Klisze pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach i anonimowe szkice przechowywane w zasobach Muzeum Gross-Rosen jako dokumenty czasu zagłady

• Authors: Lucyna Sadzikowska , Aleksandra Giełdoń-Paszek

Abstracts

EN

On the lower floor of the Church of Our Lady of the Immaculate in Harmęże, which is part of the St Maximilian Centre, an exhibition has been installed entitled ‘Memory Files. Labyrinths’. The exhibition features drawings by Marian Kołodziej, a former Auschwitz prisoner designated as no. 432. The Archives of the Gross-Rosen Museum in Rogoźnica contain a collection of sketches by an anonymous author, most likely a prisoner at the concentration camp, as yet unpublished in their original form with back matter. The authors of this article jointly present the individual drawings by Kołodziej as well as the anonymous drawings which are preserved in the museum’s archives. Their value as testimonials is emphasised and the undeniable artistic value of the illustrations is highlighted. Both ‘Memory Files. Labyrinths’ and the drawings from Gross-Rosen, which Henryk Motowilczuk donated in 2007 to the Archives of the Gross-Rosen Museum (ref. 11022/DP), have documentary value and enrich the study on World War II. Seven compositions – drawn in pairs of two or four sheets of wrapping paper and a single drawing on three sheets – and the exhibition of Kołodziej’s drawings served as the sources for the article, which follows the case study method. From the perspective of an art historian and literary scholar, the text is a synthetic presentation of testimony: a composition of drawings created after almost 50 years of silence on the subject of Kołodziej’s experiences in the concentration camp and a document of camp life found behind a picture frame almost 60 years after the camp was liberated, seen from an individual perspective. The paper addresses the issue of the analogy of drawing to reality, touches on the essence of each sketch individually and outlines the strategies undertaken by the draughtsman.  

PL

W dolnej kondygnacji kościoła Matki Bożej Niepokalanej w Harmężach, wchodzącego w skład Centrum św. Maksymiliana, zainstalowana została ekspozycja zatytułowana Klisze pamięci. Labirynty. Jest to wystawa rysunków Mariana Kołodzieja, byłego więźnia KL Auschwitz. W Archiwum Muzeum Gross-Rosen przechowywany jest zbiór szkiców anonimowego twórcy, najprawdopodobniej więźnia obozu koncentracyjnego, dotychczas niepublikowany w oryginalnej formie z aparatem naukowym. Autorki artykułu zestawiają poszczególne kompozycje rysunkowe M. Kołodzieja oraz anonimowe rysunki zachowane w archiwum Muzeum Gross-Rosen. Uwypuklając niezaprzeczalną wartość artystyczną rysunków, podkreślono ich wartość jako świadectwa. Zarówno Klisze pamięci. Labirynty, jak i poddane analizie rysunki z Gross-Rosen, które Henryk Motowilczuk przekazał w 2007 roku Archiwum Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy (sygn. 11022/DP), mają wartość dokumentu i wzbogacają studia drugowojenne. Podstawą artykułu, w którym zastosowano metodę case study, stało się siedem kompozycji sytuacyjnych, narysowanych po dwie, cztery i pojedyncza na trzech kartkach papieru pakunkowego, a także ekspozycja rysunków M. Kołodzieja, więźnia oznaczonego numerem 432. Tekst jest próbą syntetycznego przedstawienia z perspektywy historyka sztuki i literaturoznawcy świadectw – kompozycji rysunków stworzonej po bez mała pięćdziesięciu latach milczenia na temat przeżyć lagrowych M. Kołodzieja oraz dokumentu życia obozowego ujętego z perspektywy indywidualnej, odnalezionego za ramą obrazu po prawie sześćdziesięciu latach od wyzwolenia lagru. Artykuł porusza zagadnienie związane z kwestią analogiczności rysunku do rzeczywistości, a także dotyka istoty każdego szkicu z osobna i nakreśla podejmowane przez rysownika strategie.

Keywords

EN

‘Memory Files. Labyrinths’; Marian Kołodziej; St Maximilian Centre in Harmęże; anonymous sketches; Gross-Rosen Museum in Rogoźnica; artistic activity of camp prisoners

PL

Klisze pamięci. Labirynty; Marian Kołodziej; Centrum św. Maksymiliana w Harmężach; anonimowe szkice; Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy; działalność artystyczna więźniów obozu

