Teatr jako instytucja krytyczna

• Authors: Aneta Głowacka

Title variants

EN

Theatre as a Critical Institution

Abstracts

EN

The subject of this article is the theatre as an engaged cultural institution in Poland. Its engagement means not only producing critical art (although that is often the beginning of structural changes in an institution), but also, and perhaps most importantly, revealing and verifying the mechanisms of its own functioning. Entering into dialogue with the institution itself is the beginning of its evolution “from criticism to critical institution”. Involving the institution in this context means changing its functioning towards democratic practices. Speaking of democratisation, we can think, on the one hand, of ways of winning the favour of the audience, involving them in the life of the institution and forming alliances with them to protect the institutions from the temptations of the authorities. And on the other, of changing the modes of management. The democratisation of the management process is primarily associated with the emancipation of theatre workers, meaning their self-organisation, the need for empowerment and the development of new management practices and decision-making processes. The empowerment of art workers seems to be an important step in order to “sever” the art institutions’ connections with their manorial dependencies, which are common and very often invisible (also to employees of institutions), because they form, as Andrzej Leder claims, the basis for the functioning of Polish society. Manorial relations, of which the authoritarian model of management is a frequent manifestation, exist not only inside institutions (the director of an institution in his relations with a theatre company), but also at the junction of an institution and its organiser, namely, local and state authorities.

PL

Przedmiotem artykułu jest teatr w Polsce jako krytyczna instytucja kultury, nie tylko tworząca sztukę krytyczną, lecz także, a może przede wszystkim, ujawniająca i weryfikująca mechanizmy własnego funkcjonowania. Zaangażowanie instytucji w działania krytyczne oznacza zmianę jej funkcjonowania w kierunku praktyk demokratycznych – z jednej strony chodzi o sposoby pozyskiwania przychylności odbiorców, włączania ich w życie instytucji i zawierania z nimi sojuszy w celu ochrony instytucji przed zakusami władz, z drugiej o zmiany sposobów zarządzania (emancypację pracowników teatru – ich samoorganizację, potrzebę upodmiotowienia oraz wypracowania nowych praktyk zarządzania i procesów decyzyjnych). Wszystko to ma służyć „wyrwaniu” instytucji artystycznych z powszechnych i bardzo często niewidocznych (także dla pracowników instytucji) zależności folwarcznych (A. Leder), których częstym przejawem jest autorytarny model zarządzania, obowiązujący nie tylko wewnątrz instytucji (dyrektor instytucji w relacjach z zespołem).

Keywords

PL

polityka kulturalna; krytyka instytucjonalna; demokracja w teatrze; teatr zaangażowany

EN

cultural policy; institutional criticsm; democracy in theatre; engaged theatre

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Śląskie Studia Polonistyczne
• Year: 2022
• Volume: 20
• Issue: 2
• Pages: 1-19

