„Księża patrioci” w działalności Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Przypadek ks. Stanisława Owczarka.

• Authors: Filip Kępa

Title variants

EN

Patriot priests in Association of Catholics Caritas. The case of priest Stanisław Owczarek.

Abstracts

EN

The goal of this article is to ascertain the role of patriot priests in the Association of Catholics Caritas on the basis of priest Stanisław Owczarek (1905–1981). Priest Stanisław served in the Warsaw archdiocese and was an active member of both sides of the patriot priests movement, in the Committee of Priests (pol. KK) attached to Society of Fighters for Freedom and Democracy (pol. ZBoWiD) and in the Association of Catholics Caritas (pol. ZKC). In his memories called Być zaangażowanym – być księdzem, which were printed after his death, he described the meandering process of the founding of Caritas with the communist blessing. A critical analysis of priest Owczarek’s autobiography as a historical source on patriot priests may bring the answers as to why the Roman Catholic clergy decided to work with the communists, despite the disapproval of their superiors. Even though using someone’s memories as a historical source is dangerous, when compared to other archival sources and the current information on Association of Catholics Caritas, it may bring a new outlook on this subject and may encourage a further study

PL

Celem artykułu jest prześledzenie, na przykładzie osoby ks. Stanisława Owczarka (1905-1981), roli, jaką „księża patrioci” pełnili w działalności Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Ksiądz Owczarek był kapłanem archidiecezji warszawskiej, aktywnym działaczem ugrupowania „księży postępowych”, jednym z nielicznych, którzy angażowali się w obu odsłonach ruchu: w Komisji Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz w Zrzeszeniu Katolików „Caritas”. W swoich wspomnieniach pt. Być zaangażowanym - być księdzem, które wydano drukiem już po jego śmierci, opisał meandry powstania oraz funkcjonowania Caritas pod auspicjami komunistów. Krytyczna analiza autobiografii ks. Owczarka jako źródła do badań nad historią ruchu tzw. księży patriotów może przynieść odpowiedź na pytanie, dlaczego duchowni rzymskokatoliccy, wbrew swoim zwierzchnikom, decydowali się na współpracę z komunistami. Chociaż praca ze wspomnieniami jako źródłem historycznym niesie za sobą wiele niebezpieczeństw, to konfrontacja z innymi źródłami archiwalnymi oraz obecnym stanem wiedzy o historii Zrzeszenia Katolików „Caritas” może pozwolić na nowe spojrzenie na ten temat oraz stanowić zachętę do dalszych badań.

Keywords

PL

„księża patrioci”; Zrzeszenie Katolików „Caritas”; ZBoWiD; Koła Księży „Caritas”; 222 Filip Kępa

EN

Patriot priests; Association of Catholics Caritas; Society of Fighters for Freedom and; Democracy; Association of Priests Caritas

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2022
• Volume: Tom XXXIV
• Pages: 221-244

Dates

published

2022

Contributors

author

Filip Kępa

• Archiwum Państwowe w Rzeszowie

• https://orcid.org/0000000333498119

reviewer

Stanisław Nabywaniec

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/000000031117536X

reviewer

Sabina Bober

• Katolicki Uniwrsytet Lubelski

• https://orcid.org/0000000288574062

References

• Źródła archiwalne:
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Główna Komisja Księży przy ZBoWiD i komisje okręgowe 1950-1956.
• Źródła drukowane:
• Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945-1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
• Duchowieństwo katolickie w służbie Kościoła i Ojczyzny. Materiały z Plenarnego Zebrania Centralnego Zarządu Kół Księży „Caritas”, poszerzonego o działaczy terenowych Ruchu Księży (Warszawa, 18 kwietnia 1961 r.), Warszawa 1961.
• Raina P., Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1: Lata 1945-1959, Poznań 1994.
• Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i Narodu, t. 1: 1970-1981, Warszawa 1995.
• Ruch Postępowy, oprac. A. Dudek, „Karta” 1998, z. 25.
• Tajne dokumenty Państwo - Kościół 1960-1980, Londyn 1996.
• Wspomnienia:
• Owczarek S., Być zaangażowanym – być księdzem, Warszawa 1982
• Opracowania:
• Bankowicz B., Ruch księży patriotów 1949-1955, czyli „koń trojański” w polskim Kościele katolickim [w:] Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, red. B. Bankowicz, A. Dudek, Kraków 1996.
• Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
• Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
• Grajewski A., Relacje między PRL a Stolicą Apostolską w latach 1958-1966 w kontekście watykańskiej „polityki wschodniej”. Zarys problematyki [w:] Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956-1966, red. A. Dziurok, W.J. Wysocki, Katowice-Kraków 2008.
• Gryz R., „Odwilż” dla Kościoła na przykładzie kościołów lokalnych [w:] Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956-1966, red. A. Dziurok, W.J.Wysocki, Katowice-Kraków 2008.
• Olszar H., Duchowieństwo „postępowe” w państwie totalitarnym na przykładzie Wojewódzkiego Koła Księży „Caritas” w Katowicach, Katowice 2013.
• Piasecka Justyna, Stosunki między Kościołem rzymskokatolickim i państwem w Polsce w latach 1944-1953 [w:] Stosunki między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w czasach PRL, red. A. Chojnowski, M. Kula, Warszawa 1998.
• Wysocki W. J., Wpływ przemian Października 1956 r. na politykę władz państwowych wobec Kościoła w latach 1956-1966 [w:] Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956- 1966, red. A. Dziurok, W. J. Wysocki, Katowice-Kraków 2008.
• Zamiatała D., Caritas. Działalność i likwidacja organizacji, Lublin 2000.
• Zamiatała D., Zrzeszenie Katolików „Caritas” w optyce polityki władz komunistycznych w Polsce w latach 1950-1970, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, z. 1.
• Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945-1950), Warszawa 1997.
• Żurek J., „Księża patrioci” - szkic do portretu, cz. I-II, „Przegląd Powszechny” 2003, z. 9 i z. 10.

Identifiers

DOI

10.30657/pha.34.2022.11

Biblioteka Nauki

2232927