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 118
• Pages: 335-352

Dates

published

2022

Contributors

author

Lucyna Sadzikowska

• Uniwersytet Śląski

• https://orcid.org/0000000255094513

author

Aleksandra Giełdoń-Paszek

• https://orcid.org/0000000276009824

References

• Opracowania
• Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Homo sacer III, Warszawa 2008.
• Barthes Roland, Retoryka obrazu, „Pamiętnik Literacki”, 75 (1985) z. 3, s. 289-302.
• Csorba Tibor, O rysowaniu, Warszawa 1980.
• Dauksza Agnieszka, Ustanawianie świadka, w: Świadek: jak się staje, czym jest?, red. A. Dauksza, K. Koprowska, Warszawa 2019, s. 164-197.
• Hartman Geoffrey, Ciemność widoma, „Literatura na Świecie”, 9-10 (2005) s. 265-295.
• Jaworska Janina, Nie wszystek umrę. Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939-1945, Warszawa 1975.
• Kisiel Anna, Przełamując spojrzenie Orfeusza. Praca (anty)archiwalna Brachy L. Ettinger, „Er(r)go”, 41 (2020) nr 2, s. 97-110.
• Klistała Jerzy, Żołnierze rybnickiego ZWZ/AK, POP, PTOP w obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Mauthausen, Gusen, Dachau, Ravensbrück, Buchenwald, Majdanek, Oranienburg, Sachsenhausen, Flossenbürg… i innych, Bielsko-Biała 2008.
• Kłodziński Stanisław, Merytoryczne i psychologiczne znaczenie oświęcimskich listów obozowych, „Przegląd Lekarski”, 47 (1990) nr 1, s. 33-50.
• Kobielec Aleksandra, Więźniowie Żydzi w KL Gross-Rosen i jego obozach filialnych, w: Narody Europy w KL Gross-Rosen, red. A. Konieczny, Wałbrzych 1995, s. 28-42.
• Konieczny Alfred, KL Gross-Rosen hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940–1945, Wałbrzych 2012.
• Kruszyński Piotr, Podziemia w Górach Sowich i Zamku Książ, Wałbrzych 2004.
• Laub Dori, Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie, „Teksty Drugie”, 5 (2007) s. 118-129.
• Łukaszkiewicz Zdzisław, Gross-Rosen, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”, 8 (1956) s. 77-101.
• Maszkowski Piotr, Szkice zagłady, „Odkrywca”, 5 (2007), s. 9-12.
• Mołdawa Mieczysław, Gross-Rosen – obóz koncentracyjny na Śląsku, Warszawa 1979.
• Oster Gerald D., Gould Patricia, Rysunek w psychoterapii, Gdańsk 2000.
• Owczarek Romuald, U bram „Riese”, Kraków 2013.
• Pawełczyńska Anna, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1973.
• Popek Stanisław, Barwy i psychika, Lublin 2021.
• Rodak Paweł, Rzeczy pisane, rzeczy napisane. O materialności praktyk piśmiennych, w: Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak, J.Wierzejska, T. Wójcik, A. Zieniewicz, Warszawa 2014, s. 31-49.
• Ruszkowska Sonia, Co powiedziałby Goethe, czyli o kulturze w Buchenwaldzie, „Teksty Drugie”, 6 (2016) s. 406-416.
• Sadzikowska Lucyna, Listy z lagrów i więzień 1939–1945. Wybrane zagadnienia, Katowice 2019.
• Sula Dorota, Życie kulturalne i religijne więźniów w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007.
• Świadek Sebastian, Klisze pamięci numeru 432. Mariana Kołodzieja zapis gehenny obozowej, Kraków 2011.
• Świebocka Teresa, Słowo wstępne, w: H. Słojewska-Kołodziej, Twoja droga przez labirynty Mariana Kołodzieja. Przewodnik, Gdańsk-Harmęże 2018, s. 3-4.
• Netografia
• Archiwum Historii Mówionej Ziemi Wałbrzyskiej, https://www.archiwum-historii-mowionej.pl/grafiki-imre-hollo-dokumentujace-zaglade-w-sztolniach-walimskich/ (dostęp: 13.11.2020).
• Bożonarodzeniowe listy obozowe, https://www.gross-rosen.eu/bozonarodzeniowe-listy-obozowe/ (dostęp: 15.12.2017).
• Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, https://harmeze.franciszkanie.pl/ (dostęp: 22.04.2021).
• „Klisze pamięci. Labirynty” Mariana Kołodzieja, https://wystawa.powiat.oswiecim.pl/ (dostęp: 10.04.2021).
• Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
• Walim / Wüstewaltersdorf, http://polishpoland.com/tag/wustewaltersdorf/ (dostęp: 5.12.2020).
• Rysunki przedstawiające rzeczywistość obozową. Szkicownik z Auschwitz. Prace nieznanego autora, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
• Szałkowski Artur, Tragedia na kartkach papieru, „Panorama Wałbrzyska” z 7 sierpnia 2007, https://walbrzych.naszemiasto.pl/tragedia-na-kartkach-papieru/ar/c1-6709165 (dostęp: 1.12.2020).
• Sztuka w KL Auschwitz, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.12619

Biblioteka Nauki

2088344