Autonomia woli w stosunkach cywilnoprawnych ze szczególnym uwzględnieniem umów konsumenckich

• Authors: Dorota Haponiuk

Title variants

EN

Autonomy of will in civil-law relationships with particular emphasis on consumer contracts

RU

Современное значение принципа автономии воли в гражданско-правовых отношениях

UK

Автономія волі в цивільно-правових відносинах з особливою увагою до споживчих договорів

Abstracts

UK

У тексті представлено значення та функції одного з основних принципів цивільного права, яким є автономія волі сторін. Метою статті є вказати сучасні зміни цього принципу права, спрямовані на відхід від суто формального припущення, що гарантує однаковий вплив на формування змісту правовідносин, особливо в масовій торгівлі, де наразі існує найбільший ризик втрати його значення. Звернено увагу насамперед на кількісні та якісні зміни в його застосуванні. Крім того, проведено аналіз змін у підходi законодавця до формування автономії волі приватних суб’єктів. Окрім опису правового характеру автономії, було представлено сучасні функції автономії волі та її зв’язок із принципом рівності. Особливу увагу було виділено питанню сучасного значення автономії волі на прикладі споживчого договору та пов’язаної з цим зовнішністi свободи договорів. Міркування ґрунтуються переважно на емпіричному методі. Ключовим висновком є спостереження що до поточних очікувань відносно автономії волі. Спостерігається також криза у співвідношенні принципу автономії волі учасників правовідносин і принципу рівності (похідного автономії).

RU

В тексте представлены значение и функции одного из основополагающих принципов гражданского права – автономии воли сторон. Цель статьи – обозначить современные трансформации этого принципа права, которые служат отходу от чисто формального убеждения, гарантирующего равное влияние на формирование содержания правоотношений, особенно в массовой торговле, где он в настоящее время наиболее подвержен риску утраты своего значения. Внимание было уделено в первую очередь количественным и качественным изменениям в его применении. Кроме того, проводится анализ изменений в подходе законодателя к формированию автономии воли частных субъектов. Помимо описания правовой природы автономии, были отмечены современные функции автономии воли и ее связь с принципом равенства. Особое внимание было уделено вопросу современного значения автономии воли на примере потребительского договора и связанной с ним мнимой свободы договоров. Соображения в основном основаны на эмпирическом методе. Ключевым выводом является заключение о нынешних ожиданиях в отношении автономии воли. Отмечен также кризис в соотношении принципа автономии воли сторон правоотношения и принципа равенства (производного от автономии).

EN

The text presents the meaning and functions of one of the fundamental principles of civil law, which is the autonomy of will of parties. The purpose of the article is to indicate the current changes to that principle of law, the goal of which is to depart from a purely formal presumption that guarantees an equal impact on shaping the content of legal relations, especially in mass trade, where, today, it is most exposed to losing its significance. Attention is paid primarily to the quantitative and qualitative changes in its application. Moreover, the changes in the legislator’s approach to shaping the autonomy of will of private entities are analysed. In addition to describing the legal nature of autonomy, the contemporary functions of the autonomy of will and its correlation with the principle of equality are pointed out. Extra attention is paid to the issue of the contemporary meaning of the autonomy of will, using the example of a consumer contract and the associated apparent freedom of contracts. The considerations are based mainly on the empirical method. A key conclusion is an observation of the current expectations related to the autonomy of will. Additionally, the crisis in the correlation between the principle of autonomy of will of the parties to a legal relationship and the principle of equality (derived from autonomy) is also revealed.

PL

Tekst prezentuje znaczenie i funkcje jednej z podstawowych zasad prawa cywilnego, jaką jest autonomia woli stron. Artykuł wskazuje obecne przemiany tej zasady prawa, służące odchodzeniu od czysto formalnego założenia gwarantującego w równym stopniu wpływ na kształtowanie treści stosunków prawnych, zwłaszcza w obrocie masowym, gdzie aktualnie jest ona najbardziej narażona na utratę swojego znaczenia. Zwrócono uwagę przede wszystkim na zmiany ilościowe i jakościowe jej zastosowania. Ponadto dokonano analizy przemian w podejściu prawodawcy do kształtowania autonomii woli podmiotów prywatnych. Oprócz opisania charakteru prawnego autonomii, wskazano współczesne funkcje autonomii woli oraz jej związek z zasadą równości. Szczególną uwagę poświęcono zagadnieniu współczesnego znaczenia autonomii woli na przykładzie umowy konsumenckiej i wiążącej się z tym pozorności swobody umów. Rozważania oparto głównie na metodzie empirycznej. Kluczową konkluzją jest spostrzeżenie na temat obecnych oczekiwań w stosunku do autonomii woli. Zaobserwowano również kryzys relacji między zasadą autonomii woli stron stosunku prawnego a zasadą równości (pochodną autonomii).

