Word and Image. Polish Medieval and Renaissance Religious Writings in the European Context

• Authors: Katarzyna Agnieszka Kaczor-Scheitler

Abstracts

EN

The article presents the Polish religious writing of the Middle Ages and Renaissance as an expression of correspondence between the word and image. It also demonstrates the impact of European graphics, including Albrecht Dürer’s woodcuts, upon Polish religious works of the period (such as the works by Pseudo-Bonaventura in his rendering of Baltazar Opec’s Żywot Pana Jezu Krysta and Jan Sandecki’s Historie biblijne or Rozmyślania dominikańskie. The article also emphasizes that it was Dürer who paved the way for the book illustration, thus turning woodcuts into an art form in their own right. The fifteenth century was a watershed in book culture. As new illustration techniques at the turn of the fifteenth and sixteenth centuries encouraged the growth of illustrated printed books, the codex became obsolete.

Keywords

EN

Albrecht Dürer’s woodcuts; Stanisław Samostrzelnik; word and image in books from the Middle Ages and Renaissance; illumination and book graphics; woodcuts; miniatures; Postylla by Mikołaj Rej; Biblia Leopolity; Jakub Wujek’s Postylla katolicka; Rozmyślania dominikańskie

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Verbum Vitae
• Year: 2021
• Volume: 39
• Issue: 4
• Pages: 1193-1215

