Како ја читам полската литература

• Authors: Lidija Tanuševska

Title variants

EN

How I Read Polish Literature

PL

Jak czytam literaturę polską

Abstracts

EN

The article is conceived of as an outline of the most intriguing works of Polish literature, briefly described in order to entice Mecedonian readers to learn about Polish literary heritage. First, the author indicates to the merits of Polish literature; most of all by pointing to the number of the Nobel Prize in Literature recipients and to the fact that not solely works written both in Poland and in Polish may be classified as Polish literature, but also those created in Latin, French, and English, etc. She refers to the latter when substantiating the reasons for listing the legends contained in the Old-Polish chronicles, among others the one by Gallus Anonymus, as the ones to be read first; the very same reasoning justifies mentioning Jan Potocki’s Manuscrit trouvé à Saragosse. The author is of the opinion that acquainting oneself with the belles lettres resembles educating a child through literature: first, he or she reads fables, fairy tales, and illustrated books, then realist literature, to finally search for more demanding forms like absurdist, superrealist – briefly put: peculiar and separate. This way the author makes her selection of Polish literary works and establishes her article’s structure: from medieval literature to the contemporary prose by Olga Tokarczuk. According to the author’s outline, the greatest of Polish Romantic poets, Adam Mickiewicz, occupies prominent place in Polish literature; he is characterised as an author of fantastic stories born out of folklore, but also of the works which forged national identity and patriotism, the identity of the kind to suffer and die for. Next, what is presented in the article is a didactic experiment carried out at the “Blazhe Koneski” Faculty of Philology, Ss. Cyril and Methodius University in Skopje. It aimed to acquaint stundents, in the space of one semester, with five texts representing the Polish literary canon, instead of analysing a particular literary epoch. The following works were chosen: Bez dogmatu [Without Dogma] by Henryk Sienkiewicz, Sklepy cynamonowe [The Cinnamon Shops] by Bruno Schulz, Zniewolony umysł [The Captive Mind] by Czesław Miłosz, Imperium by Ryszard Kapuściński, and Bieguni [Flights] by Olga Tokarczuk. Upon discussing the consecutive works, a clear rationale was arrived at and elucidated based on which the said books had been selected as those representing what is the best in Polish literature. In her summary, the author concludes that Polish literature constitutes an inexhaustible source of new literary forms and in many aspects it is on a par with world literature.

PL

Artykuł jest pomyślany jako opis najciekawszych utworów literatury polskiej mający na celu zachęcenie czytelnika macedońskiego do zapoznania się z polską spuścizną literacką. Autorka na początku wskazuje na walory literatury polskiej, przede wszystkim na liczbę laureatów Nagrody Nobla i na to, że można do niej zaliczyć dzieła nie tylko napisane w Polsce w języku polskim, lecz także te tworzone w języku łacińskim, francuskim, angielskim itp. Do tego faktu nawiązuje, wyjaśniając powody podania jako pierwszych propozycji lekturowych legend z kronik staropolskich, m.in. Galla Anonima, i później wspominając Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego. Uważa, że zapoznawanie się z beletrystyką przypomina kształcenie dziecka przez literaturę: najpierw czyta ono bajki, baśnie, książki ilustrowane, potem literaturę realistyczną, a dopiero później wyszukuje formy bardziej wymagające, absurdalne, nadrealistyczne, jednym słowem – dziwne albo inne. W ten właśnie sposób autorka dokonuje wyboru dzieł polskich i ustala strukturę artykułu, od literatury średniowiecza, aż po współczesną prozę Olgi Tokarczuk. Wyjątkowym twórcą literatury polskiej według autorki jest największy poeta romantyczny, Adam Mickiewicz, którego w artykule przedstawiono jako autora fantastycznych historii z folkloru, ale też takich utworów, które budziły poczucie tożsamości narodowej i patriotyzmu, za które się cierpiało i ginęło. Następnie zaprezentowano eksperyment dydaktyczny przeprowadzony na Wydziale Filologicznym im. Blaže Koneskiego Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopje mający na celu w ciągu jednego semestru zapoznać odbiorców z pięcioma tekstami z kanonu literatury polskiej, zamiast opracowywać konkretną epokę literacką. Wybrano następujące dzieła: Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza, Sklepy cynamonowe Brunona Schulza, Zniewolony umysł Czesława Miłosza, Imperium Ryszarda Kapuścińskiego i Bieguni Olgi Tokarczuk. W trakcie omawiania kolejnych utworów ustalono, dlaczego właśnie te dzieła miałyby przedstawiać to, co najlepsze w literaturze polskiej. Bez dogmatu Sienkiewicza rysuje obraz polskiego społeczeństwa pod koniec XIX wieku, przedstawia problemy szlachty, rozwój kapitalizmu, upadek tradycyjnych wartości, rozczarowanie rozwojem wydarzeń światowych itp. Bohater jest reprezentantem dwóch pokoleń, których idee i podejścia do różnorakich problemów zderzają się ze sobą. Powieść ta nie tylko odzwierciedla minione czasy, lecz także stawia pytania uniwersalne, które mogą dotyczyć współczesnego człowieka, żyjącego nie tylko w Polsce. Schulz unika podejścia realistycznego i zanurza czytelnika w krainę wyobraźni i własnego spojrzenia na świat wokół siebie. Jego opowiadania pod względem oryginalności stylu i narracji stanowią przykład unikalnej prozy poetyckiej. Należą do arcydzieł literatury polskiej, ale zyskały też sławę za granicami Polski jako światowa wartość literacka. Z kolei Zniewolony umysł podejmuje kwestię trudnego i skomplikowanego okresu w historii polskiej i życia w totalitaryzmie, co można odnieść zarówno do polskiej rzeczywistości, jak i do sytuacji we współczesnym świecie, gdzie widoczne są te same mechanizmy, które Miłosz tak sprawnie opisał w tej książce. Analiza systemu w Zniewolonym umyśle jest ponadczasowa i pochłania każdego czytelnika, nawet dzisiaj. Imperium Kapuścińskiego jest przykładem reportażu literackiego, który można uznać za gatunek specyficznie polski, może najbardziej intrygujący, najciekawszy i najbardziej popularny. Sposób łączenia przez autora faktów w wyjątkowo osobistej, wrażliwej i poruszającej narracji jest majstersztykiem, a jego książka lekturą obowiązkową, pozwalającą zrozumieć współczesny świat z udziałem w nim Rosji. Na końcu już całkiem nowa proza Tokarczuk nawiązuje do wspominanej czułości wobec świata, i Kapuścińskiego, i Miłosza, i Schulza; wszystko w jej opowieści ma duszę, każdy przedmiot, wspomnienie, roślina, w końcu ciało. Sposób opowiadania Tokarczuk jest bardzo bliski każdemu czytelnikowi, dla którego przekraczanie granic staje się codziennością, i właśnie za to twórczyni dostała Nagrodę Nobla. W podsumowaniu autorka konkluduje, że literatura polska stanowi niewyczerpane źródło nowych form literackich i pod wieloma względami dorównuje literaturze światowej.

