„Zaranność mistrzowsko zmieniona w poranność” – stwarzanie świata. Wokół wiersza Wczesna godzina Wisławy Szymborskiej

• Authors: Wojciech Ligęza

Title variants

EN

“Dawning masterfully recast as morning” – creating the world. Around the poem Early Hour by Wisława Szymborska

IT

“Il mattinale magistralmente mutato in mattutino” – creando il mondo. Intorno alla poesia Ora Mattutina di Wisława Szymborska

Abstracts

IT

L’opera si proietta sullo sfondo dei temi e dei presupposti filosofici che contraddistinguono la poesia di Szymborska, come il fascino per la meraviglia dell’esistenza, la riflessione sui limiti della cognizione umana, i giochi poetici che servono a creare il mondo, o le complicate relazioni tra ciò che è reale e ciò che è immaginato. Nell’interpretazione della poesia Ora Mattutina, i temi di riflessione più importanti includono il rapporto tra percezione e omissione, la presentazione delle metamorfosi della notte e del giorno, che permettono di comprendere l’intenzione di rinnovare l’esistenza, l’approccio artistico agli oggetti portati fuori dall’oscurità lo sguardo pittorico, e il riferimento al Libro della Genesi nell’intima creazione del mondo – a misura dell’immaginazione umana. Nel suo studio del mattino, Wisława Szymborska prende una posizione analitica e autocritica.

EN

The read-out piece is projected against the background of Szymborska’s distinctive themes and philosophical assumptions, such as the fascination with the wonder of existence, reflection on the limits of human cognition, poetic games serving the creation of the world, or the complicated relations between what is real and what is imagined. In the interpretation of the poem Early Hour, the most important themes of considerations include the relationship between perception and overlooking, showing the metamorphoses of night and day, which allow us to understand the idea of renewing existence, an artistic approach to objects extracted from the darkness, using the painterly gaze, and a reference to the “Book of Genesis” in the intimate creation of the world – measure up to human imagination. Wisława Szymborska adopts an analytical and autocritical approach in her study of the morning.

PL

W tym szkicu zrekonstruowane zostają sposoby przedstawiania poranków w poezji nowoczesnej. Możemy tutaj wyróżnić dwie przeciwstawne tendencje. Przeżycie epifaniczne przemiany nocy w dzień ujęte w poetyckie ramy medytacji poetyckiej oraz hymnicznego zachwytu spotyka się z wariantem awangardowym - aktywistycznym, z pełnymi poetyckiej dynamiki obrazami odnowionego wspólnego działania. Te paradygmaty oświetlają wiersz Wczesna godzina Wisławy Szymborskiej, przy czym jej powściągliwa refleksja o odnowionym ludzkim istnieniu bliska jest możliwości pierwszej. Autor wskazuje korespondencje utworu polskiej noblistki z wierszami nowoczesnych poetów francuskich, wydobywając uprzywilejowaną pozycję walki z nicością i nocą,  pragnienia zmiany, odnowienia wrażliwości oraz – metafizycznego zdumienia. Odczytywany utwór rzutowany jest na tło wyróżniających poezję Szymborskiej tematów i założeń filozoficznych, takich jak fascynacja cudownością istnienia, namysł nad ograniczeniami ludzkiego poznania, służące kreacji świata gry poetyckie czy skomplikowane relacje miedzy tym, co realne, a tym, co wyobrażone. W interpretacji wiersza Wczesna godzina do najważniejszych wątków rozważań należą relacje między postrzeganiem a przeoczeniem, ukazanie metamorfoz nocy i dnia, które pozwalają zrozumieć zamysł odnowy egzystencji, ujęcie artystyczne wydobywanych z mroku przedmiotów posiłkujące się spojrzeniem malarskim oraz nawiązanie do Księgi Genezis w kameralnym stwarzaniu świata – na miarę ludzkiej wyobraźni. Wisława Szymborska w swym studium poranka przyjmuje postawę analityczną i autokrytyczną.                               

