Prywatne zakłady kształcenia i wychowania dziewcząt w Galicji w latach 1841-1870 (w świetle diecezjalnych szematyzmów szkół ludowych)

• Authors: Roman Pelczar

Title variants

EN

Private institutions for the education and upbringing of girls in Galicia (Eastern Europe) from 1841 to 1870 (in the light of diocesan yearbooks of folk schools)

Abstracts

EN

The aim of the article is to present the problem of educating girls from noble and middle-class families living in Galicia in the 19th century. They were often sent to private educational institutions opened in larger towns and cities of the area. Although the problem concerns the Austrian Partition, it can also be considered in the context of other Polish lands during the Partitions era. For this article, mainly printed diocesan lists (yearbooks) of folk schools from the area of Galicia were used. Educational institutions for girls operated by private persons were analysed. Most institutions of this type were established in Lviv. The period of their activity varied considerably. The founders and owners of these institutions were women. Moreover, they acted as teachers. Predominantly they taught on their own. Only occasionally were additional teachers employed in some establishments. It was common practice to employ local priests to teach the Catholic religion. Small groups of girls were admitted to these institutions. Usually there were a dozen or a few more.

DE

Der Artikel soll das Problem der Bildung von Mädchen aus Adels- und Mittelklassefamilien aufzeigen, die im 19. Jahrhundert in Galizien lebten. Sie wurden oft an private Bildungseinrichtungen geschickt, die in großen Städten der Region eröffnet wurden. Obwohl das Problem die österreichische Teilung betrifft, kann es während der Teilungen auch im Zusammenhang mit anderen polnischen Gebieten betrachtet werden. Für die Vorbereitung des Artikels habe ich hauptsächlich gedruckte Diözesanlisten (szematyzmat) von Volksschulen aus Galizien verwendet. Ich analysierte Bildungseinrichtungen für Mädchen, die von Privatpersonen betrieben werden. Die meisten Pflanzen dieses Typs wurden in Lemberg gegründet. Die Zeit ihrer Tätigkeit war sehr unterschiedlich. Die Organisatoren und Eigentümer dieser Institutionen waren Frauen. Außerdem waren sie Lehrer. Meistens unterrichteten sie alleine. Nur manchmal stellten einige Lehrer zusätzliche Lehrer ein. Es war jedoch üblich, lokale Priester zu beschäftigen, um die katholische Religion zu unterrichten. In diese Einrichtungen wurden kleine Gruppen von Mädchen aufgenommen. Normalerweise gab es

PL

Celem artykułu jest ukazanie problemu edukacji dziewcząt z rodzin szlacheckich i mieszczańskich mieszkających w Galicji w XIX wieku. Często wysyłano je do prywatnych placówek edukacyjnych otwieranych w większych miastach tego obszaru. Chociaż problem dotyczy zaboru austriackiego, można go również rozpatrywać w kontekście pozostałych ziem polskich w czasie zaborów. Do opracowania artykułu wykorzystano głównie drukowane diecezjalne wykazy (szematyzmy) szkół ludowych z terenu Galicji. Przeanalizowano placówki edukacyjne dla dziewcząt prowadzone przez osoby prywatne. Większość zakładów tego typu powstała we Lwowie. Okres ich działalności był bardzo zróżnicowany. Organizatorami i właścicielami tych placówek były kobiety. Ponadto pełniły one funkcję nauczycielek. Najczęściej nauczały samodzielnie. Tylko czasami w niektórych zakładach zatrudniano dodatkowych nauczycieli. Powszechną praktyką było zatrudnianie do nauczania religii katolickiej miejscowych księży. Do tych instytucji przyjmowano nieduże grupy dziewcząt. Zazwyczaj było ich kilkanaście lub niewiele więcej.

