Wileński socjolekt rzemieślniczy XVI–XVIII wieku w świetle badań pogranicza językowego. Zarys problematyki

• Authors: Alicja Pihan-Kijasowa

Title variants

UK

Вільнюський соціолект ремісників XVI–XVIII ст. У світлі досліджень мовного пограниччя. Нарис проблематики

Abstracts

UK

Ремісничі цехи – організації, які об’єднували ремісників однієї або декількох професій, що діяли у Вільнюсі з XV століття, створили сприятливі умови для утвердження варіанта мови – соціолекту, властивого цій суспільній групі. Оскільки він виник і функіонував на території етнічно, культурно і мовно неоднорідній, то поглинув елементи мов тих націй, які належали до цехів. Діловою мовою північно-східних кресів до кінця XVII століття була польська мова, тому саме вона стала основою ремісничого соціолекту. Крім того, у ньому помітні також численні (біло)руські та німецькі елементи. Документи вільнюських цехів XVI – першої половини XVIII ст., що є основою досліджень, це тексти, написані латинською, польською і білоруською мовами, причому у польськомовних документах спостерігаємо численні руські впливи, а в білоруських документах помітні впливи польської мови. Отже, ці документи є результатом складної мовної ситуації на описуваній території.

EN

The organizations associating craftsmen of one or several similar trades-the handicraft guilds-operating in Vilnius from the 15th century, created the conditions conducive for the development of a sociolect – a linguistic variety characteristic of this social group. Because this variety was formed and used on the ethnically, culturally and linguistically diversified area, it absorbed the elements of languages of the nations which belonged to the guilds. The Polish language was the official language in North-Eastern Borderlands until the end of the 17th century, thus it was the foundation of the sociolect of craftsmen. But we also observe in it (Belo)Russian and German elements. The documents of the guilds from Vilnius from the 16th until mid-18th centuries, wich serve as the basis for our considerations, are texts written in Latin, Polish and Belorussian. However, in the Polish-language documents we can observe numerous Russian influences, whereas in the Belorussian documents, the influences of Polish. Consequently, these documents are the result of a complex linguistic situation in this area.

PL

Działające w Wilnie od XV wieku organizacje zrzeszające rzemieślników jednej bądź kilku podobnych profesji – cechy rzemieślnicze – stworzyły warunki sprzyjające ukonstytuowaniu się właściwej dla tej grupy społecznej odmiany językowej – socjolektu. Ponieważ wytworzył się on i funkcjonował na terenie etnicznie, kulturowo i językowo mieszanym, wobec tego wchłonął elementy języków tych nacji, które do cechów należały. Językiem urzędowym do końca XVII wieku był na kresach północno-wschodnich język polski, więc on stanowił podstawę socjolektu rzemieślniczego. Ale obserwujemy w nim elementy także (biało)ruskie i niemieckie. Dokumenty cechów wileńskich XVI–połowy XVIII wieku, które są podstawą rozważań, to teksty pisane w językach: łacińskim, polskim i białoruskim, przy czym w dokumentach polskojęzycznych obserwujemy liczne wpływy ruskie, zaś w dokumentach białoruskich – wpływy języka polskiego. Są więc te dokumenty efektem skomplikowanej sytuacji językowej na tym terenie.

Keywords

UK

північно-східні креси; ремісничі цехи; соціолект ремісників; мовні інтерференціі

EN

North-Eastern Borderlands; handicraft guilds; sociolect of craftsmen; language interference

PL

kresy północno-wschodnie; cechy rzemieślnicze; socjolekt rzemieślniczy; interferencje językowe

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
• Year: 2020
• Volume: 6
• Issue: Numer Specjalny
• Pages: 237-249

Dates

published

2020

Contributors

author

Alicja Pihan-Kijasowa

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000271048154

References

• Akty cechów wileńskich 1495–1759. Zebrał i przygotował do druku H. Łowmiański przy współudziale M. Łowmiańskiej, S. Kościałkowskiego. Przedmową i skorowidzami opatrzył J. Jurkiewicz. 2006. Poznań: Wyd. Poznańskie.
• Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. 1981 t. 1. Red. A. Mączak. Warszawa: Wyd. Wiedza Powszechna.
• Grabias Stanisław. 1997. Język w zachowaniach społecznych. Wydanie drugie poprawione. Lublin: Wyd. UMCS.
• Grabias Stanisław. 2001. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty. W: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin: Wyd. UMCS.
• Morzy Józef. 1959. Geneza i rozwój cechów wileńskich do końca XVII w. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu” nr 24: Historia z. 4. Poznań.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 2009. Akty cechów wileńskich z lat 1495–1759. Komentarz językowy. W: W kręgu języka: materiały konferencji „Słowotwórstwo – słownictwo – polszczyzna kresowa” poświęcona pamięci profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008. Red. M. Skarżyński, M. Szpiczakowska. Seria Biblioteka „LingVariów” t. 2. Kraków: Księgarnia Akademicka: 175–185.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 2010. Wileńskie słownictwo rzemieślnicze XVI–XVIII wieku. Rekonesans badawczy. W: Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Millenium Litwy 1009–2009. Red. J. Mędelska, Z. Sawaniewska-Mochowa, Bydgoszcz: Wyd. UKW: 334–341.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 2015. Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1995). Red. F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa. Lublin–Włodawa: Wyd. Polihymnia: 97–105.
• Pihan-Kijasowa Alicja. 2018. Polszczyzna północnokresowa wobec koncepcji centrum i peryferii. W: Centrum a peryferie w opisach językoznawczych. Red. F. Czyżewski, M. Olejnik, H. Pelcowa. Lublin: Wyd. Polihymnia: 97–108.
• Wilkoń Aleksander. 1987. Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Katowice: Wyd. UŚ.

Identifiers

DOI

10.31743/teka.13364

Biblioteka Nauki

2015572