Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

• Authors: Tadeusz Ochenduszko

Title variants

EN

Matura Examinations in Galician Real Schools in 1872–1873 and 1917–1918

Abstracts

EN

Matura examinations in Galician real schools (realschule) were introduced in1872, after the schooling period had been extended from six to seven years.The written matura examination consisted of an essay (then called an enclosedpaper) in the language used during lectures, an essay in the state language, i.e. in German,a translation from German into the lecture language or vice versa, a translation from French into the lecture language, a mathematical task, and a task from descriptive geometry. During the autonomous period in Galicia, the lecture language in all134 Tadeusz Ochenduszko real schools was Polish. Five hours each were allotted for an essay in Polish and tasks in descriptive geometry; four hours each for an essay in German and mathematical tasks; three hours each for translations from German into Polish (or vice versa) and for translations from French into Polish.In the oral part, however, students had to take one language, geography and history (one subject back then), mathematics, natural history (combination of physics,chemistry, geography and biology), physics and chemistry. During the oral part, the committee was chaired by: the chairman, who was usually the national inspector of secondary schools or a delegate of the National School Council (NSC), the headmaster and all teachers who taught classes in the last grade, i.e. the seventh grade. The matura exam was a public examination, similar to the defense of a doctoral thesis.Therefore, it could be listened to by bystanders. Out of 18 real schools that functioned during the described period, 15 met the conditions necessary to organize the matura exam. The principals of these establishments were responsible for observing the rules during the entire examination procedure,and if their positions were vacant, the responsibility fell on the vice principals, also known as managers. Between 1872-1873 and 1917-1918 there were 45 of these individuals.The chairmen of the oral matura exam committees were national school inspectors or, alternatively, NSC delegates. They were elected from among the members of NSC, people assigned to the offices of this institution, employees of universities, usually technical ones, and directors of other real schools. During the period of interest, 33 officials served as chairmen. Jan Nepomucen Franke – chairman of the Section of Vocational, Real and Industrial Schools operating at the NSC – supervised the largest number of matura examinations (73).In the years 1872-1873 and 1913-1914 the matura exam was passed by 7051 students. They constituted 84.2% of those who took the oral part. The largest number of students passed the exam in the First Realschule in Lviv (1801) and the First Realschule in Cracow (1739). The most famous graduate of the Cracow institution was Jozef Beck, who became Minister of Foreign Affairs of the Second Polish Republic from 1932 to 1939. During the specific period of World War I, approximately 750 students passed their matura exams, of which nearly 46% passed under special regulations allowing students going to the front to take the war matura exam in a streamlined mode. Soon after Poland regained its independence, real schools were transformed into gymnasiums.Those that remained within the Polish borders after World War II continue to function to this day.

PL

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych zostały wprowadzone w 1872 r., po wydłużeniu w nich nauki z sześciu do siedmiu lat. Matura pisemna obejmowała: wypracowanie (zwane wtedy pracą klauzurową) w języku wykładowym, wypracowanie w języku państwowym, tj. niemieckim, przekład z języka niemieckiego na wykładowy lub odwrotnie, przekład z języka francuskiego na wykładowy, zadanie matematyczne oraz zadanie z geometrii wykreślnej. W Galicji w okresie autonomicznym językiem wykładowym we wszystkich szkołach realnych był polski. Na wypracowanie z języka polskiego i zadania z geometrii wykreślnej przeznaczone było po pięć godzin, na wypracowanie z języka niemieckiego i zadania z matematyki po cztery godziny, na przekład z języka niemieckiego na polski (lub odwrotnie) oraz na przekład z języka francuskiego na polski – po trzy. Natomiast w części ustnej uczniowie zdawali: jeden język, geografię i historię (stanowiły wtedy jeden przedmiot), matematykę, historię naturalną (przyrodę), fizykę oraz chemię. Podczas ustnej części egzaminu w komisji zasiadali: przewodniczący, którym był zwykle krajowy inspektor szkół średnich lub delegat Rady Szkolnej Krajowej (RSK), dyrektor zakładu oraz wszyscy nauczyciele, którzy mieli zajęcia w klasie ostatniej, czyli siódmej. Matura miała charakter egzaminu publicznego, tak jak np. obrona pracy doktorskiej, zatem mogły się jej przysłuchiwać osoby postronne. Na 18 szkół realnych, które funkcjonowały w wymienionym okresie, 15 spełniało warunki niezbędne do przeprowadzenia matury. Za przestrzeganie całej procedury dotyczącej egzaminu odpowiadali dyrektorzy zakładów, a w razie nieobsadzenia tych stanowisk – zastępcy dyrektorów, zwani też kierownikami. W latach 1872/73 – 1917/18 było ich 45. Przewodniczącymi komisji podczas matury ustnej byli krajowi inspektorzy szkolni, ewentualnie delegaci RSK. Wybierano ich spośród członków RSK, osób przydzielonych do biur tej instytucji, pracowników wyższych uczelni, najczęściej technicznych oraz dyrektorów innych szkół realnych. W okresie objętym niniejszym opracowaniem funkcję przewodniczących pełniło 33 urzędników. Nadzór nad największą liczbą matur (73) sprawował Jan Nepomucen Franke – przewodniczący działającej przy RSK Sekcji Szkół Zawodowych, Realnych i Przemysłowych. W latach 1872/73 – 1913/14 egzamin dojrzałości zdało 7051 abiturientów. Stanowili oni 84,2% tych, którzy podeszli do części ustnej. Najwięcej osób zdało maturę w I Szkole Realnej we Lwowie (1801) i I Szkole Realnej w Krakowie (1739). Najbardziej znanym absolwentem tej drugiej placówki był Józef Beck – minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej w latach 1932–1939. W specyficznym okresie I wojny światowej egzamin dojrzałości zdało około 750 osób, w tym prawie 46% na mocy specjalnych przepisów, pozwalających uczniom udającym się na front składać w trybie przyspieszonym maturę wojenną. Wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości szkoły realne zostały przekształcone w gimnazja. Te z nich, które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski, funkcjonują do dnia dzisiejszego.

