Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Charkowie (1887-1891) w świetle wybranych źródeł archiwalnych

• Authors: Lubow Żwanko , Joanna Kucharzewska

Abstracts

EN

In the centre of modern Kharkiv stands one of the most valuable monuments of ecclesiastical architecture in Left-bank Ukraine – the Cathedral of the Assumption of the Blessed Virgin Mary, built in neo-Gothic style in the late 19th century. The article presents the current state of research on this monument and presents new facts related to its creation. Unique manuscript sources on the initial stage of the church’s construction from the resources of the State Archives of Kharkiv Oblast are also presented. They illustrate the legislative process involved in obtaining a permit for the construction of the Roman Catholic church, including obtaining permission from the Archbishop of Mohilev Aleksander Kazimierz Gintowt-Dziewałtowski. The paper also includes a letter from the Catholic community to the architect, Bolesław Michałowski, asking him to design a new church and to supervise its construction. It is worth noting that the church was built with contributions from the faithful, and the architect waived a fee for his work, thus contributing on his part to the construction of the temple. The church was erected on the site of an earlier, modest parish building on Mała Sumska Street, which was in poor repair in the 1880s, in addition to being too small for the growing Catholic community. The temple building committee was headed by Rev. Piotr Kisarzewski, and attorney Aleksander Kwiatkowski, a leader of the Kharkiv Poles, also played an important role in the establishment of the church. The archival sources published in the article can become a contribution to further research, conducted in various scientific disciplines.

PL

W centrum współczesnego Charkowa znajduje się jeden z cenniejszych zabytków architektury sakralnej Ukrainy Lewobrzeżnej – kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wybudowany w stylu neogotyckim w końcu XIX wieku. W artykule zaprezentowano dotychczasowy stan badań nad tym zabytkiem i przedstawiono nowe fakty związane z jego powstaniem. Przedstawiono też unikatowe źródła rękopiśmienne dotyczące początkowego etapu budowy kościoła, pochodzące z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Charkowskiego. Obrazują one proces legislacyjny związany z uzyskaniem pozwolenia na budowę kościoła rzymskokatolickiego, w tym uzyskanie zgody od arcybiskupa mohylewskiego Aleksandra Kazimierza Gintowt-Dziewałtowskiego. Zamieszczono również list wspólnoty katolickiej do architekta Bolesława Michałowskiego z prośbą o wykonanie projektu nowego kościoła oraz objęcie nadzorem jego budowy. Warto podkreślić, że kościół powstał ze składek wiernych, a architekt zrzekł się honorarium za swoją pracę, wnosząc tym samym wkład w budowę świątyni. Kościół stanął w miejscu wcześniejszego, skromnego budynku parafialnego przy ul. Małej Sumskiej, który w latach 80. XIX wieku był w złym stanie technicznym, a dodatkowo był za mały dla rozrastającej się wspólnoty katolickiej. Na czele komitetu budowy świątyni stanął ks. Piotr Kisarzewski, a istotną rolę w powstaniu kościoła odegrał adwokat Aleksander Kwiatkowski, lider charkowskich Polaków. Opublikowane w artykule źródła archiwalne mogą stać się przyczynkiem do dalszych badań, prowadzonych w ramach różnych dyscyplin naukowych. 

Keywords

EN

Kharkiv; Left-bank Ukraine; State Archives of Kharkiv Oblast; Rev. Piotr Kisarzewski; Aleksander Kwiatkowski; Kharkiv Cathedral

PL

Charków; Lewobrzeżna Ukraina; Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego; ks. Piotr Kisarzewski; Aleksander Kwiatkowski; katedra w Charkowie