Keywords

EN

schools for girls; education in Galicia; education of girls; yearbooks; Galicia

PL

szkoły dla dziewcząt; szkolnictwo w Galicji; edukacja dziewcząt; schematyzmy; Galicja

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2021
• Volume: 116
• Pages: 295-330

Dates

published

2021

Contributors

author

Roman Pelczar

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Chodynicki I., Historia stołecznego królestw Galicji i Lodomeryi miasta Lwowa od założenia jego aż do czasów teraźnieyszych, Lwów 1829.
• Dobrowolska M., Początki szkolnictwa dla dziewcząt, w: Historia wychowania, red. Ł. Kurdybacha, t. 2, Warszawa 1967, s. 188-198.
• Dormus K., Włoch A., Wojniak J., Edukacja kobiet, kobiety w edukacji. Szkice historyczno-pedagogiczne, Kraków 2017.
• Falkowska J., W służbie edukacji kobiet. Działalność Felicji Boberskiej z Wasilewskich (1825-1889), „Studia Paedagogica Ignatiana”, 19 (2016) nr 3, s. 123-142.
• Felczyński Z., Rozwój kulturalny Przemyśla 1772-1918, w: Tysiąc lat Przemyśla. Zarys historyczny, cz. 2, red. F. Persowski, A. Kunysz, J. Olszak, Warszawa-Kraków 1974, s. 149-184.
• Gaj-Piotrowski W., Stan szkolnictwa i oświaty w rejonie Rozwadowa w latach 1772-1874, „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”, 8 (1975) s. 23-56.
• Janicka M., Edukacja kobiet na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku, Warszawa 2017 (zamieszczona w Internecie praca doktorska), https://depotuw. ceon.pl/handle/item/2527 (dostęp: 23.12.2019).
• M. W. [Michał Wiesiołowski], Rys statystyczno-jeograficzny Galicyi Austrjackiej, Poznań 1842.
• Majorek C., Marmon W., Oświata i kultura regionu tarnowskiego w okresie rozbiorów i niewoli, w: Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 2: Czasy rozbiorów i Drugiej Rzeczypospolitej, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów 1983, s. 259-286.
• Ochenduszko T., Dymnicki Feliks (1824-1876), w: Słownik biograficzny twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski południowo-wschodniej, red. A. Meissner, K. Szmyd, Rzeszów 2011, s. 103-104.
• Pelczar R., Szkoły trywialne dla dziewcząt w łacińskiej diecezji przemyskiej w czasach zaborów, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, (2014) nr 1-2, s. 20-41.
• Pelczar R., Rzymskokatolickie szkoły trywialne w Galicji w latach 1774-1875, Lublin 2014.
• Persowski F., Kartki z dziejów szkolnictwa w Galicji w I połowie XIX w. (głównie z terenu województwa rzeszowskiego), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie”, z. 4: Nauki Pedagogiczne, (1967) s. 387-415.
• Quirini-Popławska D., Szkolnictwo krośnieńskie od XVII w. do 1914 r., w: Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 2: 1918-1970, red. J. Garbacik, Kraków 1973, s. 332-362.
• Rzemieniuk F., Unickie szkoły początkowe w Galicji w latach 1805-1914, „Roz¬prawy z Dziejów Oświaty”, 33 (1990) s. 107-149.
• Selingerowa J., Obowiązki kobiety każdego stanu w zakresie gospodarstwa domowego, Lwów 1882.
• Świeboda J., Dzieje I Gimnazjum w Rzeszowie 1786-1918, Rzeszów 1984.
• Świeboda J., Szkolnictwo ludowe w Rzeszowie pod zaborem austriackim (1772-1918), „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”, 9 (1978) s. 5-37.
• Wlaźlik B., Historyczny wymiar edukacji dziewcząt, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”. Seria: Pedagogika, 15 (2006) s. 211-226.
• Z[ofia] R[Romanowiczówna], Felicya z Wasilewskich Boberska. Życiorys, Lwów 1893.
• Zięba-Kołodziej Beata, Internat i bursa. Historia i współczesność, Tarnobrzeg 2011.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.9601

Biblioteka Nauki

2088419