Keywords

PL

Szkoły realne w Galicji; matury w szkołach realnych; dyrektorzy szkół realnych; delegaci Rady Szkolnej Krajowej; inspektorzy szkolni w Galicji

EN

Real schools in Galicia; matura examinations in real schools; real school principals; school inspectors in Galicia; delegates of the National School Council.

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2021
• Issue: Tom XXX
• Pages: 113-134

Dates

published

2021

Contributors

author

Tadeusz Ochenduszko

• I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie

• https://orcid.org/0000000266915081

reviewer

Jadwiga Hoff

• Uniwersytet Rzeszowski

reviewer

Krzysztof Ślusarek

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/000000022387649X

References

• Źródła:
• Dziennik Urzędowy C.K. Rady Szkolnej Krajowej, r. XVI, nr 10 z 22 V 1912.
• Dzienniki Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim za lata 1872, 1899.
• Projekt zarysu organizacyjnego gimnazjów i szkół realnych, [w:] Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, oprac. H. Kopia, Lwów 1900.
• Sprawozdania galicyjskich szkół realnych za lata szkolne 1874/75–1917/18.
• Sprawozdania C.K. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich za lata szkolne 1875–1911/12.
• Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1894, Przemyśl 1894.
• Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Rzeszowie za rok szkolny 1861, Rzeszów 1861.
• Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim za lata 1853–1914.
• Opracowania:
• Błahut A., Ochenduszko T., Kasper Brzostowicz – pedagog, dyrektor szkoły, elektryk, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe”, nr 4/2016 (112), Katowice 2016.
• Bostel F., Reforma egzaminu dojrzałości, „Muzeum” 1908, r. XXIX, t. 1, z. 4.
• Historia Gimnazjum Przemyskiego, [w:] Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1894, Przemyśl 1894.
• Dutkowa R., Polityka szkolna w Galicji między autonomią a centralizmem (1861–1875), Kraków 1995.
• Kobak J., Historyczny pogląd na rozwój Wyższej Szkoły Realnej w Tarnopolu, [w:] Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Tarnopolu za lata szkolne 1896 i 1897, Tarnopol 1897.
• Możdżeń S., Reformy szkoły średniej w Galicji w latach 1884–1914, Kielce 1989.
• Możdżeń S., Ustrój szkoły średniej w Galicji i próby jego modernizacji w latach 1848–1888, Wrocław 1974.
• Ochenduszko T., Antoni Sołtykiewicz – przedstawiciel nadzoru pedagogicznego w Galicji, „Nauczyciel i Szkoła. Miesięcznik PCEN w Rzeszowie” 2012, nr 1(25).
• Ochenduszko T., Leksykon kadry kierowniczej gimnazjów galicyjskich w okresie autonomii, Rzeszów 2015.
• Ochenduszko T., Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie, Rzeszów 2010.
• Ochenduszko T., Rada Szkolna Krajowa we Lwowie, [w:] Sprawozdanie Dyrekcji I Liceum w Rzeszowie za rok szkolny 2013/14, Rzeszów 2014.
• Ochenduszko T., Szkoły średnie w Stanisławowie w latach 1666–1918, „Prace HistorycznoArchiwalne”, t. XXVIII, Rzeszów 2016.
• Ochenduszko T., Wojenne egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach średnich w latach 1914/15 – 1917/18, „Prace Historyczno-Archiwalne”, t. XXXII, Rzeszów 2020.
• Ochenduszko T., Władysław Żłobicki – pedagog, urzędnik oświatowy, elektryk, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe”, nr 4/2017 (116), Katowice 2017.
• Ochenduszko T., Świętoń M., Filie galicyjskich szkół średnich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Sprawozdanie Dyrekcji I Gimnazjum w Rzeszowie za rok szkolny 2018/19, Rzeszów 2019.
• Pietryka W., Miejsce rzeszowskich gimnazjów w strukturze organów państwowych i instytucji odpowiedzialnych za oświatę w latach 1914–1921, [w:] Rzeszów swoim bohaterom. Środowisko rzeszowskich gimnazjów wobec odzyskania niepodległości, praca zbiorowa: A. Miechowicz, K. Milcarek-Mróz, T. Ochenduszko, W. Pietryka, M. Świętoń, P. Wanat, Rzeszów 2020.
• Polski Słownik Biograficzny, t. VI; t. VII/1; t. XVI, z. 68; t. XXXI, z. 128; t. XLIII/2, z. 177.

Identifiers

DOI

10.30657/pha.33.2021.06

Biblioteka Nauki

2233536