Dates

published

2022

Contributors

author

Aneta Głowacka

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000346226315

References

• Adamiecka-Sitek Agata, 2016: Społecznie odpowiedzialne instytucje kultury. Krytyka Polityczna, 16.10.2016. https://krytykapolityczna.pl/kultura/spolecznie-odpowiedzialne-instytucje-kultury/ [dostęp: 29.03.2022].
• Adamiecka-Sitek Agata, Keil Marta, Stokfiszewski Igor, 2019: Materiały do „Porozumienia”. „Didaskalia”, nr 153, s. 2–10.
• Beylin Marek, 2016: Strategie samoobrony. „Dialog”, nr 1, s. 49–57.
• Fox Dorota, Głowacka Aneta, 2020: Dyrektor odchodzi, zespół zostaje. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 21, nr 2, s. 91–106. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.20.009.12162.
• Głowacka Aneta, 2017: Cenzura w przebraniu – nowe formy wpływu na życie teatralne w Polsce. W: Kontexty alternatívneho divadla v súčasnom myślení. Red. Miron Pukan, Eva Kušnirová. Filozofická fakulta Prešovskiej univerzity v Prešove, Prešov, s. 38–58.
• Januszewska Małgorzata, 2015: Wpływ polityki kulturalnej na funkcjonowanie instytucji kultury w Polsce. „Studenckie Prace Prawnicze, Administracyjne i Ekonomiczne”, nr 18, s. 41–56.
• Keil Marta, 2017: Do kogo należy teatr? O tym, do czego może nam się dzisiaj przydać krytyka instytucjonalna. „Dialog”, nr 11. http://www.dialog-pismo.pl/w-numerach/do-kogo-nalezy-teatr-o-tym-doczego-moze-nam-sie-dzisiaj-przydac-krytyka-instytucjonalna [dostęp: 29.03.2022].
• Kosiński Dariusz, Świątkowska Wanda, 2019: Teatr Reduta [hasło]. Encyklopedia Teatru Polskiego. http://www.encyklopediateatru.pl/teatry-i-zespoly/1215/teatr-reduta [dostęp: 29.03.2022].
• Krawczyk Dawid, 2016: Rudzki: Konkurs nie jest receptą na wszystko. Krytyka Polityczna, 11.03.2016. https://krytykapolityczna.pl/kultura/teatr/rudzki-konkurs-nie-jest-recepta-na-wszystko/ [dostęp: 29.03.2022].
• Kunst Bojana, 2016: Artysta w pracy. O pokrewieństwach sztuki i kapitalizmu. Przeł. na jęz. pol. Pola Sobaś-Mikołajczyk, Dominika Gajewska, Joanna Jopek. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Konfrontacje Teatralne / Centrum Kultury w Lublinie, Warszawa–Lublin.
• Kwaśniewska Monika, 2019: Aktor w klinczu relacji folwarcznych. W: Eadem: Między hierarchią a anarchią. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 133–166.
• Leder Andrzej, 2013: Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
• Lewandowska Kamila, 2017: Sfera autonomii, sfera biurokracji. Relacje polskich teatrów publicznych i ich organizatorów w perspektywie międzynarodowej. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 18, nr 3, s. 405–421. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.026.7476.
• Niziołek Grzegorz, 2010: „dwa tysiąclecia prawie i ani jednego boga!”. „Didaskalia”, nr 99. http://archiwum.didaskalia.pl/99_niziolek.htm [dostęp: 29.03.2022].
• Piekarska Magda, 2016: Po konkursie na dyrektora Teatru Polskiego Mieszkowski chce zawiadomić prokuraturę. Wyborcza.pl, Wiadomości z Wrocławia, 23.08.2016. https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,20586509,po-konkursie-na-dyrektora-teatrupolskiego-mieszkowski-chce.html [dostęp: 29.03.2022].
• Piotrowski Piotr, 2011: Muzeum krytyczne. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
• Płoski Paweł, 2017: Serial dyrektorzy. Dzieje prawnego unormowania statusu dyrektora. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 18, nr 3, s. 423–441. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.027.7477.
• Przastek Daniel, 2017: Polityki kulturalne a wolność wypowiedzi artystycznej w Polsce w latach 1989–2015. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
• Rada Artystyczno-Programowa Teatru Powszechnego im. Zygmunta Hübnera w Warszawie, 2019: Regulamin. „Didaskalia”, nr 153, s. 7–9.
• Raunig Gerald, 2006: Praktyki instytuujące. Uciekanie, instytuowanie, przekształcanie. Przeł. na jęz. pol. Aleksandra Bubiło, Bartosz Wójcik. Red. Marta Keil. Transversal Texts. https://transversal.at/transversal/0106/raunig/pl [dostęp: 29.03.2022].
• Sadovska Mariana, 2020: Coming out. Tłum. Joanna Wichowska. Dwutygodnik.com [„Dwutygodnik”, nr 10 (292)]. https://www.dwutygodnik.com/artykul/9125-coming-out.html [dostęp: 29.03.2022].
• Sid, 2020: Kraków. Prokuratura rozszerza zarzuty dla b. dyrektora Teatru Bagatela Jacka Henryka S. Wyborcza.pl, Wiadomości z Krakowa, 18.06.2020. https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,26043133,krakow-prokuratura-rozszerzazarzuty-dla-b-dyrektora-teatru.html [dostęp: 29.03.2022].
• Sikora Patrycja, 2015: Krytyka instytucjonalna w Polsce w latach 2000–2010. BWA Wrocław – Galerie Sztuki Współczesnej, Wrocław.
• Szczawińska Weronika, 2015: Teoretyczne demokracje, praktyczne instytucje. „Polish Theatre Journal”, nr 1, s. 01–09. Pobrano z: www.polishtheatrejournal.com/index.php/ptj/article/download/121/489 [29.03.2022].
• Sztarbowski Paweł, 2019: Teatr w rytmie slow. Rozmawiała Aneta Głowacka. „Opcje”, nr 4, s. 44–49.
• Ustawa z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Tekst jednolity. Dz.U. 1991, nr 114, poz. 493.
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Dz.U. 2009, nr 157, poz. 1240.
• Wodecka Dorota, 2016: Teatr Polski we Wrocławiu. Zamach na teatr i demokrację. Rozmowa z Krzysztofem Mieszkowskim. Wyborcza.pl, 1.09.2016. https://wyborcza.pl/7,75410,20627579,zamach-na-teatr-i-demokracje.html [dostęp: 29.03.2022].
• Wojciechowski Jan Stanisław, 2004: Kultura i polityki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Zasady współpracy twórczyń i twórców z Teatrem Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie, 2019. „Didaskalia”, nr 153, s. 5–7.

Identifiers

DOI

10.31261/SSP.2022.20.08

Biblioteka Nauki

2194816