządy gabinetu. Rozbiór systemu parlamentarnego ze stanowiska prawno-porównawczego. Kraków: Księgarnia G. Gebethner i Spółka.
• Esmein, Adhemar. 1904. Zasady prawa konstytucyjnego. Warszawa: Wydawnictwo „Ogniwa”.
• Garlicki, Andrzej. 1990. Józef Piłsudski 1867–1935. Warszawa: Czytelnik.
• Gaul Jerzy; Makiłła Dariusz; Morawski Wojciech (red.). 2018. Przystanek w drodze do Niepodległości: działalność Rady Regencyjnej w latach 1917–1918. Warszawa: Archiwum Akt Dawnych; Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie.
• Goclon, Jacek. 2011. Rząd Ignacego Paderewskiego. Geneza skład osobowy i działalność (16 stycznia 1919 – 9 grudnia 1919). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica (86): 93–145.
• Jaworski, Władysław Leopold. 1922. Rząd. W: Nasza Konstytucja. Cykl odczytów urządzonych staraniem Dyrekcji Szkoły Nauk Politycznych w Krakowie od 12–25 maja 1921, 69–77. Kraków: nakładem autorów.
• Jaworski, Władysław Leopold (red.). 1921. Konstytucja z dnia 17 marca 1921. Prawo polityczne od 2 października 1919 do 4 lipca 1921, II A. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Kasparek, Franciszek. 1887. O Radzie Stanu i jej znaczeniu w monarchii konstytucyjnej. Rozprawy i Sprawozdania z posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności (XIX): 60–140.
• Kawalec, Krzysztof. 2000. Spadkobiercy niepokornych. Dzieje polskiej myśli politycznej 1918–1939. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Komarnicki, Wacław. 1923. Zarys ustroju państwowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo F. Hoesicka.
• Komarnicki, Wacław. 1937. Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system. Wilno: [s.n.].
• Konopczyński, Władysław. 1924. Ankieta o konstytucji. Przegląd Wszechpolski (10): 795–813.
• Krukowski, Stanisław. 1977. Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Krukowski, Stanisław. 1990. Mała Konstytucja. W: M. Kallas (red.). Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu (II): 7–19. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kutrzeba, Stanisław. 1917. O budowie państwa polskiego. Myśl Polska (Warszawa) (3): 129–136.
• Kutrzeba, Stanisław. 1905. Historia ustroju Polski w zarysie. Lwów–Warszawa: E. Wende i Spółka.
• Makiłła, Dariusz. 2003. Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej. Od połowy XVII w. Do 1763. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Makowski, Julian. 1917. O ustroju konstytucyjnym. Jedna czy dwie izby. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
• Niedziałkowski, Mieczysław. 1918. Izby wyższe w parlamentach współczesnych. Warszawa: Wydawnictwo Biura Pracy Społecznej.
• Peretiatkowicz, Antoni (red.). 1923. Encyklopedia prawa obowiązującego w Polsce. Poznań.
• Peretiatkowicz, Antoni. 1922. Nasza konstytucja. Przegląd Wszechpolski (8): 589–599.
• Rostworowski, Michał. 1919. Budowa władzy rządowej i wykonawczej(odczyt wygłoszony w Krakowie dnia 14 czerwca 1919). Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Rostworowski, Michał.1919. Wytyczne konstytucji polskiej (odczyt wygłoszony w Krakowie 16 maja 1919). Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Rzymowski, Wincenty. 1917. Rada Regencyjna. Myśl Polska (Warszawa) (6): 96–97.
• Serejski, Marian Henryk. 1977. Naród a państwo w polskiej myśli historycznej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Siemieński, Józef. 1918. Dziedzictwo Rzeczypospolitej. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
• Simieński, Józef. 1918. Sejm jednoizbowy i dwuizbowy. Warszawa: Skład Główny w Księgarni M. Szczepkowskiego.
• Starczewski, Eugeniusz. 1922. Nasze rządy. Warszawa: Gebethner i Wolff.
• Starczewski, Eugeniusz. 1917. Ku odbudowie. Kijów: Drukarnia Polska w Kijowie.
• Starzewski, Maciej. 1934. Od sejmowładztwa do rządów gabinetowych (20 lutego 1919 – 16 stycznia 1934). Kraków: Drukarnia „Powściągliwość i Praca”.
• Starzyński, Stanisław. 1921. Konstytucja państwa polskiego. Lwów: Nakładem Lwowskiego Towarzystwa Naukowego.
• Waliszewski, Kazimierz. 1890. Polska i Europa w drugiej połowie XVIII wieku. Wstęp do historii ruchu politycznego w tej epoce. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Wierzbicki, Andrzej. 1971. Wokół ducha dziejów Polski. Spory o ocenę dziejów narodowych w historiografii polskiej 1917–1919. Kwartalnik Historyczny LXXVIII (4): 840–857.
• Wierzbicki, Andrzej. 1978. Naród – państwo w polskiej myśli historycznej dwudziestolecia międzywojennego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wierzbicki, Andrzej. 1984. Wschód – Zachód w koncepcjach dziejów Polski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Wilson, Woodrow. 1889. The state. Elements of historical and practical politics. Boston: DC Heath & Co. Publisher.
• Winnicki, Zdzisław Julian. 2017. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917–1918). Wrocław: Wydawnictwo Wektory.
• Wojtacki, Maciej. 2014. Państwo i jego rola w świetle prac konstytucyjnych Sejmu polskiego w latach 1928–1935. W: J. Żarnowski (red.). Metamorfozy społeczne. T. 8: Państwo i społeczeństwo. Warszawa.
• Zakrzewski, S. 1918. Ideologia ustrojowa. Krytyka sądów Balzera, Kutrzeby, Chołoniewskiego. Lwów: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende i Spółka.

Identifiers

DOI

10.25167/osap.3439

Biblioteka Nauki

1991307