Keywords

UK

автономія волі сторін; цивільно-правові відносини; принцип рівності; справедливий договір; споживче право; рівність сторін

EN

autonomy of will of a party; civil-law relationships; the principle of equality; fair contract; consumer law; equality of parties

RU

автономия воли; гражданское правоотношение; принцип равенства; справедливый договор; потребительское право; равноправие сторон

PL

autonomia woli stron; stosunek cywilnoprawny; zasada równości; sprawiedliwa umowa; prawo konsumenckie; równorzędność stron

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia Prawnicze KUL
• Year: 2023
• Issue: 1
• Pages: 147-163

Dates

published

2023

Contributors

author

Dorota Haponiuk

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000156819195

References

• Bagińska E., Prawo umów konsumenckich w strukturze prawa cywilnego, Transformacje Prawa Prywatnego 2017, nr 2.
• Barczewski A., Wokół problematyki autonomii woli w prawie prywatnym. Recenzja książki Private Autonomy in Germany and Poland and in the Common European Sales Law, Forum Prawnicze 2013, nr 1.
• Bauman Z., Płynna nowoczesność, Kraków 2006.
• Bierć A., Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 2012.
• Brożyna M., Konsumenckie prawo do odwołania umowy, Warszawa 2021.
• Constant de Rebecque B.J., O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych, tłum. W. Niemojowski, red. A. Bosiacki, Warszawa 2015.
• Czepelak M., Autonomia woli w prawie prywatnym międzynarodowym Unii Europejskiej, Warszawa 2015. Decyzje konsumentów i ich determinanty, red. E. Kieżel, Katowice 2001.
• Gnela B., Kolizyjnoprawna ochrona konsumenta w polskim prawie do chwili wejścia w życie konwencji rzymskiej z 1980 r., Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009, nr 809.
• Gnela B., Kolizyjnoprawna ochrona konsumenta według art. 30 ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, w: Współczesne wyzwania prawa konsumenckiego, red. B. Gnela, K. Michałowska, Warszawa 2015.
• Gnela B., Organizacje konsumenckie oraz ich uprawnienia w polskim prawie, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2004, nr 657.
• Gnela B., Umowa konsumencka w polskim prawie cywilnym i prywatnym międzynarodowym, Warszawa 2013.
• Gnela B., Uwagi o sposobie realizacji w polskim prawie koncepcji kolizyjnoprawnej ochrony konsumenta, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2009, t. 4.
• Grochowski M., Słuszność a autonomia woli – uwagi o nieoczywistej relacji, w: Aksjologia prawa cywilnego i cywilnoprawna ochrona dóbr, red. J. Pisuliński, J. Zawadzka, Warszawa 2020.
• Kaczor J., Podmiotowość prywatnoprawna. Wolność – racjonalność – odpowiedzialność, Wrocław 2019.
• Kaczor J., Zasada autonomii woli z perspektywy teorii prawa, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2005, t. 69.
• Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Autonomia woli stron a zakres odpowiedzialności ex contractu (kilka refleksji), w: W kierunku europeizacji prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu, red. A. Brzozowski, W. Kocot, K. Michałowska, Warszawa 2007.
• Łętowska E., Europejskie prawo umów konsumenckich, Warszawa 2004.
• Łętowska E., Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1994.
• Łętowska E., Prawo w „płynnej nowoczesności”, Państwo i Prawo 2014, z. 3.
• Machnikowski P., Swoboda umów według art. 353¹ KC. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005.
• Miętek A., Swoboda umów i jej ograniczenia przy kształtowaniu treści stosunku pracy, Warszawa 2019.
• Mikłaszewicz P., Obowiązki informacyjne w umowach z udziałem konsumentów na tle prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2008.
• Mojak J., Ewolucja zasad współczesnego polskiego prawa cywilnego – zasada bezpieczeństwa obrotu, Studia Iuridica Lublinensia 2016, t. 25, nr 1.
• Nagy C.I., What Functions May Party Autonomy Have in International Family and Succession Law? An EU Perspective, Nederlands Internationaal Privaatrecht 2012, t. 30, nr 4.
• Niedośpiał M., Autonomia woli w części ogólnej prawa cywilnego, Państwo i Prawo 1984, z. 12. Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002.
• Prutis S., Instytucje podstawowe prawa prywatnego (w opozycji do regulacji prawa publicznego), Białystok 2018.
• Radwański Z., Uwagi ogólne o autonomii woli, w: II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i opracowania, red. R. Sztyk, Kraków–Kluczbork 1999.
• Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, wyd. 16, Warszawa 2021.
• Safjan M., Autonomia woli a zasada równego traktowania, w: Zaciąganie i wykonywanie zobowiązań. Materiały III Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów (Wrocław, 25–27.9.2008 r.), red. E. Gniewek, K. Górska, P. Machnikowski, Warszawa 2010.
• Safjan M., Efekt horyzontalny praw podstawowych w prawie prywatnym: autonomia woli a zasada równego traktowania, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, t. 18, nr 2.
• Safjan M., w: System Prawa Prywatnego, t. 1. Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
• Skąpski J., Autonomia woli w prawie międzynarodowym prywatnym w zakresie zobowiązań z umów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1964, z. 19.
• Sołtysiński S., Erozja zasady równości podmiotów gospodarczych w prawie prywatnym. Netting upadłościowy, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego 2015, nr 1.
• Stelmachowski A., Ewolucja autonomii woli, w: Tendencje rozwoju prawa cywilnego, red. E. Łętowska, Wrocław–Warszawa–Gdańsk–Łódź 1983.
• Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998.
• Such P., Nadużycie pozycji konsumenta jako słabszej strony umowy, w: Współczesne wyzwania prawa konsumenckiego, red. B. Gnela, K. Michałowska, Warszawa 2015.
• System Prawa Prywatnego, t. 2. Prawo cywilne – część ogólna, red. A. Olejniczak, Z. Radwański, Warszawa 2019.
• Tomczyk A., Sprawozdanie z konferencji naukowej „Prawo kontraktów”, Acta Iuris Stetinensis 2017, nr 3.
• Węgrzyn J., Prawo konsumenta do informacji w Konstytucji RP i w prawie unijnym, Wrocław 2013.
• Wilejczyk M., Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 2014.

Identifiers

DOI

10.31743/sp.13080

Biblioteka Nauki

33352017