Formuła lokalizacyjno-temporalna w tekstach epistolarnych XVIII wieku

• Authors: Katarzyna Sicińska

Title variants

UK

Локалізаційно-темпоральна формула в епістолярих текстах XVIII ст.

Abstracts

UK

Предметом опису є локалізаційно-темпоральна формула, що інформує про місце й час написання листа i міститься в листуванні представників шляхетського стану XVIII століття. У статті розглядаються різні форми реалізації формули, а саме: її позиція у структурі листа, зміст і, насамперед, спосіб написання основних компонентів формули, тобто топоніма, який вказує на місце написання листа (це зазвичай прийменниково-іменникові конструкції з прийменником в або з і з іменником у місцевому відмінку) і дати (тут помітний сильний вплив латинської мови). Обговорено також численні функції локалізаційно-темпоральної формули, напр. визначення комунікативної ситуації, створення часово-просторової єдності відправника та одержувача, визначення меж тексту.

EN

The analysis deals with the locational and temporal formula present in the epistolary texts of the representatives of the nobility. That formula informs about the time and place in which the letter was written. Various forms of the formula are presented, varying according to its position in the structure of a letter and its content. The most important factor is the way in which the main components of the formula are written i.e. the toponym that indicates the place in which the letter was written (usually the toponym appears in the form of the prepositional expression in the locative with the preposition in or with) and the date (here one can observe a strong influence of Latin). Numerous functions of the locational and temporal formula were also discussed, such as defining the communicative situation, creating time and space community of the sender and the addressee, indicating text boundaries etc.

PL

Przedmiotem opisu jest formuła lokalizacyjno-temporalna, informująca o miejscu i czasie napisania listu, występująca w korespondencji przedstawicieli stanu szlacheckiego w XVIII wieku. W artykule przedstawione zostały różne formy realizacyjne formuły, to znaczy jej pozycja w strukturze listu, zawartość treściowa, a przede wszystkim sposób zapisu głównych komponentów formuły, czyli toponimu wskazującego miejsce napisania listu (zazwyczaj występuje on w postaci wyrażenia przyimkowego w miejscowniku z przyimkiem w lub z), oraz daty (w tym zakresie zaznacza się silny wpływ języka łacińskiego). Omówione też zostały liczne funkcje formuły lokalizacyjno-temporalnej, takie jak określanie sytuacji komunikacyjnej, tworzenie wspólnoty czasowo-przestrzennej nadawcy i odbiorcy, wyznaczanie granic tekstu i inne.

Keywords

UK

епістолографія; локалізаційно-темпоральна формула; делімітація тексту; польська мова XVIII століття

EN

epistolography; locational and temporal formula; delimitation of the text; 18th century Polish

PL

epistolografia; formuła lokalizacyjno-temporalna; delimitacja tekstu; język polski XVIII wieku

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
• Year: 2020
• Volume: 6
• Issue: Numer Specjalny
• Pages: 183-196

Dates

published

2020

Contributors

author

Katarzyna Sicińska

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000340801497

References

• Borejszo Maria. (1989/1990) 1991. Staropolskie nazwy miesięcy. „Slavia Occidentalis” t. 46/47: 19–31.
• Całek Anita. 2019. Nowa teoria listu. Bibliotheca Iagellonica. Fontes et studia t. 34. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Cybulski Marek. 2003. Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Data Katarzyna. 1989. Struktura tekstu listowego. „Język Polski” 69 z. 3–5: 142–152.
• Kałkowska Anna. 1982. Struktura składniowa listu. Prace Instytutu Języka Polskiego 47. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Książek Elżbieta. 2008. Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej. Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. KEN w Krakowie nr 478. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Lalewicz Janusz. 1975. Komunikacja językowa i literatura, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Maliszewski Kazimierz. 2001. Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej. Studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Mroczek Katarzyna. 1978. Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą. „Pamiętnik Literacki” 69 z. 2: 127–148.
• Olma Marceli. 2006. Listy emigracyjne Józefa Ignacego Kraszewskiego do Władysława Chodźkiewicza. Analiza pragmalingwistyczna. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Pirożyński Jan. 1995. Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku. Nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wicka w Zurychu z lat 1560–1587. „Zeszyty Naukowe UJ”, Prace Historyczne z. 115. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Sicińska Katarzyna. 2013. Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Sicińska Katarzyna. 2016. „Pisanie”, „litera”, „gramota”... O nazwach listu w polszczyźnie XVII i XVIII wieku. W: W kręgu dawnej polszczyzny t. 2. Red. M. Mączyński, E. Horyń, E. Zmuda. Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM: 263–286.
• Sicińska Katarzyna. 2017. Formuły salutacyjne w korespondencji z terenu Kresów Południowo-Wschodnich (XVII–XVIII wiek). W: Zachowanie językowe – spontaniczność i automatyzm. Red. M. Hawrysz, M. Uździcka, A. Wojciechowska. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego („Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze” 2016): 225–249.
• Sicińska Katarzyna. 2017. Formuły subskrypcji w korespondencji z terenu Kresów Południowo-Wschodnich (XVII–XVIII wiek). Cz. 1. W: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej t. 7: Literatura, historia, język. Red. P. Borek, M. Olma. Kraków: Collegium Columbinum: 277–298.
• Sicińska Katarzyna. 2019. Formuła wyrażania szacunku w strukturze osiemnastowiecznego listu polskiego. „LingVaria” 14 (2019) nr 2 (28): 107–119; https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.07; http://www.lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/139218022/LV_28_e_book.pdf/0f2d3be3–53ac-4120–8842–6153daef0a5a.
• Sicińska Katarzyna. 2020. Wierność, powinność, uniżoność i inne kategorie grzeczności językowej w finalnych formułach epistolarnych XVIII wieku. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2020 t. 27 (47) nr 1: 163–183; DOI: 10.14746/pspsj.2020.27.1.11; https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pspsj/article/view/24583.
• Skwarczyńska Stefania. 2006. Teoria listu. Oprac. E. Feliksiak, M. Leś. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Sulimierski Filip, Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław. Red. 1880–1902. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. 1–15. Warszawa: Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
• Wołk Marcin. 1999. Tekst w dwóch kontekstach. Narracja pierwszoosobowa w powieściach Kazimierza Brandysa. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
• Żydek-Bednarczuk Urszula. 2005. Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu. Kraków: Universitas.

Identifiers

DOI

10.31743/teka.13356

Biblioteka Nauki

2015574