Dates

published

2021

Contributors

author

Katarzyna Agnieszka Kaczor-Scheitler

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/000000033955138X

References

• Adamczyk, M., “Religijna proza narracyjna do końca XVI w.,” Proza polska w kręgu religijnych inspiracji (eds. M. Jasińska-Wojtkowska – K. Dybciak) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1993) 7-40.
• Armstrong, L., “Book Decoration and the Advent of Printing,” Beyond Words. Illuminated Manuscripts in Boston Collections (eds. L. Fagin Davis et al.) (Boston, MA: McMullen Museum of Art, Boston College 2016) 297–314.
• Banach, A., Pismo i obraz (Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966).
• Biała, A., Literatura i malarstwo – korespondencja sztuk (Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN 2009).
• Bieńkowska, B., Staropolski świat książek (Wrocław: Ossolineum 1976).
• Bieńkowska, B., Książka na przestrzeni dziejów (Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej 2005).
• Birkenmajer, A., “Książka rękopiśmienna,” IV Zjazd Bibliotekarzy Polskich w Warszawie. Referaty (Warszawa: Komitet Organizacyjny 1936) 17-36.
• Birkenmajer, A., “Książka rękopiśmienna,” A. Birkenmajer, Studia bibliologiczne (choice of texts: H. Więckowska – A. Birkenmajer) (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN 1975) 264–283 [reprint].
• Chojecka, E., “Znaczenie kulturowe grafiki polskiej XVI wieku,” Dawna książka i kultura. Materiały międzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce (eds. S. Grzeszczuk – A. Kawecka-Gryczowa) (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1975) 86–114.
• Chojecka, E., Ilustracja polskiej książki drukowanej XVI i XVII w. (Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1980).
• Cybulska-Bohuszewicz, E., “Perwersyjny rdzeń ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Pamiętnik Literacki 102/4 (2011) 5–23.
• Czyż, A., “Obraz ciała i mowa uczuć w literaturze naszego średniowiecza i renesansu,” A. Czyż, Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy 1997) 46–49.
• Dackerman, S. (ed.), Painted Prints. The Revelation of Color in Northern Renaissance and Baroque Engravings, Etchings, and Woodcuts (University Park, PA: Pennsylvania State University Press 2002).
• Dackerman, S., “Dürer's Etchings: Printed Drawings?,” The Early Modern Painter-Etcher (ed. M. Cole) (University Park, Penn.: Pennsylvania State University Press 2006) 37–51.
• Dobrowolski, T. – Tatarkiewicz, W. (eds.) Historia sztuki polskiej w zarysie. I. Sztuka średniowieczna (Kraków: Wydawnictwo Literackie 1962).
• Dobrzeniecki, T., “‘Rozmyślania dominikańskie’. Próba charakterystyki,” Pamiętnik Literacki 55/2 (1964) 319–339.
• Dobrzeniecki, T., “‘Rozmyślania dominikańskie’ na tle średniowiecznej literatury pasyjnej in Rozmyślania dominikańskie,” Rozmyślania dominikańskie (eds. K. Górski – W. Kuraszkiewicz) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965) XXXIX–XLII.
• Dziechcińska, H., Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski (Warszawa: PWN 1987).
• Erazm Ciołek, Mszał, retrieved at: http://www.polona.pl/search/5a767490-930c-11e3-b768- 958bcdb2956e/ [access: 28.07.2020].
• Fransen, S. – Reinhart, K.M., “The Practice of Copying in Making Knowledge in Early Modern Europe: An Introduction,” Word & Image 35/3 (2019) 211–222.
• Głombiowski, K. – Szwejkowska, H., Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu (Warszawa: PWN 1979).
• Górski, K., “Analiza pisarska – metoda wydawnicza – zagadnienie autorstwa,” Rozmyślania dominikańskie (eds. K. Górski – W. Kuraszkiewicz) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965) V–XIV.
• Górski, K., “Pochodzenie tekstu,” M. Rej, Postylla (eds. K. Górski et al.) (Biblioteka Pisarzów Polskich. Seria B 14; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965) II, 7–11.
• Górski, K., “Uwagi o ‘Rozmyślaniach dominikańskich’ na tle prądów religijnych XV i początku XVI wieku,” Średniowiecze. Studia o kulturze (ed. J. Lewański) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum 1965) II, 303–321.
• Górski, K., “Prądy religijne XV wieku a sztuka,” Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1–4 XII 1976 (ed. P. Skubiszewski) (Warszawa: PWN 1978) 123–134.
• Górski, K., “Znaczenie ‘Rozmyślań dominikańskich’ dla kultury polskiej przełomu XV i XVI wieku,” Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza (ed. T. Michałowska) (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1989) 203–207.
• Górski, K., “Duchowość polska w XV wieku,” Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce (ed. T. Michałowska) (Warszawa: Wydawnictwo IBL 1993) 161–175.
• Górski, K. – Kuraszkiewicz, W. (eds.), Rozmyślania dominikańskie (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965).
• Hojdis, B., O współistnieniu słów i obrazów w kulturze polskiego średniowiecza (Gniezno – Poznań: TUM 2000).
• Karłowska-Kamzowa, A. – Wiesiołowski, J. – Wetesko, L., Średniowieczna książka rękopiśmienna jako dzieło sztuki (Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego 1993).
• Kawecka-Gryczowa, A. (ed.), Drukarze dawnej Polski. Od XV do XVIII wieku. I. Małopolska. 1. Wiek XV–XVI (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1983).
• Kiszkowiak, K., “Wątek ‘Mater Dolorosa’ w ‘Rozmyślaniach dominikańskich’. Maryja w scenach pożegnania z Jezusem w Betanii,” Piśmiennictwo zakonne w dobie staropolskiej (eds. M. Kuran – K. Kaczor-Scheitler – M. Kuran, in collaboration with D. Szymczak) (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2013) 227–243.
• Knapiński, R., “Biblia w sztuce – słowo obrazem się stało,” Studia Nauk Teologicznych PAN 4 (2009) 279–310.
• Kocowski, B., Drzeworytowe książki średniowiecza (Wrocław: Ossolineum 1974).