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 119
• Pages: 485-515

Dates

published

2022

Contributors

author

Lubow Żwanko

• Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie

• https://orcid.org/000000021107449X

author

Joanna Kucharzewska

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000000245605658

References

• Źródła
• Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego
• Fond 965, opis 1, sprawa 6.
• Opracowania
• Bakowećka Olha, Rymo-katołyćka cerkwa w Ukrajini w kinci XVIII-XIX stolitti, Mykołajiw 2015.
• Czaplicki Bronisław, Katolicka działalność dobroczynna w Rosji w latach 1860-1918, Warszawa 2008.
• Fenna Donald, Jednostki miar. Leksykon, Warszawa 2002.
• Figura Marek, Polskie ślady w Charkowie, „Sprawy Wschodnie”, 2-3 (2004) s. 119-123.
• Kijas Artur, Polacy na Uniwersytecie Charkowskim 1805-1917, Poznań 2008.
• Kijas Artur, Religijna i kulturotwórcza rola parafii katolickiej w życiu polskiej diaspory w Charkowie na przełomie XIX i XX wieku, w: Sacrum w mieście: wymiar kulturowy, religijny i społeczny, t. 2, Epoka nowożytna i czasy współczesne, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2016, s. 295-305.
• Kronika kościelna Krajowa, „Przegląd Katolicki”, 15 (1889), 11 kwietnia, s. 232.
• Lipiński Teodor, Polacy w Charkowie, „Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny”, 1 (1905) s. 71-139.
• Mądzik Мarek, Korzeniowski Мariusz, Latawiec Krzysztof, Tarasiuk Dariusz, Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921, Lublin 2014.
• Nowak Stanisław, Z moich wspomnień, cz. I, Lata szkolne: 1884-1902, Częstochowa 1933.
• Sójka-Zielińska Katarzyna, Historia prawa, Warszawa 2006.
• Wizyta w Charkowie, „Przegląd Katolicki”, 4 (1893), 26 stycznia, s. 57-59.
• Wodzianowska Irena, Rzymskokatolicka akademia w Petersburgu (1842-1918), Lublin 2007.
• Żur Michaił, Istorija rimo-katoliczeskoj cerkwi w Charʹkowie, w: Polśka diaspora u Charkowi: istorija ta suczasnistʹ, red. I. Żurawlowa, Charkiw 2004, s. 8-20.
• Żwanko Lubow, Kościoły rzymskokatolickie na Ukrainie Lewobrzeżnej (XIX-XX wiek). Przegląd retrospektywny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 485-510.
• Żwanko Lubow, Kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Polonia w Charkowie: krótki szkic historyczny (XIX w.), „Orientalia Christiana Cracoviensia”, 11 (2019) s. 113-139.
• Żwanko Lubow, Polacy na Ukrainie Lewobrzeżnej: geneza, symbole (XIX – początek XX wieku), „Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich”, 8 (2017) s. 21-46.
• Żwanko Lubow, Polonia Charkowa w XVIII-XIX wieku, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 6 (2016) s. 26-29.
• Żwanko Lubow, Polscy architekci Charkowa – Bolesław Michałowski i Marian Józef Zdzisław Charmański: szkic o życiu i twórczości, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 6 (2018) s. 47-69.
• Żwanko Lubow, Spuścizna architektów Polaków na mapie Charkowa, w: Polskije i rossijskie architektory w XIX i XX wiekach. Polish and Russian architects in 19-th and 20-th centuries, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, Warszawa-Toruń 2018, t. IV, s. 181-196.
• Żwanko Lubow, Tablice pamiątkowe w przestrzeni miejskiej Charkowa: polskie akcenty, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 8 (2020) s. 99-121.
• Żwanko Lubow, Wybitni Polacy i Charków: słownik biograficzny (1805-1918), Charków 2019.
• Netografia
• Rosyjskie wojska zniszczyły na Ukrainie już co najmniej 28 obiektów sakralnych, https://www.ekai.pl/rosyjskie-wojska-zniszczyly-na-ukrainie-juz-co-najmniej-28-obiektow-sakralnych/ (dostęp: 17.09.2022).
• Skowyra Marian, Ostoja wiary i tradycji – rzymskokatolicka parafia w Charkowie do 1917 roku, https://kuriergalicyjski.com/ostoja-wiary-i-tradycji-rzymskokatolicka-parafia-w-charkowie-do-1917-roku/ (dostęp: 17.09.2022).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.14542

Biblioteka Nauki

2158307