Keywords

PL

literatura polska; fantastyka; romantyzm; współczesność; uniwersalizm

EN

Polish liteature; fantastic fiction; Romantism; modernity; worldlyness

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Postscriptum Polonistyczne
• Year: 2022
• Volume: 30
• Issue: 2
• Pages: 1-12

Dates

published

2022

Contributors

author

Lidija Tanuševska

• Uniwersytet Świętych Cyryla i Metodego w Skopju

• https://orcid.org/000000015465960X

References

• Anonim G., 2008, Kronika polska, trans. R. Grodecki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królewstwa Polskiego / ANNALES SEU CRONICAE INCLITI REGNI POLONIAE, https://dlugosz.polona.pl/pl/ [16.06.2022].
• Kadłubek W., 2008, Kronika polska, trans. B. Kürbis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• (Kapuściński R.) Капушќињски Р., 2014, Империјата, прев. Л. Танушевска, Бегемот, Скопје.
• (Koneski B.) Конески Б., 1967, Препеви, Култура, Скопје.
• (Maleska K.) Малеска К., 2018, Улогата на книжевноста во разнишување на политичката моќ во „Заробениот ум“ на Милош, „Folia Philologica Macedono--Polonica”, vol. 9–10, pp. 231–242.
• Matuszewski R., 1995, Literatura polska 1939–1991, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
• Michałowska T., 2002, Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Mickiewicz A., Ballady i romanse, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ballady-i-romanse/ [16.06.2022].
• Mickiewicz A., Dziady, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ballady-i-romanse/ [16.06.2022].
• Miłosz C., 1999, Historia literatury polskiej, Znak, Kraków.
• (Miłosz C.) Милош Ч., 2019, Заробениот ум, прев. Ф. Димевски, Бегемот, Скопје.
• Potocki J., 2010, Rękopis znaleziony w Saragossie, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.
• (Tanuszewska L.) Танушевска Л., 2015, „Империјата“ од Ришард Капушќињски: Човечна приказна за нечовечноста, Okno.mk, 28.05.2015, https://okno.mk/node/47409 [16.06.2022].
• (Tokarczuk O.) Токарчук О., 2013, Талкачи, прев. Л. Танушевска, Или-Или, Скопје.
• (Tokarczuk O.) Токарчук О., 2020, Нобеловското предавање на Олга Токарчук, „Славистички студии”, vol. 20, pp. 425–446.
• (Schulz B.) Шулц Б., 2011, Продавниците со боја на цимет / Санаториумот во знакот на Клепсидрата, прев. Л. Танушевска, Бегемот, Скопје.
• (Sienkiewicz H.) Сјенкјевич Х., 2011, Без догма, прев. Л. Танушевска, Или-Или, Скопје.
• Witkowska A., Przybylski R., 2002, Romantyzm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.31261/PS_P.2022.30.05

Biblioteka Nauki

13143074