• Kopania, K., “Słowo – Obraz – Teatr. Uwagi na temat ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Biuletyn Historii Sztuki 66/1–2 (2004) 7–48.
• Kopeć, J.J., Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi (Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1975).
• Kopeć, J.J., “Nurt pasyjny w średniowiecznej religijności polskiej,” Męka Chrystusa wczoraj i dziś (eds. H.D. Wojtyska – J.J. Kopeć) (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1981) 38–60.
• Krzak-Weiss, K., “Garść uwag o wyposażeniu ilustracyjnym ‘Biblii Leopolity’,” Winieta 74 (2018) 4–5.
• Kuran, M., Retoryka jako narzędzie perswazji w postyllografii polskiej XVI wieku (na przykładzie “Postylli katolicznej” Jakuba Wujka) (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2007).
• Kuraszkiewicz, W., “Uwagi o języku ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Rozmyślania dominikańskie (eds. K. Górski – W. Kuraszkiewicz) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965) XV–XVII.
• Łuczak, A., “Biblia Leopolity (1561) – pierwsza polska Biblia drukowana,” Winieta 74 (2018) 2–3.
• Marszalska, J.M., “Skryptoria klasztorne i średniowieczne ustawodawstwo cysterskie o książce,” Saeculum Christianum 24 (2017) 68–74.
• Michałowska, T., Średniowiecze, 3 ed. (Warszawa: Wydawnictw Naukowe PWN 1997).
• Miodońska, B., Miniatury Stanisława Samostrzelnika (Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe – Oficyna Wydawnicza AURIGA 1983).
• Miodońska, B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320–1540 (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993).
• Moulin, L., Życie codzienne zakonników w średniowieczu (X–XV wiek) (trans. E. Bakowska) (Warszawa: PIW 1986).
• Nowicka-Jeżowa, A., “Tradycja średniowieczna w religijności katolickiej XVI wieku (próba spojrzenia ogólnego),” Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu (eds. S. Nieznanowski – J. Pelc ) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1994) 187–219.
• Obiedzińska, T., “Topografia wizerunków kultowych Ukrzyżowanego w średniowiecznej i renesansowej kulturze Polski,” Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu (eds. S. Nieznanowski – J. Pelc) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1994) 83–141.
• Obiedzińska, T., “Symbolika Krzyża Golgoty w polskiej literaturze średniowiecza,” Literatura i kultura polskiego średniowiecza. Człowiek wobec świata znaków i symboli (eds. P. Buchwald-Pelcowa – J. Pelc) (Warszawa: Wydawnictwa Fundacji “Historia Pro Futuro” 1995) 259–262.
• Okoniowa, J. – Okoń, J., “Albrecht Dürer, Rej, Fijałkowski, czyli o sztuce przedstawieniowej i abstrakcyjnej,” Od średniowiecza ku współczesności. Prace ofiarowane Jerzemu Starnawskiemu w pięćdziesięciolecie doktoratu (ed. J. Okoń, in collaboration with M. Kuran) (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2000) 72–82.
• Pelc, J., Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1973).
• Pelc, J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych (Kraków: Universitas 2002).
• Pieńkowska, H., Średniowieczna pracownia miniatorska w Krakowie (Kraków: Nakładem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa 1951).
• Pietkiewicz, R., Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. I. Od początku do 1638 roku (Poznań: Pallottinum 2016).
• Pietkiewicz, R., “Polish Biblical Editing in the Renaissance. An Attempt at Bibliographical Synthesis,” Word of God, Words of Men. Translations, Inspirations, Transmissions of the Bible in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Renaissance (ed. J. Pietrzak-Thébault) (Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2019) 59–92.
• Potkowski, E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984).
• Praz, M., Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych (trans. W. Jekiel) (Warszawa: PIW 1981).
• Rozanow, Z., “Miniatury i iluminacje tekstu ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Rozmyślania dominikańskie (eds. K. Górski, W. Kuraszkiewicz) (Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965) XVIII–XXXVIII.
• Smosarski, J., “Męka Pańska w polskiej literaturze średniowiecznej,” Męka Chrystusa wczoraj i dziś (eds. H.D. Wojtyska – J.J. Kopeć) (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1981) 95–101.
• Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej (from the manuscript published S. Vrtel-Wierczyński) (Poznań: Nakładem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1933).
• Stramczewska, O., “Obecność miniatur a język ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Kwartalnik Językoznawczy 16 (2013) 59–69.
• Stryjniak, E., “Sposoby wprowadzania przytoczeń w tekście ‘Rozmyślań dominikańskich’,” Poradnik Językowy 1–10 (1980) 420–427.
• Szwejkowska, H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, 3 ed. (Wrocław – Warszawa: PWN 1980).
• Świderkówna, A. – Nowicka, M., Książka się rozwija, 2 ed. (Wrocław: Ossolineum 2008).
• Tatarkiewicz, W., Historia estetyki. I. Estetyka starożytna (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1960).
• Tatarkiewicz, W., Historia estetyki. II. Estetyka średniowieczna, 3 ed. (Warszawa: Arkady 1988).
• Walicki, M. (ed.), Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku (Warszawa: PWN 1971) I–II.
• Wattenbach, W., Das Schriftwesen im Mittelalter (Leipzig: Hirzel 1896).
• Wydra, W. – Rzepka, W.R., Chrestomatia staropolska (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1995).
• Wysłouch, S., “‘Ut pictura poesis’ – stara formuła i nowe problemy,” Ut pictura poesis (eds. M. Skwara and S. Wysłouch) (Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria 2006) 5–17.
• Ziomek, J., Renesans, 6 ed. (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1996).

Identifiers

DOI

10.31743/vv.12484

Biblioteka Nauki

2087772