Keywords

IT

Wisława Szymborska; cognizione; comprensione; percezione; Ora Mattutina

EN

Wisława Szymborska; cognition; seeing; perception; Early Hour

PL

Wisława Szymborska; poznanie; postrzeganie; percepcja; Wczesna godzina

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Fabrica Litterarum Polono-Italica
• Year: 2022
• Issue: 4
• Pages: 1-14

Dates

published

2022

Contributors

author

Wojciech Ligęza

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000308815282

References

• Apollinaire Guillaume (1975): Wybór poezji. Oprac. J. Kwiatkowski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Balbus Stanisław (1996): Świat ze wszystkich stron świata. O Wisławie Szymborskiej. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Bauer Gerhard (2007): Radość pytania. Wiersze Wisławy Szymborskiej. Tłum. Ł. Musiał, oprac. A. Woldan. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
• Bonnefoy Yves (1996): Zorzo poranna, córo łez. W: Idem: Poezje. Tłum. A. Wodnicki. C&D International Editors, Kraków.
• Borkowska Grażyna (1996): Szymborska eks-centryczna. W: Eadem: Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych. Oprac. S. Balbus, D. Wojda. Znak, Kraków.
• Char René (1972): Wspólna obecność. Wybór poezji. Tłum. A. Międzyrzecki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Czabanowska-Wróbel Anna (2005): Poszukiwanie blasku. O poezji Adama Zagajewskiego. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
• Gralewicz-Wolny Iwona (2014): Poetka i świat. Studia i szkice o twórczości Wisławy Szymborskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Grądziel-Wójcik Joanna (2016): Zmysł formy. Sytuacje, przypadki, interpretacje polskiej poezji XX wieku. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
• Gutowski Wojciech (2012): Tutaj, czyli poza paradą „wielkich słów”. „Kwartalnik Artystyczny”, nr 1, s. 44.
• Hartwig Julia (1987): Obcowanie. Czytelnik, Warszawa.
• Hartwig Julia (1992): Czułość. Znak, Kraków.
• Jaworski Stanisław (1976): W strefie przejściowej. W: Idem: Między awangardą a nadrealizmem. Główne kierunki przemian poezji polskiej w latach trzydziestych na tle europejskim. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 8–24.
• Kwiatkowski Jerzy (1972): Świat poetycki Juliana Przybosia. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Läpple Alfred (1983): Od Księgi Rodzaju do Ewangelii. Wprowadzenie do lektury Pisma Świętego. Tłum. J. Zychowicz. Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Legeżyńska Anna (2015): Pełnia. Kilka uwag o poetyckiej antropologii Wisławy Szymborskiej. W: Niepojęty przypadek. O poezji Wisławy Szymborskiej. Red. J. Grądziel-Wójcik, K. Skibski. Wydawnictwo Pasaże, Kraków, s. 15–31.
• Lekcja zdziwienia światem (1996): Lekcja zdziwienia światem. Pierwszy wywiad telewizyjny z Wisławą Szymborska przeprowadzony przez Teresę Walas w dniu przyznania Poetce Nagrody Nobla. W: Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych. Oprac. S. Balbus, D. Wojda. Znak, Kraków 1996, s. 20–24.
• Peiper Tadeusz (1979): Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Przyboś Julian (1984): Dynamo. W: Idem: Utwory poetyckie. T. 1. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 10.
• Richard Jean-Pierre (1973): René Char. Tłum. J. Prokop. W: Sztuka interpretacji. Oprac. H. Markiewicz. T. 2. Państwowy Instytut Wydawniczy, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 283–316.
• Saint-John Perse (1980): Wąskie są okręty (cz. 5). W: Idem: Anabaza. Tłum. Z. Bieńkowski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 63–95.
• Sienkiewicz Barbara (2007): Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w polskiej poezji modernistycznej. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
• Stala Marian (2004): Przeszukiwanie czasu. Przechadzki krytycznoliterackie. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Starowieyski Marek (2019): Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej. Wydawnictwo Petrus, Kraków.
• Szymborska Wisława (2015): Yves Bonnefoy, „Ten sam ciągle głos”. W: Eadem: Wszystkie lektury nadobowiązkowe. Państwowy Instytut Wydawniczy, Kraków.
• Szymborska Wisława (2016): Wybór poezji. Oprac. W. Ligęza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Wierzyński Kazimierz (1994): Poezje zebrane. Zebrał i posłowiem opatrzył W. Smaszcz. T. 2. Wydawnictwo Łuk, Białystok.
• Zagajewski Adam (1999): Pragnienie. Wydawnictwo a5, Kraków.
• Zagajewski Adam (2003): Powrót. Znak, Kraków.

Identifiers

DOI

10.31261/FLPI.2022.04.13

Biblioteka Nauki

16729640